“Bu bağlamda...” (“In this context…”)

1. “Bu bağlamda...”(“In this context…”) Varol Akman BilkentÜniversitesi Felsefe Bölümü Türk-İngiliz Kültür Derneği 15 Şubat 2005

2. Bağlam • Cinsleri aynı veya birbirine yakın olan şeylerin bir arada bağlanmışı, demet, deste • Herhangi bir olguda olaylar, durumlar, ilişkiler örgüsü veya bağlantısı • Bir dil birimini çevreleyen, ondan önce veya sonra gelen, birçok durumda söz konusu birimi etkileyen, onun anlamını, değerini belirleyen birim veya birimler bütünü TDK

3. Kontekst • (bir metin içinde) Sözün gelişi, sözün önü arkası, bağlam • Olaylar, durumlar, ilişkiler örgüsü, bütünlük, bağlam: • “Her yapının hem görüntüsel, hem manevî bir bütünlüğü vardır. Kişiliği ancak bu kontekst içinde vurgulanır.” - Haldun Taner TDK

4. Ortak alan • Yazar ile okurun paylaştığı düşünülen bilgi, inanç, varsayımlar vb.nin tümü • Bağlam söyleneni nasıl etkiler? • Anlam bilimi (semantik) tarafından genelde dışlanmış • Daha çok kullanım bilimi (pragmatik) alanına ait görülen bir sorun

5. Sorunlar • Kavramsal ‘çöp tenekesi’ • ‘Zengin’ bir nosyon • Herşeyi açıklayabilen dev bir araç • Ne olduğu hakkında fikir birliği yok • İnsan değil de makine, bağlamı kullanmak isterse ne olacak? (örn. doğal dil işleme, otomatik çeviri)

6. Öneri • Sir Peter Strawson (1919- ) • Dilbilimsel çözümleme taraftarı • Günlük dil ile biçimsel mantık arasındaki ilişki • Entity and Identity (1997)

7. Basitçe... • Dil L • Cümle S • Yazar Y (Konuşan) • Okur X (Dinleyen) • X, L’nin sözlük ve söz dizimini (sentaks) çok iyi biliyor varsayalım • X söyleneni tam olarak anladı mı?

8. Bir eşitsizlik • A-anlam B-anlam C-anlam • fakir zengin

9. A-anlam • A-anlam  S  A-bilgi  belirsizliği ortadan kaldıranbilgi

10. Çeviri • “İster şimdi yüz, ister sonra yüz.” • X, A-anlama vakıf olduğu zaman cümleyi başka bir dile çevirebilir. • Yani S S' • (L) (L')

11. Sentaks • “On my naming day when I come 12 I gone front spear and kilt a wyld boar he parbly ben the last wyld pig on the Bunder Downs any how there hadnt ben none for a long time befor him nor I aint looking to see none agen.” - Russell Hoban,Riddley Walker

12. B-anlam • B-anlam  A-anlam  B-bilgi • “O gece tek elinin üzerinde amuda kalkmıştı.”

13. B-bilgi • Kim: Orhan Pamuk • Ne zaman: 31 Aralık 1994 geceyarısı • Kim: Yaşar Kemal • Ne zaman: 31 Aralık 1964 geceyarısı • İndeksler?

14. Ben, sen, şimdi, şu • Ben • Normal koşullarda “ben” sözcüğünü kullanan kişiyi gösterir • Sen • “sen” sözcüğünü kullanan kişinin hitap ettiği kişiyi gösterir • Şimdi • “şimdi” sözcüğünü kullanan kişinin içinde bulunduğu zamanı gösterir • Şu  • Kullanan kişinin kastettiği şeyi gösterir

15. İstisnalar • Yeltsin (taklidine): “Evet, bugün nasıl hissediyorum kendimi?” • Yeltsin (aynadaki aksine): “Sen sen ol, bir daha bu kadar içme.” • “Bugün burası çok sıcak.” (Bu oda mı, bu şehir mi?) • “Elimizdeki IBM kağıtlarını şimdi satmamız gerekiyor.” (Şu anda mı, bu öğleden sonra mı, bugünlerde mi?)

16. C-anlam • C-anlam  B-anlam  C-bilgi • “Sen o kontratı daha imzalama.”

17. C-bilgi • Rica • Emir • Tavsiye • Gözdağı • J. L. Austin: illocutionary force

18. Komplikasyon • “Sana hemen o silahı bırakmanı emrediyorum.” • Eğer başkaldıran bir er komutanına böyle derse ve de komutan silahını bırakırsa, askeri mahkemede ne karar çıkar? (Bu bir EMİR olamaz çünkü ast üstüne emir veremez.)

19. Diğer zorluklar • “Biliyorum sen zaten hep böyle düzenlisindir.” • “Başbakan herkesin elini sıktıktan sonra yerine oturdu.” • “Bir sonraki seçimde bu sorun çözülür.” • “Zeynep (3 yaş) kocaman bir kardan adam yaptı.” • “Zeynep (18 yaş) kocaman bir kardan adam yaptı.” • “Kocaman bir iribaş büyük bir hayvan değildir.”

20. Sözlük • YOMP • Çetin bir arazide ağır ekipmanla yürümek (Falklands Savaşı) • WIMP • Körfez Savaşı (özellikle Başkan Bush için) • X’s ideal sözlüğünün güncellenmeye ihtiyacı var

21. Yorumlama • F(K,T) = I • F yorumlama prosedürü (yol-yöntemi) • K bağlam • T tekst • I yorum • F ve T veriliyor. Bir K-I çifti ortaya atarak denklemi çözünüz.

22. Shakespeare • 68. sone • “Thus is his cheek the map of days outworn...” • Yüzü kırışıklarla dolu (yaşadığı yaşamın haritasındaki yollar gibi) • Yüzü klasik anlamda güzellik simgesi (MAP: sembol, DAYSOUTWORN: antik çağ) - Jerry Hobbs

23. Anlam-maksat • Yazarın söylemek istediği (maksadı) • Yazılı metnin kendisi • Yazılı metnin ilettiği farzedilen anlam • Okurun anladığı anlam • Kültürel, tarihsel, vb. boyutlar

24. Model okuyucu • Umberto Eco • Her yazar ürettiği ifadeleri maksada uygun olarak yorumlayabilecek bir okur modeli düşünmek zorundadır. • Daha deneysel edebiyat • James Joyce, Finnegans Wake • Bill Burroughs, Naked Lunch

25. Sosyokültürel bağlam • Bir zamanlar Stalin etrafını saran kalabalığa bir telgraf okudu: “Sen haklı, ben haksızım. Lenin’in gerçek mirasçısı sensin. Özür dilemem gerekiyor. - Troçki.” • O sırada kalabalıktan birisi ileri çıktı ve Stalin’e mesajı nasıl okuması gerektiğini gösterdi: “Sen haklı, ben haksızım? Lenin’in gerçek mirasçısı sensin? Özür dilemem gerekiyor??!!”

26. Noam Chomsky’nin bölümü biraz solda... Boston MIT Kitabevinde gerçek bir tabela