Erfðir og þróun

Erfðir og þróun 10.bekkur Erfðir og þróun

Inngangur • Erfðafræði er fræðigrein innan líffræði/læknisfræði sem fjallar um erfðir, þ.e. hvernig eiginleikar, bæði sýnilegir og ósýnilegir berast frá lífveru til afkvæma hennar Erfðir og þróun

Inngangur • Allar lífverur eru gerðar úr einni eða fleiri frumum • Í hverri frumu eru DNA sameindir sem geyma upplýsingar um gerð og starfsemi lífverunnar Erfðir og þróun

Inngangur • DNA er pakkað í þráðlaga litninga sem eru geymdir í kjarna frumunnar (nema hjá dreifkjörnungum) • Á hverjum litning eru starfseiningar sem kallast gen – “uppskrift” hvernig á að búa til ákv. prótín Erfðir og þróun

Inngangur • Vegna lögunar sinnar getur DNA sameind myndað afrit af sér Erfðir og þróun

InngangurAfritun DNA Erfðir og þróun

Inngangur • Á myndum er litningur oft X-laga því hann er sýndur með afritið fast við sig • Fjöldi litninga er mismunandi eftir tegundum • Menn hafa 46 litninga Erfðir og þróun

Litningar manna Erfðir og þróun

Litningar manna • Litningunum 46 er raðað í 23 litningapör • Annar litningurinn í parinu kemur frá móður og hinn frá föður • Á hvorum litningi í pari eru samsvarandi gen Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) • Þegar Watson og Crick settu fram kenningu sína um byggingu DNA, var brotið blað í sögu erfðafræðinnar • Þeir fengu Nóbels-verðlaun 1962 Erfðir og þróun

Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) • Gregor Mendel er oft kallaður faðir erfðafræðinnar • Hann var munkur sem gerði tilraunir með garðertuplöntur undir lok 19.aldar Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) • Hann notaði garðertu-plöntur því þær vaxa mjög hratt og auðvelt er að láta þær æxlast saman Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) • Mendel sá að ef hann sáði fræjum frá lágvöxnum plöntum fékk hann lágvaxnar dótturplöntur og þar næsta kynslóð varð líka lágvaxinn • Hann kallaði þær hreinræktaðar Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) • Sumar hávaxnar plöntur gáfu alltaf af sér hávaxnar dótturplöntur – hreinræktaðar • Aðrar hávaxnar plöntur gáfu af sér bæði hávaxnar og lágvaxnar plöntur - kynblendnar Erfðir og þróun

Mynd 1-3 bls.10 Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) • Hver einstaklingur hefur tvö gen fyrir hvern eiginleika. Ef annað genið er “sterkara” en hitt er það kallað ríkjandi. Eiginleikinn sem virðist hverfa í afkomendum er kallaður víkjandi. Ríkjandi er táknað með hástöfum og víkjandi með lágstöfum. • Einstaklingar sem hafa SS eða ss genapar eru arfhreinir og Ssarfblendnir. Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) Lögmálið um aðskilnað: hvort foreldri arfleiðir aðeins annan litning í litningapari til afkvæma. (rifja upp meiósuskipingar!!) • Í hverjum einstaklingi er því annar litningur í litningapari frá móður og hinn frá föður. Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) • Lögmálið um óháða samröðun: hvert litningapar erfist óháð öðrum nema ef þau eru á sama litningi Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) Líkindi: • Líkur á að eitthvað gerist eða ekki • Útkoman úr einni hendingu hefur ekki áhrif á útkomu næstu hendingar Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) Reitatöflur: • Notaðar til að sýna mögulegar útkomur úr kynblöndun • Ofan við boxin eru sýnd gen í kynfrumum annars foreldris og til hliðar við boxin eru sýnd gen í kynfrumum hins Erfðir og þróun

1-1 Saga erfðafræðinnar (bls.8-16) • Svipgerð: sjáanleg einkenni sem ákvarðast af arfgerð og umhverfi • Arfgerð: hvaða gen lífvera hefur í frumum sínum Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Ófullkomið ríki: • Uppgötvað af Carl Correns • Þá eru genin í genapari hvorki ríkjandi né víkjandi Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) • Ef rauð undrablóm (RR) æxlast við hvít(HH) verða afkvæmin bleik (RH) í F1 kynslóðinni Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Litningakenningin: • Walter Sutton • Litningar bera erfðaþætti frá einni kynslóð til annarrar Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Stökkbreytingar: • Hugo de Vries • Skyndilegar breytingar í einstökum genum eða heilum litningum • Í líkamsfrumu hefur hún bara áhrif á lífveruna sem hefur frumuna Erfðir og þróun

Stökkbreytingar frh.: Í kynfrumu getur hún valdið breytingum á eiginleikum næstu kynslóðar Geta orðið af tilviljun eða af umhverfis-áhrifum s.s. geislun eða eiturefnum Sumar eru gagnlegar og valda ákjósanlegum eiginleikum Aðrar hlutlausar og enn aðrar skaðlegar 1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Dæmi um stökkbreytingu Albinismi: þá myndast ekki nægilegt litarefni í litfrumum húðar. Er þessi stökkbreyting gagnleg eða skaðleg? Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Dæmi um stökkbreytingu • Ancon-kyn kinda • Eru mjög lágfættar • Varð til við stökkbreytingu hjá bónda í Nýja Englandi á 18.öld • Var ræktað til að spara grjótgarða og girðingar • Ekki til bóta fyrir kindurnar Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Kynákvörðun: • Thomas Hunt Morgan • Við rannsóknir á bananaflugum kom í ljós að öll litninga-pörin voru eins að lögun í kvenflugum • Í karlflugum voru litn-ingar eins pars ólíkir Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) • Þessir litningar eru kallaðir kynlitningar og ákvarða kyn: XX er kvenkyn og XY er karlkyn Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Erfðir og þróun

1-2 Merkar uppgötvanir á 20.öld (bls.17-23) Erfðatækni: • Aðferð þar sem gen eða DNA bútar frá einni lífveru eru fjarlægðir eða fluttir í aðra, útkoman verður erfðabreytt lífvera • Splæst DNA er DNA sem hefur verið búið til á tilraunastofu með því að splæsa saman gen úr einni lífveru við erfðaefni annarrar Erfðir og þróun

Erfðir og þróun

Erfðir og þróun

Presentation Transcript