به نام خدا

1. به نام خدا

2. بررسی مسائل مدیریت دولتی ایران الزامات مدیریتی دولت الکترونیک و ارزیابی وضعیت آن در ایران

3. استاد ارجمند : جناب آقای دکتر کیا کجوری ارائه دهندگان : مریم صفرخواه فرزانه یگانه راد پائیز 91

4. مقدمه يكــــي از مفاهيمي كه در دهه هاي اخير به گونه اي بسيار گسترده در جوامع پيشرفته مورد بررسي قرار گرفته و حتي در بعضي مواقع با موفقيت به اجرا درآمده، مفهوم دولت الكترونيك است. دولت الكترونيك، يك دولت ديجيتال بدون ديوار و ساختمان و داراي سازماني مجازي است كه خدمات دولتي خود را به صورت بهنگام(ON LINE) ارائه مي كند و موجب مشاركت آنان در فعاليتهاي مختلف اجتماعسياسيمي شود.

5. تاريخچه دولت الكترونيك روند ايجاد دولت الكترونيك بدين صورت بوده است كه در طول نيمه دوم دهه 1990، بخش خصوصي آمريكا مسئول خلق خدمات الكترونيكي شد. وجود فناوري وب ، به برانگيختن برخي اقدامات تجاري در شركتها منجر گشت ، و لذا نتايج خوب و قابل سنجشي از اين اقدامات حاصل شد. مهمتر از آن، اين بود كه كاركنان هرچه بيشتر اثربخش شدند به طوري كه در بازده كاري آنها افزايش قابل ملاحظه اي پديد آمد. براي مثال، در سال 1999، ميانگين بازده كاري هر ساعت فرد، پنج درصد افزايش پيدا كرد. لذا بدين طريق، بذرهاي كارايي به واسطه به كارگيري اين چنين فناوريها پاشيده شد و لذا فناوري وب به تغييراتي در شغل، شاغل و ارتباطات منجر شد .زماني كه فناوري وب در اكثر بخشهاي خصوصي به كار گرفته شد، دولت از اين بابت عقب مانده بود. لذا توجه دولت به اين مسئله معطوف گشت كه ارائه خدمات به شهروندان به صورت الكترونيك بسيار ساده تر خواهدبود.

6. درنتيجه وينتون سرف (VINTON CERF) كه به عنوان يكي از پدربزرگهاي اينترنت مشهور است اين پيشنهاد را به رهبران دولتي داد كه «لطفاً از فناوري اطلاعات استفاده كنيد. اجازه دهيد كه خدماتتان، بيشتر دردسترس باشد. همچنين، هرگز از فناوري وب نهراسيد، اما همواره براي آن برنامه ريزي كنيد». لذا شهر گولدن به اين نياز استراتژيك پي برد و در ژوئيه 2001، برنامه ريزي استراتژيك براي دولت الكترونيك را تدوين كردند. به هــــرحال، بهــــره گيري از امكانات دولت الكترونيك مي تواند موجب ارائه بهتر خدمات دولتي به شهروندان شود و امكان استفاده و دسترسي برابر كليه شهروندان، تعامل اثربخش تر با طرفهاي درگير و غني سازي شهروندان را فراهم آورد و درمجموع، به ايجاد مديريت دولتي اثربخش تر منجر شود .

7. به اين ترتيب، دولت الكترونيك، شيوه اي براي دولتها به منظور استفاده از فناوري اطلاعات و فناوريهاي جديد است كه به افراد تسهيلات لازم جهت دسترسي مناسب به اطلاعات و خدمات دولتي، اصلاح كيفيت آنها و ارائه فرصتهاي گسترده براي مشاركت در فـــــرايندها و نمادهاي مردم سالار مي دهد و مجموعه اي از كليه ارتباطات الكترونيك است كه بين دولت، شركتها و شهرونــــــدان رخ می دهد.

8. تعاريف دولت الكترونيك : دولت الكترونيك: استفاده آسان از فناوري اطلاعات به منظور توزيع خدمات دولتي به صورت مستقيم و شبانه روزي به مشتريان است. دولت الكترونيك: استفاده دولت و ساير سازمانهاي دولتي از فناوري اطلاعات به منظور ايجاد تحول در رابطه با شهروندان، مراكز تجاري و ساير مواردي است كه با دولت درحال تعامل هستند. دولت الکترونیک : استفاده از فناوری به منظور تسهیل امور دولت از طریق ارائه خدمات و اطلاعات کارا و موثر به شهروندان و شرکتهای تجاری و تولیدی می باشد. دولت الكترونيك: شيوه اي براي دولتها به منظور استفاده از فناوري اطلاعات و فناوريهاي جديد است كه به افراد تسهيلات لازم جهت دسترسي مناسب به اطلاعات و خدمات دولتي، اصلاح كيفيت آنها و ارائه فرصتهاي گسترده براي مشاركت در فـــــرايندها و نمادهاي مردم سالار مي دهد.

9. دولت الكترونيك: تكيه بر اينترنت و ديگر فناوريهاي نوظهور دارد تا اطلاعات و خدمات را به سادگي، با سرعت، به شيوه اي كارا و با هزينه كم دريافت و توزيع كند. دولت الکترونيک: عبارت است از تعهد به استفاده از فناوري مناسب براي ارتقاي ارتباطات دولت با شهروندان و سازمانهاي وابسته به دولت و به عبارتي گسترش دموکراسي ، ارتقاي شأن و منزلت انسان ، حمايت از توسعه اقتصادي ، توسعه عدالت اجتماعي و بهبود کيفيت ارائه خدمات به مردم . دولت الکترونیکی به معنای اطلاع رسانی و خدمات رسانی به موقع ، دقیق و کارا در 24 ساعت شبانهروز ، 7 روز هفته و تمامی روزهای سال از طریق وسایل ارتباطی گوناگون مانند تلفن و اینترنت است

10. دولت الکترونیک : استفاده از تکنولوژی اطلاعات (IT )چیره شدن بر حدود فیزیکی سیستمهای مبتنی بر کاغذ و فیزیکی تا استفاده از تکنولوژی جهت افزودن دسترسی و ارائه خدمات دولت برای بهره مند شدن بیشتر شهروندان، شرکتهای تجاری و کارمندان از این خدمات در تغییر است. ایده اصلی در پشت این تعاریف آن است که دولت الکترونیک شامل خودکارسازی و کامپیوتری کردن رویه های کاغذ مبنای موجود می باشد که روشهای جدید رهبری، راههای جدید بحث و استراتژیهای تصمیم گیری، روشهای جدید دادوستد تجاری، روشهای جدید ارتباط با شهروندان و انجمنها، و راههای جدید سازماندهی و تحویل اطلاعات را موجب می شود .

11. اخبار دولت الکترونیک یزدفردا:به طراحی یک سامانه آنلاین و تحت وب ، ارائه خدمات دولتی در حوزه ابهای زیرزمینی توسط گروه نرم افزاری دیبا، برای نخستین بار در کشور الکترونیکی شد.بنابر این گزارش، با انعقاد قرارداد بین شرکت مدیریت منابع آب ایران و گروه دیبا، پروژه ارائه خدمات الکترونیک دولت در حوزه آبهای زیر زمینی آغاز شد. با اجرای پروژه سامانه خدمات الکترونیک دولت در شرکت مدیریت منابع آب ایران، که منجر به تسریع در انجام امور اداری و خدماتی، تكریم ارباب رجوع و نیز شناسایی نقاط قوت و ضعف شرکتهای آب منطقه ای استان ها میگردد، تمامی امور مربوط به حوزه آبهای زیرزمینی، پس از افتتاح سامانه، از طریق دفاتر پیشخوان سراسر کشور ارائه و دنبال خواهد شد.این سامانه در گروه دیبا طراحی، تولید و پشتیبانی گردیده و با همکاری کانون دفاتر پیشخوان دولت بر روی پورتال پیشخوان خدمات دولت نصب و در دسترس دفاتر قرار گرفته است.سامانه خدمات الکترونیک دولت، پیش از این نیز در طرح تعیین تکلیف چاه های کشاورزی شرکت مدیریت منابع آب ایران مورد استفاده قرار گرفته شده بود. بر اساس این گزارش، پیش بینی شده است که 25 خدمت مذکور، از آبان ماه سال جاری برای خدمت رسانی به مردم آماده شده باشد.

12. خبر کاهش آلودگی هوای پایتخت با تحقق دولت الکترونیک موبنا- عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس اعلام کرد: اصلاح ساختارها و گسترش دولت الکترونیک از راهکارهایی است که می تواند به کاهش آلودگی هوای پایتخت کمک کند. حسین گروسی با اشاره به غیرضروری بودن بسیاری از ترددها از اطراف تهران به این کلانشهر، تصریح کرد: تمرکز ادارات و سازمان‌های دولتی در تهران موجب شده که بسیاری افراد از شهرهای اطراف برای انجام امور اداری خود به پایتخت بیایند. وی با بیان اینکه رفت‌وآمدهای غیرضروری به تهران موجب آلودگی شدید هوای این شهر می‌شود، عنوان کرد: اصلاح ساختارها و تمرکززدایی از تهران مناسب‌ترین راهی است که می‌تواند به کاهش آلودگی این شهر کمک کند. این نماینده مجلس نهم توسعه دولت الکترونیک را دیگر راهکار کاهش آلودگی هوای پایتخت دانست و یادآور شد: در حال حاضر شهر پکن بالغ بر ۱۸ میلیون نفر جمعیت دارد ولی به دلیل توسعه دولت الکترونیک و اینترنت اغلب مردم کارهای خود را بدون خارج شدن از منزل انجام می‌دهند و این موضوعی است که باید در کشور ما نیز مورد توجه قرار بگیرد.

13. رويكردهاي دولت الكترونيك یک جنبه اساسی و بنیادی درموفقیت تلاش های پیاده سازی دولت الکترونیک نحوه رهبری و مدیریت آن است . درک مدیران از مقوله دولت الکترونیک نخستین فاکتور کلیدی در این زمینه می باشد . بررسی و تحقیق صورت گرفته در سال 1998 توسط ریچارد هیکس بر روی مدیران برنامه های دولتی نشان می دهد که رویکرد آنها به اصلاحات در بخش عمومی در طول زمان و بر پایه نحوه نگرش به سوی فناوری اطلاعات تغییر کرده است . بر طبق این مطالعه , چهار دسته رویکرد متفاوت نسبت به اصلاحات در بخش دولتی وجود دارد که با چهار شماره نشان داده شده اند . این رویکردها عبارتند از :

14. 1-Ignore Approach (رویکرد انکار و غفلت ) مقامات دولتی نسبت به فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی غافل هستند . بنابرین در برنامه های اصلاحاتی خود سهمی برای فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی در نظر نمی گیرند . هزینه ها و سرمایه ها در این زمینه کم است و مدیرانی که به طور اتفاقی در حوزه فناوری اطلاعات یا سیستم های اطلاعاتی انتصاب می یابند , دوران کوتاهی دارند .

15. )Isolate Approach - 2 رویکرد جداسازی و خودکار سازی): مدیران دولتی همچنان نسبت به کامپیوتر بی سواد باقی می مانند و درک کمی از نقش اطلاعات دارند . با این وجود آنها به فناوری اطلاعات و پتانسیل آن آگاهی نسبی یافته اند . از این رو سرمایه گذاری برای فناوری اطلاعات در برنامه اصلاحات گنجانده می شود . اما رهبری پروژه های مورد نظر در دامنه مسئولیت کارشناسان فناوری اطلاعات شناخته می شود و در سایر برنامه های اصلاحات مقوله فناوری اطلاعات به عنوان یک فکر ثانویه گنجانده شده و به شیوه ای نظام مند به فرایند اصلاحات متصل نمی گردد . گاه کاربرد تشریفاتی این فناوری در بسیاری از مراحل کاری و پست های سازمانی آشکار می گردد اما این مرحله فقط نشانگر پیمودن نخستین گام در راه اصلاحات در عصر اطلاعات است.

16. ) Approach Idolize - 3 رویکرد پرستش و شیفتگی( : مدیران دولتی تا حدودی در زمینه مهارت های دیجیتالی با سواد شده اند . آنها از کامپیوتر استفاده می کنند و آگاهی چندی هم از پتانسیل های فناوری اطلاعات دارند . بخش دولتی پر از پروژه های اصلاحات در قالب فناوری اطلاعات می شود که فناوری را کانون فرایند تغییر قرار می دهد . در این مرحله هزینه ها و سرمایه گذاری های صورت گرفته در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشتر می شود.

17. Integrate Approach .4 (رویکرد یکپارچه سازی و ادغام ) : کارگزاران و مدیران دولتی دارای سواد کامپیوتری می شوند و افزون بر مهارت های کامپیوتری , سواد اطلاعاتی و درک درستی از نقش دگرگون ساز شبکه ها به دست اورده اند در این حال فناوری اطلاعات یک نقش ثانویه دارد و به عنوان وسیله ای ارزشمند برای دستیابی به اهداف ویژه اصلاحی و نه به عنوان یک هدف مستقل و مجزا در نظر گرفته می شود .در این زمان , مهندسی مجدد سیستم های اطلاعاتی و پیاده سازی فناوری اطلاعات , به طور کامل در درون فرایند دگرگونی سازمانی گنجانده شده و نقش محوری به اهداف اصلاحات و خروجی های آن و نه به جلوه های فناوری اطلاعات مانند سخت افزار و نرم افزار داده می شود . همچنین رویکرد یکپارچه سازی اغلب به معنی اتخاذ یک رویکرد استراتژیکتر نسبت به برپایی دولت الکترونیک است , زیرا یکپارچه سازی اهداف اصلاحات , اطلاعات و فناوری نیاز به یک فعالیت منسجم در تمام گستره سازمان و در سطح مدیران عالی دارد .

18. اهميت ايجاد دولت الكترونيكي: امروزه انتظارات مردم و احساس نياز آنان باعث شده است كه دولتها خود را پاسخگوي اين انتظارات و نيازها دانسته، بر همين اساس مردم خواهان افزايش زمان ارتباط، طولاني شدن زمان كاري ادارات، ارائه خدمات با كيفيت بالا و دريافت خدمات با قيمت كمتري هستند. بنابراين تنها عاملي كه مي تواند بطور كلي به خواست مردم در سراسر دنيا پاسخ دهد وجود دولت الكترونيك است. از طرف ديگر دولتها در زمينه‌هاي مختلفي از جمله جذب سرمايه،‌ اشتغال، كارگران ماهر، گردشگران و ... با هم رقابت دارند و بدين منظور به امكانات جديدي نيز نياز دارند كه دولت الكترونيك اين امكانات را براي آنان فراهم مي نمايد. دولت الكترونيك نه تنها موجب يكپارچه شدن خود با جامعه مي گردد بلكه باعث مي شود كه دولت بر منابعي تأكيد داشته باشد كه بيشتر مورد نياز است. دولت الكترونيك باعث گسترش فرهنگ خود خدمتي (Selfservice) شده و شهروندان را قادر مي‌نمايد تا آنجا كه ممكن است به خود كمك كنند و از هزينه‌ها و اتلاف وقت جلوگيري شود.

19. اهداف استقرار دولت الكترونيك: براي دولت الكترونيك اهداف مختلفي در نظر گرفته شده است كه مي توان به خدمات رساني بهتر دولت به مردم، بهبود و تعامل بين دولت و تجارت وصنعت، اختيار به شهروندان جهت دسترسي به اطلاعات مورد نياز اشاره كرد. فاصله ديجيتالي و استقرار دولت الكترونيك: شكاف‌ديجيتالي فاصله روزافزون كشورهاي‌توسعه نيافته از كشورهاي توسعه يافته و برخوردار است. اين شكاف با شاخص‌هاي متفاوتي سنجيده مي‌شود از جمله دسترسي به فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات نظير تلفن همراه، تلفن ثابت، استفاده از اينترنت، بخش برنامه‌هاي ماهواره‌اي (راديويي و تلويزيوني) حجم تجارت الكترونيك و ... .فاصله يا شكاف ديجيتالي يكي از چالش‌هاي مهم در عدم استفاده از فناوري اطلاعات كه مانعي در راه استقرار موفق دولت الكترونيك در كشورها مي باشد. عواملي از جمله گران بودن براي استفاده عموم ـ پيچيدگي ـ نبود زمان استفاده ـ نداشتن آگاهي‌هاي لازم ـ در دسترس نبودن براي عموم اين فاصله را بيشتر كرده است.

20. فاصله ديجيتالي در كشورهاي جهان بر اساس گزارش سازمان ملل در سال 2001 كشورهاي جهان به پنج گروه تقسيم شده‌ است: 1 ـ گروه اول: Skaters): )كشورهايي كه به مثابه اينكه اسكيت به پا بسته و پر شتاب و با سرعت در دنياي ديجيتالي حركت مي كنند مانند: كشور‌سوئد و در آسيا از سنگاپور مي‌توان نام برد. 2 ـ گروه دوم Striders):)كشورهايي كه گام‌هاي بلند و مؤثري در دنياي ديجيتال بر داشته‌اند و قسمت زيادي از زيرساخت‌هاي مربوط را به بخش خصوصي واگذار كرده‌اند كه در آسيا مي توان از كره جنوبي نام برد.

21. 3 ـ گروه سوم Sprinters): )كشورهايي كه به رغم فشارهاي مختلف اجتماعي، سياسي و اقتصادي اولويت كار خود را به ديجيتالي شدن بنا نهاده‌اند.كه در آسيا مي‌‌توان به كشور امارات اشاره كرد. 4 ـ گروه چهارم (Strollers): اين كشورها به لحاظ محدوديت هاي مختلف تفريح‌كنان‌ و به آهستگي در دنياي ديجيتال گام برداشته‌اند كه در آن مي توان به كشور مصر و ... در آسيا اشاره كرد. 5 ـ گروه پنجم: (Starters): كشورهايي كه وارد عصر ديجيتال شده‌اند و با محدوديت‌هاي مختلفي مواجه هستند كه حدود 40 درصد از جمعيت جهان را تشكيل مي دهند.

22. نيازمنديهاي ايجاد دولت الكترونيك: براي ايجاد دولت الكترونيك علاوه بر اقدامات فرهنگي، مالي و اداري بايستي زيرساختهاي چهارگانه‌اي را مورد توجه جدي قرار داد كه عبارتند از: 1 ـ زيرساخت رايانه: كه شامل سرانه رايانه شخصي نصب شده، تعداد رايانه شخصي حمل شده بر حسب خانوار، رايانه‌هاي حمل شده دولتي و آموزشي، رايانه‌هاي شبكه‌اي شده و هزينه‌هاي انجام شده در رابطه به نرم افزار، سخت‌افزار و ... مي باشد. 2 ـ زيرساخت اينترنت: حجم تجارت الكترونيكي، تعداد كاربران خانگي اينترنت، تعداد كاربران اينترنت در كسب و كار و تعداد كاربران اينترنت در سازمان‌هاي آموزشي و ...

23. 3 ـ زير‌ساخت‌‌هاي‌ارتباطات: تعداد‌خطوط‌تلفن‌همراه‌و‌ثابت، ‌سرانه‌مالكيت گيرنده‌هاي راديوئي و تلويزيوني و ... 4 ـ زيرساخت‌هاي اجتماعي: شامل تعداد دانش آموزان متوسطه،‌ دانشجويان، ميزان روزنامه‌هاي مطالعه شده، آزادي مطبوعات و آزاديهايمدني و ...

24. الزامات دولت الکترونیک تحقق دولت الکترونیک مستلزم مطالعه دقیق شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است که به برخی از موضوعات مهم در این حوزه می پردازیم: 1- مهندسی مجدد فرایندها دولت الکترونیک روش نوینی را در روابط بین دولت با شهروندان(G2C)،دولت با فعالان اقتصادی(G2B)، و نیز دولت با زیر مجموعه­های خودش(G2G) به منظور مدیریت امور کشور ارائه می­نماید.تحقق چنین امری منوط به آن است که تمامی فرایندهای انجام امور اداری مجددا طراحی شوند و متناسب با تعاملات و ارتباطات روش نوین مورد بازنگری قرار گیرند.

25. 2- از بین رفتن مرزهای فیزیکی تحقق دولت الکترونیک مستلزم آن است که اطلاعات به صورت آزادانه در فضای مجازی در دسترس عموم قرار گرفته و سیاست ها و استراتژی های این کار نیز در فضای خارج از مرزها صورت گیرد. 3- تفاهم میان دولت و شهروندان دولت باید شهروندان را به عنوان مشتریان خود قلمداد کرده و با احترم به حقوق آنها در جهت افزایش مشارکت مردم در فرایند استفاده از خدمات دولت الکترونیک تلاش کند.

26. 4- سواد و دانش الکترونیک برنامه دولت الکترونیک باید فرصت هایی را در جهت آموزش و توانمندسازی شهروندان در زمینه استفاده از خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات فراهم اورد. سواد الکترونیک دربرگیرنده سواد ICT، سواد اطلاعاتی(Information literacy) و دیگر دانش هایی است که در این حوزه کاربرد دارند.

27. 5- تاسیسات زیر بنایی دولت ها مسئولیت عمده ساخت تاسیسات زیر بنایی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات را بر عهده داشته و از سوی دیگر موفقیت ابتکارات دولت الکترونیک تا حد زیادی بستگی به کیفیت دسترسی شهروندان به اینترنت دارد. 6- بهره مندی از کارشناسان خبره حوزه ICT تبدیل شدن دولت سنتی به دولت الکترونیک به نیروی انسانی متخصص در زمینه بهره برداری، حفظ و نگهداری از تاسیسات مربوطه و به روز رسانی دائم سایت های دولتی نیاز دارد. 7- اعتماد پذیری سطح بالای اعتماد دولت به مردم و بالعکس، عامل بسیار مهمی در راستای اجرای موفقیت آمیز پروژه دولت الکترونیک تلقی می شود.

28. 8- انتشار اطلاعات (به اشتراک گذاشتن اطلاعات) لازم است دولت الکترونیک اطلاعات مورد نیاز را به موقع و به صورت روزآمد بین سازمانهای دولتی و همچنین بین دولت و شهروندان به اشتراک گذارد. عواملی مانند نوع نگرش مقامات رسمی، توجه به میزان اهمیت اطلاعات و... می توانند در اشتراک گذاری به هنگام و شفاف اطلاعات تاثیر گذار باشند. 9- امنیت و کنترل حریم شخصی اطمینان در زمینه حفظ حریم خصوصی اشخاص، منوط به داشتن اطلاعات کافی و بهره مندیاز شبکه امنیتی مستحکم است. علاوه بر این، کنترل منظم این امر که تنها اشخاص مجاز بتوانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند و آن را تعدیل نمایند، مسئله بسیار مهمی است.

29. ضرورت ايجاد دولت الكترونيك: عوامل زيادي باعث ايجاد زمينه‌هاي لازم براي تحقق دولت الكترونيك شده است كه تماماً‌ ناشي از فناوري و پيچيده‌تر شدن جامعه است كه دولتها را ناگزير به ارائه پاسخ و ايجاد دولت الكترونيك مي‌كند و مهمترين اين عوامل به شرح ذيل است: 1 ـ رشد فناوريهاي جديد و به ويژه فناوري اطلاعات: امروزه فناوري با نرخ فزاينده‌اي در حال حركت است قانون مور (Moors loW) در اين مورد مي گويد قدرت محاسباتي رايانه‌ها هر 18ماه دو برابر مي شود. قانون مت كالف(Matcalf) نيز مي گويد: ميزان رشد يك شبكه به ميزان توان دوم استفاده كنندگان از آن شبكه است و در نهايت قانون گيلدرز(Gilders) مي گويد: مسيرهاي ارتباطي شبكه‌ها هر 12 ماه سه برابر مي شود. بنابراين سرعت رشد فناوري اطلاعات‌بسيار‌زياد بوده و اين امر در تمامي پديده‌ها از جمله مؤسسات دولتي تأثيرات شگرفي بر جاي مي گذارد.

30. 2 ـ سرمايه‌گذاري بنگاه‌هاي اقتصادي در بخش فناوري اطلاعات: بنگاه‌هاي اقتصادي سرمايه‌گذاري هاي كلاني را در فناوري اطلاعات اعمال كرده‌اند و بخش خصوصي نيز جهت پاسخگويي با شرايط كنوني و كم كردن فاصله و شكاف بين خود و دولت ، ناگزير از سرمايه‌گذاري در اين خصوص است. ويژگي‌هاي دولت الكترونيك: هدف دولت الكترونيك ارائه خدمات بهتر، با هزينه كمتر، اثر بخشي بيشتر است ولي نمي توان استاندارد مشخصي براي ساير ويژگيهاي آن معرفي كرد زيرا هر دولتي مي تواند با توجه به نيازهاي جامعه خودش نظام دولت الكترونيك را پايه‌گذاري كند.

31. بطور كلي ويژگي‌هاي زير براي دولت الكترونيك در نظر گرفته شده است: 1 ـ كوچك بودن (SMALL): دولت الكترونيك نبايد بيش از حد گسترده باشد تا از اتلاف سرمايه و نيروي انساني جلوگيري نمايد. بنابراين بهتر آن است كه دولتهاي بزرگ به دولتهاي محلي و كوچكتر تقسيم شود. 2 ـ مقيد به اخلاق (MORAL): دولت الكترونيك بايستي حريم اطلاعاتي و خصوصي افراد جامعه را رعايت نموده و به اخلاق مقيد باشد. 3 ـ جوابگو بودن (AUDI TABLE): دولت الكترونيك بايستي جوابگوي فعاليتهاي مختلف اجتماعي، اقتصادي و سياسي كه انجام مي دهد باشد بطوريكه مردم بتوانند از روند فعاليتها و پيشرفتهاي مورد نظر اطلاع و آگاهي يابد. 4 ـ پاسخگو بودن (Responsible) : دولت الكترونيك بايستي در صورتيكه در فعاليتش مشكلاتي بروز نمايد به مردم پاسخگو باشد. 5 ـ شفاف بودن (Transparent): دولت الكترونيك بايستي در رابطه با امور شهروندان از مواضع شفاف برخوردار باشد.

32. سازمان ملل برای ارزیابی پیشرفت كشورها در برپایی دولت الكترونیك پنج مرحله زیر را شناسایی نموده ۱) مرحله نوظهور : طی این مرحله تعدادی وب‌سایت ساده و مستقل از هم توسط دستگاه‌های دولتی ایجاد می‌شود كه بر روی آنها اطلاعاتی محدود و پایه‌ای گذاشته می‌شود. ۲) مرحله تکامل‌یافته : در این مرحله بر تعداد سایت‌های دولتی افزوده می‌شود. در این مرحله اطلاعات غنی‌تر و پویا هستند و تغییرات با تواتر بیشتری درسایت‌ها اعمال می‌شوند. ۳) مرحله تعاملی : در این مرحله كاربران از فرم‌های الكترونیكی استفاده می‌كنند و از طریق اینترنت با مقامات دولتی برای انجام كارهای خود تماس برقرار كرده و درخواست‌ها و قرار ملاقات‌های خود را به صورت online تنظیم می‌نمایند. ۴) مرحله تراكنش:طی این مرحله كاربران می‌توانند پرداخت هزینه خدمات و یا انجام تبادلات مالی را از طریق شبكه و‌ به صورت امن انجام دهند. ۵) مرحله یكپارچه:طی این مرحله كلیه فعالیت‌های دولتی به صورت یكپارچه بر روی شبكه اینترنت ارائه خواهد شد.

33. کاربردها ( وجوه ) دولت الکترونیک : دولت الكترونيك داراي كاربردهايي به شرح ذيل مي باشد: -G2Cرابطه دولت با شهروندان: که طی آن دولت به شهروندان خدمات ارائه می دهد. شهروند به عنوان عضوی از جامعه که حق او استفاده از خدمات دولت الکترونیک است، این سرویس ها را به صورت رایگان دریافت می کند. G2B – رابطه بین دولت و بنگاه های تجاری خصوصی: که دولت خدماتی را به آن سازمان یا شرکت خصوصی ارائه میدهد. به عنوان مثال خدماتی چون انجام خرید و فروش کالاها، ارائه گواهی نامه و مجوزها. G2E– رابطه بین دولت و کارمندانش: که شامل خدماتی است که دولت به کارمندان اداری سازمان های مختلف دولتی در ارتباط با کار و شغل آنها ارائه می دهد؛ مثل امور حقوقی، مالیاتی و آنچه که مربوط به کارمندان دولت باشد.

34. C2G- رابطه بین مردم و دولت: که طی آن شهروندان اطلاعاتی را به دولت ارائه می دهند، مثل رأی گیری الکترونیکی. G2G – رابطه بین سازمان های درون دولت: که هریک از آنها می توانند به دیگری سرویس دهند. G: Government B: Business E: Employee C:Citizen

35. فاصله جنسيتي در استفاده از اينترنت: منظور از شكاف‌‌يا فاصله ديجيتالي جنسيت، فاصله زنان و مردان در دسترسي به فناوري اطلاعاتي و ارتباطي، تعداد كم دختران و زنان در دوره‌هاي تحصيلي مرتبط با فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي و فقدان يا اندك بودن تعداد زنان در نهادهاي تصميم‌گيري مرتبط با فناوريهاي مذكور است. شكاف ديجيتالي جنسيت تقريباً در تمام كشورهاي جهان وجود دارد. يافته‌هاي پژوهشي كه به وسيله اتحاديه بين المللي مخابرات در سه كشور اندولزي، بنگلادش و يونان انجام شده حاكي است كه وجود فاصليه جنسيتي زيادي بين مردان و زنان اين كشورها وجود دارد به عنوان نمونه در كشور‌اندونزي‌76/‌75 درصد از‌‌مردان و‌فقط‌14/24 درصد از زنان از‌فناوريهاي اطلاعاتي و ارتباطي بهره‌گيري مي كنند و در دو كشور ديگر فاصله جنسيتي استفاده از ديجيتالي بسيار زيادتر است.

36. خانه اقتصاد بين الملل (WEF )گزارش شكاف جنسي در جهان را در سال 2006 منتشر كرد كه در آن 115 كشور جهان بر اساس چهار شاخص مورد بررسي قرار گفته‌است اين ‌شاخص‌عبارتند از: مشاركت‌اقتصادي، فرصت‌هاي تحصيلي، توامنديهاي سياسي، بهداشت و زنده‌ماندن مادران. در مجموع كشورهاي اسكانديناوي مانند نروژ، سوئد، فنلاند و ايسلند بالاترين و در كشورهاي خاورميانه، عربستان سعودي و يمن در پائين‌ترين اين جدول قرار دارد. ايران در زمينه رتبه‌بندي مذكور مقام 108 را به خود اختصاص داده است و در آسيا كشور فيليپين مقام اول را دارد.

37. مزاياي دولت الكترونيك: تا چند سال قبل معمولاً‌ مردم در سراسر جهان براي دريافت خدمات دولتي به ادارات و سازمان‌هاي مختلف مراجعه مي نمودند اما با پيشرفت‌هاي تكنولوژي و اطلاع رساني گامهاي مؤثري برداشته شد. در گام اول با ايجاد كيوسك هاي ارائه خدمات (نظير آنچه در شبكه بانكي مورد استفاده قرار مي گيرد) به اجرا درآمد و در گام‌هاي بعدي استفاده از رايانه‌هاي شخصي بدين منظور مورد توجه قرار گرفت. ميزان گستردگي دامنه دولت الكترونيك زمان براي ما روشن مي شود كه به اين امر واقف شويم كه موفق‌ترين دولتها در اين زمينه تا حال حاضر موفق به استفاده بيش از 20 درصد از پتانسيل هاي موجود نگرديده‌اند.

38. دسترسيسريع به اطلاعات در سازمان‌هاي دولتياز اهميت ويژه‌اي برخوردار است از آنجا كه روند‌هاي اداري عموماً‌ تكراري، عادي و تابع ضابطه هستند، استفاده از رايانه، امكانات منحصر به فردي را براي جمع‌آوري و كنترل و گزارش دهيفوري و به موقع برايمديران فراهم مي آورد. و اين امر سازمان‌ها را بر آن داشته است كه مبادرت به سرمايه‌گذاري هنگفت در اينزمينهكنند. قدم اول در فرآيندايجاد دولت الكترونيكامكان استفاده آزاد و آسان از اطلاعات براي مردم است كهاين موضوع تقريباً‌ برايكليهكشورهامشترك است. برخي از سازمان‌ها قبل از ايجاد شكبه‌ جهاني اقدام به ايجاد مجموعه‌هاي الكترونيكغني از اطلاعات مختلف دولتيكرده است و آن را در اختيار شهروندان قرار مي دهند. امروزه اكثر سازمانها در كشورهايغربيدارايسايت مستقل اينترنتي هستند كه در ضعيف‌ترين حالت اطلاعات سازمان‌هاي خود را در اختيار افراد قرار مي دهند.

39. نقش دولت الكترونيك بر سازمان‌ها: توليد علم و دانش در دنياي كنوني رويكرد هاي جديدي را پديد آورده كه از جمله آنها مديريت دانش فناوري اطلاعات است. براي اين مديريت ديگر كار، سرمايه و ماشين آلات منابع اصلي توليد ثروت نيستند بلكه اين دانش آنها هست كه به عوامل اساسي و درآمد زا مبدل مي شود. با استقرار دولت الكترونيك ساختار سازماني تغيير مي يابد و به صورت كاملاً‌ مسطح در مي‌آيند. مرزها و واحدهاي سازماني كمرنگ شده و فعاليتهاي سازماني به صورت افقي انجام مي‌گيرد. كليه فعاليتها و وظايف سازمان بر اساس شبكه‌هاي اطلاع رساني طراحي و اجرا شده و حتي كارمندان سازماني ديگر نياز به حضور فيزيكي در محل سازمان را ندارند. اين كاركنان بطور مستمر در حال يادگيري و آموزشي خواهند بود و خلاقيت و نوآوري به مهمترين وظايف آنها مبدل مي شود.

40. كارهاي سازمان به صورت بر خط ( (On - lineانجام خواهد شد و مديريت سازمانها بدون واسطه با مشتريان و ارباب رجوع در ارتباط هستند. فرآيند تصميم‌گيري شكلغيرمتمركزپيدا مي‌كند و زمان تصميم‌گيري افزايشمييابد. با ايجاداين دولت بخش زيادي از كاركنان سازمانها آزاد شده و مي توانند در كارهايفكري استفاده نمايند. در كشور ما كه امروز غالب فرآيندهاياداريمبتني بر كاغذ هستند حركت در جهت دو‌لت‌الكترونيك مستلزم‌ مهندسي مجدد‌ فرآيندهاي‌اداري است. همچنينآموزشهايهمگاني و فرهنگ سازي از اهميتزيادي برخوردار است.

41. دولت الكترونيك سلامت اداري و كاهش فساد همانطوري كه قبلاً نيز ذكر گرديد دولت الكترونيك داراي مزايا و فايده‌هاي زيادي مي باشد . علاوه بر اينكه مديران دستگاه‌هاي دولتي را به بازنگري در امور خود وادار مي كند و آنان تلاش مي كنند تا با مرور فعاليتها و برنامه‌هاي خود موانع زائد اداري را حذف و با مهندسي مجدد فرآيند امور را اصلاح نمايند. يكي از مزيت‌هاي ديگر دولت الكترونيك اين است كه شهروندان مي توانند بدون مراجعه حضوري به دستگاه‌هاي دولتي خدمات مورد نياز خود را به دست آورده و از مواجه چهره به چهره با كاركنان كه يكي از عوامل ايجاد فساد اداري در دستگاه‌هاي دولتي است پرهيز گردد. از طرف ديگر با ايجاد دولت الكترونيك مديران سازمان‌ها نيز مي توانند بر مجموعه تحت نظر خود نيز كنترل بيشتري داشته باشند. بنابراين ايجاد دولت الكترونيك مي تواند نقش مهمي درايجاد سلامت اداري و كاهش فساد در دستگاه‌هاي دولتي داشته باشد.

42. چالشها و موانع فراروي دولت الكترونيك عمده‌ترين موانع گسترش دولت الكترونيك در كشورها را مي‌توان در قالب سه مورد ذيل بيان داشت: الف ـ عوامل فرهنگي: بررسي‌هاي انجام شده نشان مي دهد كه گام اول براي ايجاد و توسعه دولت الكترونيك تكنولوژي نيست بلكه مشكل اصلي آن است كه آيا فرهنگ جامعه آمادگي پذيرش تغييرات بسيار زيادي را دارد يا خير؟ تغييرات سريع ابتدا بر روي كاركنان دولت تأثير مي گذارد و به تبع آن بخشي از كاركنان دولت با اين تغييرات سريع مخالفت و برخي نيز موافق آن هستند. از طرف ديگر به لحاظ همين تغييرات سريع مردم نيز با آن عادت ندارند و بعضاً‌ مناسب نمي‌دانند. بنابراين بايستي جامعه را متقاعد كرد كه انتقال اطلاعات به قدر كافي امن هست و حريم خصوصي افراد را كاملاً‌ رعايت مي نمايد.

43. ب ـ عوامل سازماني: بين دستگاه‌هي اداري به لحاظ عدم وجود يك شبكه الكترونيكي مناسب يك روابط اداري منطقي وجود ندارد و غالب مديران سازماني نيز به حوزه درون سازماني خود عادت كرده‌اند. روش تصميم‌گيري از بالا به پايين نيز در اين موضوع دخيل است.

44. ج ـ كمبود منابع: در جوامع مختلف كمبودهايي در راه استقرار دولت الكترونيك وجود دارد كه در كشورهاي پيشرفته‌اي مثل آمريكا كمبود منابع تكنولوژي احساس نمي شود اما كمبود نيروي انساني متخصص چه از لحاظ فني و چه از نظر مديريتي وجود دارد. به لحاظ نوپا بودن، هيچ نيرو و مديريتي با تجربه‌اي براي پياده سازي دولت الكترونيك در سطح جامعه وجود ندارد. بطور كلي در راه استقرار دولت الكترونيك در كشورهاي مختلف با توجه به وجود فرهنگ‌هاي مختلف موانع مختلفي وجود دارد.

45. جايگاه ايران در دولت الكترونيكى جمهوری اسلامی ایران برای دولت الکترونیک اهمیت بسزایی قائل است و بودجه های افزایشی را نیز برای توسعه شرکت ها و سازمان های عمومی درراستای اجرای این امر اختصاص داده است. در برنامه پنج ساله سوم، دولت بطور جدی بودجه سالانه ای را برای خانواده دولت به منظور توسعه ICT اختصاص داد که .در سال 1380 شمسی اولین مقدار آن، رقم قابل ملاحظه 160 میلیون دلار بود. تقریبأ سه پنجم این بودجه برای تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری و همچنین شبکه جامع اطلاعاتی تجاری اختصاص یافت و مابقی آن صرف ایجاد اشتغال از طریقICT گردید.

46. هیئت دولت ایران در تیرماه 1381 (جولای 2002) نقشه جامعی برای بکارگیری و توسعه ICT به تصویب رساند که گام بلند و موثری در صنعت فناوری اطلاعات محسوب می شود. این طرح که بعد از 3000 ساعت تلاش استادانه تهیه شد راه را برای هماهنگی و تمامیت و درستیسیستم های مکانیزه برای سازمان های مختلف دولتیدر سراسر کشور هموار نمود. شاید این نکته جالب باشد که چنین طرح جامعی در سنگاپور در سال 1992 ، ایالات متحده و ویتنام در سال 1993 ، ژاپن در سال 1994، کانادا در سال 1996، ایرلند در سال 1997، ومالزی و جمهوری اسلامی ایران در سال 2002 آماده شد. طی یک سال گذشته ایران در شاخص دولت الکترونیکی از میان 190 کشور جهان در رتبه صدم قرار گرفت، این درحالی است که براساس بررسی های انجام شده ایران در سال 2010 رتبه 102 دولت الکترونیک را در بین کشورها به خود اختصاص داد که این آمار نشان از صعود دو پله ای ایران در این بخش دارد.

47. مشتریان دولت الکترونیک مشتريان دولت الكترونيك را مي توان به طور كلي به سه دسته تقسيم كرد: -شهروندان - بنگاه‌هاياقتصادي - موسساتدولتي مشتريان دولت الكترونيك از طريق پايگاههاي تار عنكبوتي دولت الكترونيك مي توانند درفعاليتهاي اجتماعي، سياسي و اقتصادي شركت نمايند. يكي از اهداف اساسي دولت الكترونيك تحقق بخشيدن به مردم سالاري الكترونيكي مي باشد كه تمامي شهروندان بتوانند در سرنوشت خويش دخالت داشته باشند.

48. با اين عمل و با مشاركت گسترده مردم در واقع دولت ماهيتي غير رسمي به خود مي گيرد و شهروندان مي توانند به طور كامل با دولت در تعامل باشند.شهروندان بنگاه‌هاي اقتصادي و موسسات دولتي مي توانند از طريق دولت الكترونيك فعاليتهاي گوناگوني نظير موارد زير را انجام دهند: پرداخت ماليات و عوارض، تجديد گواهينامه، دريافت و تجديد جواز كسب، ثبت شركت، عقد قرارداد، ثبت ازدواج و طلاق، ثبت تولد و مرگ، انجام فعاليتهاي مالي و اعتباري، شركت در انتخابات، پر كردن فرم‌هاي الكترونيك براي مقاصد مختلف، بازديد از موزه‌ها، استفاده از كتابخانه‌هاي مجازي، تعامل با نهادهاي مختلف دولتي و تجاري و اجتماعي، پرداخت صورت حساب‌هاي مختلف مثل صورت حساب آب و برق و تلفن و گاز، دريافت اجازه ساخت و ساز ساختمان، دريافت اطلاعات مختلف سياسي، اقتصادي و اجتماعي و ...

49. پروژه دولت الکترونیک تصویب شده توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی در سال 1381 در پنج گام: مکانیزه نمودن فرآیند های عمومی مانند اتوماسیون اداری، محیط بدون کاغذ، سیستم های مدیریت منابع انسانی مثل سیستم های مالی و کارگزینی و از این قبیل. مهندسی مجدد فرآیند ها برای اینکه بتوان فناوری اطلاعات روی آنهااعمال کرد.مقرر شد سالانه 10 فرآینددر سراسر کشور مهندسی مجدد شوند. ملزم کردن سازمان های دولتی به اتصال شبکه داخلی خود به اینترنت و ساختن وب-سایت خود تا اواخر سال 1382. فراهم آوردن امکانات لازم جهت در دسترس قرار گرفتن خدمات و اطلاعات بوسیله مردم. ملزم کردن سازمان های دولتی به انتخاب دوره های ICT لازم و مشخص کردن محتوای آنها جهت آموزش کارمندان خود.

50. برای سال 1382 مجلس شورای اسلامی با اختصاص بیش از 100 ملیون دلار به فناوری اطلاعات و ارتباطات، برای سازمان های عمومی موافقت کرد که در نتیجه دولت انجام پروژه های متعددی را درزمینه ICT به تصویب رساند. این پروژه ها شامل دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک، بانکداری الکترونیک، آموزش الکترونیک و بهداشت الکترونیک بودند.