خود مراقبتی و کنترل مواجهه با مواد شیمیایی خطرناک درخانه داری

1. خود مراقبتی و کنترل مواجهه با مواد شیمیایی خطرناک درخانه داری سيد محمدحسن رضوي اصل كارشناس بهداشت حرفه اي

2. موارد استفاده و مواجهه • جهت مبارزه با حشرات و حيوانات موذي • به عنوان شوينده • به عنوان گندزا و پاك كننده • در بنايي و دكوراسيون • در لوازم مصرفي و الكتريكي • انتقال توسط شخص ثالث بدون اطلاع

3. مهم ترین مواد شیمیایی قابل استفاده در منزل • جیوه • ظروف تفلونی • تركیبات سرب در رنگ­ها • سموم حشره­كش و غیره در منزل • منو اکسیدکربن • تركیبات شیمیایی در نتیجه پخت و پز در منزل • دود ناشی از سیگار در منزل • مواد شیمیایی مورد استفاده در لكه زدایی موكت، لباس­شویی، جلادهنده در ظرف­شویی • استفاده از مواد ضدعفونی کننده و گندزدا در منزل • تركیبات شیمیایی در مواد غذایی

4. جیوه در منزل • جیوه موجود در لامپ­های كم مصرف، دماسنج و فشارسنج در حالت عادی مشکلی ندارد اما بعد از شكسته شدن، امكان متصاعد شدن بخارات جیوه در منزل وجود دارد و باید نکات بهداشتی زیر را رعایت کرد. 1-لامپ شكسته شده بر روی زمین را هیچ­گاه با استفاده از جارو برقی تمیز نکنید. 2-از ماسك و دستكش استفاده کنید 3-هنگام ترکیدن لامپ، خرده­های لامپ را در ظرف شیشه­ای درب­دار یا دو لایه­ای پلاستیك بگذارید. 4-هرگز نباید لامپ­های كم مصرف سوخته را نگه داشت. (تحویل به مراكز بازیافت) • جیوه بر روی سیستم اعصاب، عملكرد مغز، بینایی و همچنین در باروری افراد، اثرات زیان­باری دارد. همچنین جیوه از طریق مواد غذایی مثل ماهی، می تواند وارد بدن شود و باعث اثرات جبران ناپذیری شود.

5. تركیبات سرب در رنگ­ها • سرب در همه رنگ­ها وجود دارد. مواجهه با سرب در كودكان بیشتر اتفاق می افتد چون كودكان و نوزادان با دست دیوار را لمس می كنند و بر حسب عادت در دهان می گذارند. • مواجهه با سرب در روزهای اولیه نقاشی دیوار، درب و پنجره و غیره بیشتر اتفاق می­افتد. • امكان مواجه با سرب در مهد کودک­ها و مدارس ابتدایی بیشتر از منزل می باشد. • سرب باعث آسیب به بدن انسان می شود. در خصوص كودكان، والدین بایستی مراقب بوده و تا حد امکان از دست زدن كودك به رنگ چه در حالت خشك و یا در روزهای اولیه نقاشی اجتناب کنند. • کلیه نکات بهداشت فردی باید رعایت شود. • شستشوی دست و صورت كودك مان در هنگام غذا خوردن یا بعد از آن انجام شود. • از حضور در محل تازه رنگ شده تا زمان بر طرف شدن بوی رنگ، اجتناب شود.

6. ترکیبات پلیمری موجود در ظروف تفلونی • برخی از ظروف تفلونی که حاوی مواد شیمیایی (پلی فلورینه PFCS )باشد در طی حرارت باعث تولید سم خطرناکی می­شوند. توصیه می شود هنگام حرارت دادن این ظروف احتیاط کنند. • در هر بار غذا خوردن ممکن است مقداری تفلون وارد بدن فرد شود و به مرور زمان باعث ایجاد بیماری­های کلیوی و کبدی شود. • همچنین احتمال وجود کادمیوم در ظروف تفلونی وجود دارد. • خراش در ظروف تفلونی باعث ورود این مواد به بدن انسان می شود.

7. ظروف جایگزین • استیل (فولاد ضد زنگ):در ایران آن را به نام مختصر «استیل »می­شناسیم، از تركیب آهن و فلزات دیگر ساخته شده­اند. • پیرکس نشکن: بی­خطرترین ظروف قابل استفاده می­باشد. • مس: اگر ظروف مسی با لایه ای از یك فلز دیگر مثل قلع یا فولاد ضد زنگ پوشانده شوند، از ورود مس به غذا جلوگیری می شود. و جزء ظروف بی­خطر محسوب می­شوند. • چدن

8. انتشار گاز مونواكسید كربن • گاز مونواكسیدكربن یك گاز بسیار خطرناك است كه قابل دیدن نیست و بی­بو و بی­طعم می­باشد. • منواكسیدكربن عامل اصلی خفگی در رابطه با استفاده از بخاری و وسایل گرم كننده در خانه­هاست. • وقتی منواكسید كربن وارد بدن می شود با هموگلوبین موجود در خون تركیب شده و موجب كاهش اكسیژن رسانی به بافت­های بدن می شود. • مغز حساس­ترین بافت بدن می­باشد كه زودتر از همه در اثر كمبود اكسیژن آسیب می­بیند. • این گاز از سوختن ناقص موادی مثل بنزین، زغال یا چوب حاصل می­شود. • مسمومیت با گاز منوكسید كربن كشنده ترین مسمومیت غیرعمدی در كشور ما است و شیوع آن در فصل زمستان بسیار بالا می باشد.

9.  چه وسایل می توانند مونواكسید كربن تولید كنند؟ • بخاری های بدون دودكش غیر استاندارد • تنورهای نانوایی • اجاق های گازی • موتورهای بنزینی و گازوئیلی • كباب پز زغالی • شومینه

10. نحوه پیشگیری • نصب سیستم تهویه هوا در محیط • با بررسی دائمی، همیشه از سلامت و استاندارد بودن دستگاه­های گرمازا و وسایل غذاپزی اطمینان حاصل شود. • سعی شود وسایل و موتورهای احتراقی را با وسایل الكتریكی و وسایلی كه با باطری كار می كنند جایگزین کنید.

11. ترکیبات آلی فرار • ترکیبات آلی فرار به شکل گاز بوده و از جامدات و مایعات مشخصی متصاعد می شوند. • این ترکیبات شامل مواد شیمیایی هستند که تأثیرات کوتاه یا طولانی مدت بر روی سلامتی افراد دارند. • مقدار این ترکیبات در داخل ساختمان بیش از مقدار آن­ها در فضای باز خارج ساختمان است. هر چند در شهرهای آلوده تفاوت چندانی بین فضای بیرون و خارج ساختمان وحود ندارد. • ترکیبات آلی فرار از هزاران محصول که در زندگی روزانه مصرف می کنیم متصاعد می شود. مثل رنگ، لاک و الکل، مواد شوینده ، مصالح ساختمانی، لوازم منزل، تجهیزات اداری مانند ­دستگاه­های کپی و پرینتر، ‌غلط­گیرها، کاغذ کپی، لوازم تحریر مانند چسب، ماژیک، و محلول های عکاسی و مواد شیمیایی به طور گسترده در لوازم خانگی مورد استفاده قرار می­گیرند. • رنگ­ها­ مواد جلا دهنده و انواع واکس­ها، ‌شوینده­ها، مواد ضدعفونی کننده، لوازم آرایشی، حلال­های چربی و اسباب­بازی­ها همگی دارای مواد آلی هستند.

12. فرمالدئید • مهم­ترین گاز آلی آلاینده هوای داخل خانه­، فرمالدئید می‌باشد در حالی که غلظت آن در هوای باز بسیار کم می‌باشد. • منابع عمده ‌این گاز در خانه شامل: • چسب در تخته‌های چند لایی و تخته‌های ساختمانی • دود سیگار • پارچه های فشرده با دوام • لوازم چوبی که از چند لایه چوب فشرده ساخته شده اند و معمولا به عنوان مصالح ساختمانی مثل کابینت و دکوراسیون استفاده مي شوند • از مواد سنتزی حاوی رزین های فرمالدئید می‌باشد که در اسفنج اوره فرمالدئید برای عایق‌بندی به کار می‌رود. • این گاز نامرئی است اما بوی تند و قابل تشخیص دارد.

13. روش کاهش آلاینده ها در هوای منزل • استفاده از دستگاه­های تصفیه و تهویه • استفاده از مواد شیمیایی حداقل یک­بار در طول روز به جز روزهای آلوده شهر • استفاده از گل­های زینتی در منزل • خودداری از باز گذاشتن درپوش ظروف رنگ و چسب • توجه به دستورالعمل نوشته شده بر روی مواد شوینده • استفاده ازجریان هوای تازه در هنگام استفاده از این مواد از طریق باز گذاشتن درب­ها و پنجره­ها • مواد را به اندازه مورد نیاز خریداری کنید و از نگه داشتن آن­ها در منزل خودداری کنید. • این مواد را از دسترس کودکان و حیوانات دور نگه دارید. • هرگز این مواد را با مواد شیمیایی دیگر مخلوط نکنید مگر اینکه در دستوالعمل آن، انجام این عمل بلامانع باشد.

14. دود سیگار • دود ناشی از سوختن سیگار مخلوطی از 4000 نوع ماده شیمیایی زیان آور بوده که مونو اکسید کربن، نیکوتین، فرمالدئید، هیدروژن و سیانید هیدروژن از آن جمله هستند. • این مواد از عوامل ایجاد سرطان و بیماری های دستگاه تنفسی انسان هستند. • علائم برونشیت، ذات الریه، عفونت دستگاه تنفسی، گوش درد (عفونت گوش) و آسم در کودکانی • که در معرض دود قرار دارند بیشتر از دیگر کودکان دیده می شود. • تعدد عفونت مستقیما به مقدار دود موجود در منزل بستگی دارد. کودکانی که والدین آن ها سیگاری هستند بیشتر از کودکانی که یکی از والدین آنها سیگاری هستند به عفونت های ریوی مبتلا می شوند.

15. ضدعفونی کننده ها • ضدعفونی کننده ها دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که با اثر بر باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، اسپور باکتریها و سایر اورگانیسم‌ها، آن­ها را از بین می‌برند و یا از رشد آنها جلوگیری می‌کنند.

16. وایتکس (آب ژاول) • از آب ژاول جهت کلر زنی آب استفاده می­شود. • ماده اصلی موجود در آب ژاول، هیپوکلریت سدیم است و ترکیبی فوق‌العاده قوی است که درصد خیلی کم از آن (5 درصد) را در آب حل می‌کنند و با نام‌های مختلف تحت عنوان سفید کننده به بازار عرضه می‌کنند و برای ضدعفونی کردن لگن و وان حمام، لباس‌ها، دیوارهای حمام، توالت و آشپزخانه مناسب است.

17. نکات ایمنی در استفاده از وایتکس • عدم مخلوط كردن وایتكس با مواد شوینده • عدم مخلوط کردن وایتکس با جوهر نمک (اسید کلریدریک) • رقیق کردن در زمان استفاده • روشن بودن تهویه در هنگام استفاده از آب ژاول • استفاده از دستکش در زمان استفاده • شستشوی فوری در صورت تماس با بدن • نگهداری از آب ژاول در ظروف مات و سربسته

18. سایر مواد خطرناک در منزل • آمونیاک: از آمونیاک جهت تمیز کردن وسایل استفاده می شود. آمونیاک باعث سوزش چشم ، بینی ، دستگاه تنفسی و التهاب گلو مي شود. • ممکن است روی تنفس تاثیر بگذارد. • از تهویه مناسب استفاده کنید و آن را از دسترس کودکان دور نگه دارید. • افزودن آمونیاک برمواد سفید کننده باعث تولید تر کیبات خطرناک می­شود. • پرکلرو اتیلن: یک ماده پاک کننده بوده و در خشک شویی به کار می رود یكی از كاربردهای شایع حلال ها، استفاده از پركلرواتیلن در خشك­شویی­ها می باشد. • مواجهه با این ماده شیمیایی می تواند ایجاد اثرات منفی بر روی كبد، كلیه، اعصاب و قلب داشته باشد. • پرکلرو اتیلن در غلظت بیش از حد استاندارد یک ترکیب سرطان زا است.

19. مواد جایگزین بی خطر یا کم خطر • از سرکه سفید می‌توان برای تمیز کردن شیشه استفاده کرد. سرکه بسیاری از میکروب‌ها را می‌کشد. • برای از بین بردن زنگ، می­توان از مخلوط لیمو و نمک استفاده کرد. مقداری نمک بر روی جای زنگ زده بریزید، سپس لیمو را اضافه کنید تا خوب نمک را حل کند، برای دو تا سه ساعت بگذارید این مواد روی محل باقی بمانند. • از پارچه‌های فیبری می‌توان برای از بین بردن گرد استفاده کرد، هیچ نیازی به موادِ شیمیایی نیست. • برای تمیز کردن شیشه، یک چهارم فنجان سرکه سفید را با آب گرم مخلوط کرده و بر روی شیشه اسپری کنید. برای گرفتن بهترین نتیجه با روزنامه، شیشه را خشک کنید تا درخشش شیشه را مشاهده کنید.

20. حشره کش ها • کنترل کننده های آفات (شامل کک، ساس و شپش­کش ها): • حشره­کش­های حاوی لیندان (گامابنزن هگزاکلراید) به شدت خطرناک هستند. حشره کش ها بر روی اعصاب تاثیر منفی گذاشته و باعث ناراحتی های ریوی و آلرژی می­شود. از حشره کش­های برقی استفاده کنید. • استفاده از توری • رعایت بهداشت در منزل (استفاده از ظرف زباله درب دار، تمیز کردن زیر گلدان)

21. خوش بو کننده ها • واقعیت این است که خوش‌بوکننده‏ها، هوا را تمیز نمی‏ کنند، بلکه مواد شیمیایی قوی موجود در آنها سبب می ‏شود بوهای نامطبوع به مشام نرسد. • خوش بوکننده های هوا، حاوی فرمالدئید و فنل هستند، فنل باعث اختلالات دستگاه عصب مرکزی می شود. • تحریک شدید مخاط چشم، مجاری تنفسی فوقانی از دیگر اثرات آن است. • مواد شیمیایی موجود در خوش‌بوکننده‏های مصنوعی می‏ تواند برای افراد مبتلا به آسم، تنگی نفس و بیماری‏های تنفسی مانند آمفیزم و برونشیت مزمن مشکلاتی ایجاد کند. • مجبور نیستید از خوش ‌بو کننده استفاده کنید.

22. مواد گندزدا • همانند بتادین، دتول، كروزول، ساولن که اغلب مواد خورنده و تحریک برانگیز هستند و باعث آسیب به بدن انسان می شوند. • سفیدکننده ها باعث تحریک چشم، آسیب به پوست و بخش فوقانی دستگاه تنفسی می شوند.

23. توصیه های لازم برای جلوگیری از مسمومیت شیمیایی • - در هنگام مصرف داروو یا استفاده از فرآورده های شیمیایی حتماً در نور کافی برچسب روی بسته بندی را مطالعه نموده سپس مصرف نمائید. استفاده از داروها و مواد شیمیایی در تاریکی می توانند خطرناک باشد. • - در هنگام استفاده از مواد شیمیایی و فرآورده های شوینده و پاک کننده پنجره ها را باز کنید تا هوا به خوبی در محیط جریان داشته باشد. • - از اختلاط مواد شیمیایی مانند جوهر نمکبا فرآورده های سفید کنندهجداً خودداری کنید. بخارات و گازهای ناشی از این اختلال بسیار سمی و خفه کننده می باشد. • - پس از مصرف مواد شوینده، سفید کننده، جرم بر و لوله بازکن در محیط های دربسته و کوچک مانند دستشویی و حمام، به هیچ عنوان در این مکان ها توقف نکنید، چرا که گازهای تولید شده در این محیط ها بدون تهویه مناسب، خفه کننده و سمی می باشند.

24. توصیه های لازم برای جلوگیری از مسمومیت شیمیایی • پس از مصرف مواد شوینده، سفید کننده، جرم بر و لوله بازکن در محیط های دربسته و کوچک مانند دستشویی و حمام، به هیچ عنوان در این مکان ها توقف نکنید، چرا که گازهای تولید شده در این محیط ها بدون تهویه مناسب، خفه کننده و سمی می باشند. • ضمن استفاده از مواد شیمیایی حتماً از وسایل محافظت کننده مانند دستکش بلند، کفش نفوذ ناپذیر، لباس آستین بلند، شلوار بلند و جوراب استفاده نمایید • - رعایت اصول ایمنی در محیط کار در پیشگیری از بروز مسمومیت ها مۆثر است. استفاده از وسایل ایمنی مانند ماسک، دستکش و کفش ایمنی یکی از ساده ترین و در عین حال مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از بروز مسمومیت صنعتی می باشد. • - در صنایع شیمیایی در صورت بروز هر حادثه ای، مسئولین را آگاه سازید. • - در هنگام کار با مواد شیمیایی، از خوردن و آشامیدن و استعمال دخانیات پرهیز کنید. • - رعایت بهداشت فردی و استحمام پس از کار با مواد شیمیایی، از انتقال آلودگی به محیط خانه جلوگیری می کند.

25. توصیه های لازم برای جلوگیری از مسمومیت شیمیایی • آیا می دانید راه تنفسی و پوستی مهم ترین راه های ورود سموم به بدن در محیط های صنعتی می باشند؟ • استفاده از متانول نه تنها سبب ضدعفونی شدن پوست نمی گردد، بلکه جذب پوستی آن می تواند خصوصا در کودکان خطرناک باشد. • مسمومیت ناشی از گاز سولفید هیدروژن می تواند در گارگرانی که در عمق زمین مانند چاه و قنات مشغول به کار هستند، ایجاد خفگی و مرگ نماید. • عدم استفاده از وسایل حفاظتی مانند ماسک، لباس نفوذ ناپذیر و دستکش در کشاورزان در هنگام سم پاشی مزارع و باغات، می تواند سبب بروز مسمومیت گردد.

26. موقع بروز مسمومیت شیمیایی از طریق پوست چه باید کرد؟ • نخستین گام در برخورد با فردی که در تماس پوستی با ماده شیمیایی قرار گرفته این است که مراقب خودمان باشیم. تماس با لباس و بدن مصدوم، ما را هم در معرض مسمومیت قرار می‌دهد. پس قبل از تماس با مصدوم از وسایل محافظتی مانند دستکش استفاده کنید. • گام دوم درآوردن لباس مصدوم است. باید لباس‌های وی را درآورده، درون کیسه‌ای پلاستیکی قرار دهید و در آن را ببندید. • گام سوم شستن تن فرد است. بهترین ماده شوینده، صابون همراه با آب فراوان است. به این منظور باید بیمار را تا حد امکان در دو نوبت با مقدار زیادی آب و صابون شست و پس از شستن، بیمار را بپوشانید.

27. موقع بروز مسمومیت شیمیایی از طریق پوست چه نباید کرد؟ • پانسمان زخم در برخورد با آسیب‌های پوستی مرسوم است، اما این اقدام درمانی در افرادی که تماس پوستی با ماده سمی دارند و هنوز سم روی بدن آنهاست، نه‌تنها مفید نیست، بلکه باعث جذب بیشتر و سریع‌تر سم می‌شود. بنابراین تا بدن فرد را از سم پاک نکردید، پوست را پانسمان نکنید. • یکی از اشتباهات رایج، استفاده از مواد چرب و کرم روی محل آسیب است. این مواد باعث می شوند تا مواد سمی در محل آسیب مانده و جذب بدن شوند. از طرفی، شستن آنها دشوار بوده و سیر درمان را مشکل می‌کند. • بعضی تصور می‌کنند که باید مواد اسیدی یا قلیایی را با ماده متقابل آنها خنثی کرد. این تفکر اشتباه بزرگی است. زمانی که اسیدی با قلیایی ترکیب می‌شود، تولید حرارت می‌کند که می‌تواند آسیب پوستی را تشدید کند • فراموش نکنید که تمام مصدومان باید به مرکز تخصصی مسمومان منتقل شوند. گاهی لازم است که اقدامات حمایتی و پادزهر مخصوص برای بیماران استفاده شود.