kendiliğin nörobiyolojisi

1. kendiliğin nörobiyolojisi prof dr süheyla ünal inönü üniversitesi tıp fakültesi psikiyatri anabilim dalı

2. kendilik

3. kendilik • bireyin • zihinsel yapısı, şemaları • duyguları • aktiviteleri • özellikleri • sahip olduğu kapasiteleri • amaçları • farklılıkları …….

4. kendiliğin iki temel bileşeni • olmak • bilmek kendilik bilinciyle doğmayız !! kendiliğimizi çevre ile etkileşimler sırasındaki yaşantılarlaan be an oluştururuz

5. çalabım bir şâr yaratmış iki cihan aresindebakıcak didâr görünür ol şehrin kenaresinde.

6. kendiliğin işlevleri • ilişki kurma • özdeşim, tanımlama • bütünleştirme • öznellik, biriciklik • istem oluşturma • savunma • eylem gerçekleştirme • durumu kalıcı özelliğe dönüştürme (wilber, 1999)

7. kendiliğin nöral temeli

8. kendiliğin nöral temeli doğum öncesi başlayan ve sonrasında da geniş ölçüde süren sinaptogenezis ve korteksin minikolon örgütlenmesi kendiliğin hücre ve bağlantılar düzeyindeki temeli olarak düşünülebilir

9. oksipitotemporal loplarda erken görsel süreçler STS, FFA (göz ve yüz bilgileri) amigdala sosyal uyaranlarla ilişkili özellikleri seçer ve ilişkilendirir frontal bölgeler yönetsel kontrol (OBF, VMPFC) duygu döngüsü (hipotalamus, ACC) bellek yapıları (hipokampus)

10. sosyalleşen beyin • beynin arka bölgeleri kendimizi algılamamızı, ötekini anlamamızı ve onun niyetini çözümlememizi sağlar • beynin ön bölgeleri “yanıt”larımızın oluşturulmasını sağlar, bireye özerklik duygusunu verecek eylemi başlatan, yürüten ve sürdüren “olma” halini gerçekleştirir

11. panksepp’in(2003) kendilik modeli • bebek karmaşık dünyaya araştırıcı gözle bakmaya başladığında doğuştan sahip olduğu temel duyguları organizmanın içgüdüsel-duygusal etkinliklerine kendilik referanslı değer çerçevesi sunar • bu çerçevede “duygu işleme sistemi” aracılığı ile çevrenin ödül ve değer sistemi ile tanışır ve gidereksosyal bir varlık olur

12. panksepp’in(2003) kendilik modeli • kendiliğin temsilcisini oluşturan temel bilinçlilik yapıları beynin sentromedialinde yoğunlaşmıştır • anterior singulat • insular ve frontal korteks • medial diensefalik ve mezensefalik yapılar, özellikle periakuaduktal gri madde (PAG)

13. panksepp’in(2003) kendilik modeli “I”ness “Me”ness “Mine”ness

14. panksepp’inkendilik modeli“I”ness örtük olarak mevcut homeostatik yapı • beyinsapı • RAS • Qualia; id • varoluşsal ben duyumu • hemen bütün yaşantının içinde örtük olarak yer alır • tekrarlanan affektif yaşantılardır • birinci şahıs perspektifini oluşturur

15. panksepp’inkendilik modeli“Me”ness yüksek duyusal korteks • parietal, oksipital, temporal bölgelerde yer alan somatotopik beden haritası • İpseity; ego • tek ve bütün oluşla ilgili benlik duyumunu sağlar • öznellik • reflektif kendini tanıma • ikinci şahıs perspektifi • ikinci sıra düşünceler • söz öncesi ifadeler

16. panksepp’inkendilik modeli“Mine”ness yüksek yönetici motor korteks • frontal loblar • superego • “benim”lik duyumu • aktif olarak sahip olunan dünya algısı • dünya üzerindeki varoluşun benmerkezli tanımı • kültürel dinamiklerle oluşturulur • dil, semboller • üçüncü şahıs perspektifi

17. kendiliğin yapılanması

18. kendiliğin yapılanması • doğum öncesinden başlayıp, ölüme kadar devam eden, bedenin çevreyle etkileşimi ile gerçekleşen operasyonel bir süreç

19. kendilik • nörobilişsel süreçlerle paralel olarakgelişir • nöronlar arası aktivite, 2-5. aylarda intrauterin uyaranlardanetkilenerek şekillenmeye başlar

20. kendiliğin yapılanması fetus duyumları ve hareketleri aracılığı ile kendini tanımaya başlar

21. kendiliğin yapılanması • bebek bedeni aracılığı ile haberdar olduğu duyusal bilgileri ve deneyimlediği dünyayı organize etmeye çalışır • dış dünya ile ilk ilişkisi bakış ve temas aracılığıylagerçekleşir • bebeğin ilgisi öncelikle diğer yüzlere yönelir (johnson & morton, 1991)

22. yüz algısının gelişimi 9. dakika çevresindeki uyaranlar içinde yüz uyaranına yönelir 36. saat yüz ifadelerini taklit eder 1-3. ay ebeveynini tanır

23. kendiliğin yapılanması yüz yüze / göz göze etkileşimle anne ile duygusal paylaşım gerçekleşir beynin diğer beyinlerle iletişim kurma kapasitesi kendilik duygusunun gelişimine hizmet eder

24. kendiliğin yapılanması • bebek/anne arasındaki sözel olmayan iletişimle oluşan duygusal rezonans bağlanma ilişkisine temel oluşturur • bu bağlanma yaşantısı, bebeğin beyninde,özellikle sağ orbitofrontal korteksinde sinaptik bağlantıların artışınaneden olarakbeynin yapılanmasını yönetir

25. kendiliğin yapılanması bebek-anne ilişkisinin yapılandırdığı bu ilişki kalıbı(schore 1997) • bireyin kendilik sisteminin oluşumunu ve yaşam boyu tüm duygusal ilişkilerini etkiler • bebek, annenin olgun duygusal süreçleri aracılığı ile duygularını düzenlemeyi ve sözel olmayan etkileşimde kullanacağı sosyal referansları öğrenir

26. kendiliğin yapılanması2/3.-7/9. aylar • duyumsallık,etkinlik, bütünlük, süreklilik ve duygulanım gibi temel bileşenler aracılığı ile “şimdi ve burada”yı deneyimlemeye başlar

27. kendiliğin yapılanması7/9.-18. aylar • annesiile arasındaki yansıtmalı diyaloglararacılığı ile duygusal durumunu düzenlemeyiöğrenir • annesinden farklı bir varlık olduğunun ayırdına varır ve olaylar üzerindeki etkinliğini fark eder • bu ona ikili ilişkilerde canlılık, otantisite ve rezonans duygusu geliştirmesini sağlar (siegel 2001)

28. kendiliğin yapılanması bebek bu dönemde • sorun çözme yetilerini, kişilerarası ilişkilerini biçimlendirecek sözel olmayan anı izlerini inşa eder • Bu anı izleri, tekrarlayan yaşantılarla bazı ipuçlarına karşı belirli tepkiler geliştirmeyi sağlar ilk yılın sonunda sözel olmayan bu anı izleriyle (örtük bellek süreçleri) zihin modelleri ve şemaları şekillenir

29. kendiliğin yapılanması • ayna nöronların bazal gangliyonlarla bağlantıları sayesinde ödül mekanizmaları işler hale gelir, bunun aracılığı ile değerler sistemi gelişir • bir başkasına dikkati yöneltme, bakışlarıyla onu izleme, gösterilen bir işlevin anlaşılması, diğerlerinin davranışlarını taklit etme aracılığı ile sosyalleşme süreci hız kazanır

30. kendiliğin yapılanması2. yaştan sonra • dil ve açık belleğin (explicit) gelişimi ile anlamlar dünyasına adım atar • otobiyografik bilgilerin kaydı ile öyküsel kendilik filizlenmeye başlar

31. öyküsel kendilik • öyküsünde, yaşadığı her olayı niyet ve arzu çekirdeği etrafında biçimlendirir ve bir benlik etrafında az çok tutarlı bir şemaya yerleştirir

32. kendiliğin yapılanması • duyguları tanımlamaya ve duyguların nedenlerini anlamaya başlar • ve “sözcükler”le düşünme başlar

33. kendiliğin yapılanması4. yaş • zihindeki temsiller aracılığı ile gerçek dünyadaki davranışlar belirlenir (wellman1993) • duyusal yaşantılar kullanılarak kendisinin ve başkalarının “nasıl bilebildikleri”ne açıklama getirilir (theory of mind) • insanların farklı bakış açılarına sahip olabileceği farkedilir

34. kendiliğin yapılanması5. yaş • yaşantıdan çok gözleme dayanılarak yeni davranışlar üretilmeye başlanır • soyutlama ve yeniden yapılandırma yetileri gelişir • davranışın forma uygun olması yanısıra amaca yönelik olması da öğrenilir

35. kendiliğin yapılanması6-7. yaşlar • hata ile yalanı / gerçek ile espri ve şakayı birbirinden ayırt etmeye başlar • arkadaşlarının bakış açılarından olayı değerlendirmeyi öğrenir • bu iletişim becerisini güçlendirir

36. kendiliğin yapılanması • yaşam döngüsünün her aşamasında kendilik hem nörobiyolojik, hem de psikososyal süreçlerin etkisi altında yeniden, yeniden şekillenir • örn; ergenlik döneminde prefrontal korteksteki belirgin budanma ve sosyal rollerdeki değişim kendiliğe damgasını vurur

37. nâgihân ol şâra vardım ol şârı yapılır gördüm ben dahi bile yapıldım taş u toprak arasında