Wielkopolska

1. 1. Wielkopolska

2. 2.

3. Spis treści : Architektura Zwyczaje i tradycje w Wielkopolsce Gwara Legenda o koziołkach z ratuszowej wieży Kuchnia Wielkopolska Stroje ludowe Muzyka ludowa w Wielkopolsce

4. Architektura Do początków XIX w. większość obiektów budownictwa wiejskiego kościoły, chałupy, budynki gospodarcze wykonywano z drewna. Drewno było przez wiele wieków głównym materiałem budowlanym, którego w Wielkopolsce nie brakowało. Najczęściej sosnowe, świerkowe, modrzewiowe stanowiły powszechnie dostępny surowiec. 4. 3.

5. 5. Renesans w Polsce wprowadził król Zygmunt I Stary. Ludzie zaczynali przebudowywać gotyckie zamki, wznosić nowe wielkopańskie dwory. Miasta stawały się bogatsze, a ich mieszkańcy stawiali nowe kamienice, przebudowywali stojące na rynkach ratusze. 6. Klasztory były specyficzną formą budowli, która rozwinęła się w średniowiecznych miastach. Fundowane przez władców otrzymywały okazalsze rozmiary i bogatsze formy od świątyń kościelnych.

6. Zwyczaje i tradycje w Wielkopolsce 7. Nowy Rok : To święto w Wielkopolsce witano zabawami i pochodami. Chłopcy chodzili do chat gospodarzy życząc im obfitych zbiorów. Prowadzili ze sobą turońka. Był nim ukryty pod kożuchem chłopak. Kłapiąc paszczą tura straszył dzieci, dokuczał dziewczętom. Gromada wygłaszała tradycyjne życzenia. Na pożegnanie gospodyni napełniała smakołykami koszyki chłopców. Mieszkańcy witali się słowami ”Dosiego Roku !” Pierzoch : W okresie jesieni znany był zwyczaj Pierzochy lub Pierzodarcia. W te dni była okazja do wspólnego spędzania długiego wieczoru. Dziewczęta darły pierze na pierzynę dla panny młodej. Na zakończenie prac gospodyni dawała posiłek pracującym kobietom, który nazywany był także podkurkiem. Inne jesienne zwyczaje to zaduszki oraz wróżby w wigilię Św. Katarzyny i Św. Andrzeja.

7. Podkoziołek : 8. Czas przed wielkim postem nazywany jest ostatkami lub zapustami. Był to czas zabaw i wesołych pochodów przebierańców. Chłopcy chodzili po wsiach przebierając się za konia, kominiarza, muzykanta, babę lub dziada. We wtorek zapustny, czyli przed Popielcem młodzież zbierała się w gospodzie, by zakończyć zapusty. Podczas zabawy tancerka rzucała pod figurę kozła datek w podziękowaniu za tańce. O godzinie dwunastej rozsypywano po gospodzie popiół - i od tego momentu rozpoczynał się post. „Oj, podkoziołka trzeba dać,Oj, dobrze było cały roczek ubodać (tańczyć)”

8. Wianki : W noc Św. Jana następowało letnie przesilenie dnia z nocą. Wierzono, że niezwykłą moc ma ogień, woda i rośliny. Dziewczęta spotykały się nad wodą i puszczały wianki. Otaczający mrok rozświetlały płonące świece. 9. „Płyńże mój wianeczku,Ku dalekim brzegom,Pozdrów ode mnieChłopca kochanego.” Wieńce : Do zwyczajów w czasie lata należał Wieniec. Była to uroczystość rolnicza po zakończonych żniwach. Przez wieś wędrował pochód. Dziedzicowi wręczano wieniec zbożowy, który symbolizował udane plony. Gospodarz zapraszał żniwiarzy do gospody, gdzie przy dźwiękach muzyki jedzono, tańczono i bawiono się do rana. Wręczanie wieńców żniwnych odbywało się tam, gdzie były folwarki. Współcześnie dożynki są nową formą zwyczajową, w których wieniec zbożowy ofiaruje się miejscowym władzom.

9. Gwara • Gwara poznańskapowstała z powodu styku polszczyzny ogólnej i wielkopolskich gwar ludowych ludności wiejskiej z różnych regionów Wielkopolski. Gwara ta jest podobna do gwary krakowskiej. Do najbardziej charakterystycznych cech wymowy regionalnej zaliczyć należy m.in.: • wymianę samogłoski -a- na -o (np. jechoł zamiast jechał); przed -o- lub -u- na początku wyrazu dodaje się -ł (np. łokno – okno) • zmienia się grupę -aj na -ej (np. dej – daj, czymej – trzymaj) • zmiękczenie spółgłosek (np. dźwi – drzwi, śli – szli, śpital – szpital) • w słowotwórstwie stosuje się zdrabniający przyrostek -yszek (np. garnyszek – garnek, chłopyszek – chłopiec) • przymiotnikowy przyrostek -anny (np. blaszanny – blaszany, szklanny – szklany) • wołacz zaimka osobowego tej zamiast – ty.

10. Wiersz w gwarze poznańskiej : W antrejce na ryczceStały pyry w tytcePrzyszła niuda, spucła pyryA w wymborku myła giry. czyli:W przedpokoju na stołkuStały ziemniaki w papierowej torebcePrzyszła świnia, zjadła ziemniakiA w wiadrze myła nogi. 10. 11. 12.

11. Legenda o koziołkach z ratuszowej wieży Kiedy po wielkim pożarze miasta odbudowano ratusz, postanowiono zamówić specjalny zegar na ratuszową wieżę. Aby hucznie uczcić to ważne wydarzenie, zaplanowano wydać wielką ucztę, na którą miały zjechać do Poznania najważniejsze osobistości. Do przygotowania głównego dania został wyznaczony mały kuchcik Pietrek. Jednak chłopak zamiast dokończyć gotować ucztę dla przybyłych, postanowił na chwilę udać się na rynek, by móc chociaż raz spojrzeć na sławny zegar. Niestety nieobecność kuchcika na tyle się przeciągnęła, że główne danie spaliło się. Przerażony chłopiec pobiegł na pobliską łąkę, porwał dwa koziołki i siłą zaciągnął je do ratuszowej kuchni. Koziołki czując niebezpieczeństwo, wyrwały się Pietrkowi i uciekły na wieżę. Tam na oczach zgromadzonych zwierzęta zaczęły się trykać rogami. Widok koziołków ogromnie rozbawił przybyłych gości. Od tego czasu codziennie w samo południe, kiedy trębacz gra hejnał pokazują się zgromadzonej gawiedzi dwa trykające się koziołki. 13.

12. Kuchnia Wielkopolska 14. BIGOS WIELKOPOLSKI - Występuje w wariantach bardziej zasobnych, wówczas bogate i zróżnicowane są dodatki mięsne. 15. PARZYBRODA/FUZLAPY - Podobnie jak „ślepe ryby” to szybkie i sycące danie jednogarnkowe. Parzybrodę podajemy z chlebem. 16. PYRY Z GZIKIEM - To na pewno najbardziej znana z poznańskich potraw. Prosta i smaczna, podawana głównie na piątkowe bezmięsne obiady. Pierwotnie przeznaczona dla biedniejszej części wielkopolskiego społeczeństwa.

13. ROGALE ŚWIĘTOMARCIŃSKIE - Eksportowym towarem w kategorii poznańskie słodkości są rogale świętomarcińskie. Lokalna tradycja nakazuje, by w dniu 11 listopada każdy urodzony i zamieszkały w Poznaniu skosztował tego specjału. Obyczaj ten reguluje legenda traktująca o wypieku pierwszego rogala. 17. PLYNDZE- Znane w kraju placki ziemniaczane to w Wielkopolsce plyndze. Podaje się je na gorąco, najczęściej posypane cukrem z kwaśną, gęstą śmietaną. 18. 19. POLEWKA- To zupa gotowana przez wielkopolskie gospodynie w czasie Wielkiego Postu oraz często w piątki jako danie postne. 

14. SZAGÓWKI :To wielkopolska wersja kopytek.  Nazwa wiąże się ze sposobem krojenia klusek ukośnie czyli szagą. 20. • Składniki : • 1,5  kg ziemniaków • 5 łyżek maki pszennej • 2 jajka • sól Wykonanie : Ziemniaki gotujemy w mundurkach, obieramy i mielimy w maszynce do mięsa. Dodajemy mąkę, jajka i sól. Zagniatamy ciasto. Formujemy z niego wałek. Kroimy w ukośne czterocentymetrowe kawałki. Partiami wrzucamy na osoloną, wrzącą wodę. Gotujemy, aż wypłyną na powierzchnię. 

15. Stroje ludowe : • strój bamberski (Bambrów poznańskich) • strój biskupiański • strój dzierżacki • strój kaliski • strój kujawski • strój międzyrzecko-babimojski (lubuski) • strój pałucki • strój poznański wiejski • strój szamotulski • strój krajeński • strój kościański

16. Stroje Bambrów poznańskich • Strój Bambra składał się z : • Płóciennej koszuli z przypinanym sztywnym kołnierzykiem i zakładkami. • Sukiennej kamizelki, wysoko zapinanej. • Spodni sukiennych, do których zakładało się buty z cholewami. • Jaki z rękawami i wykładanym kołnierzykiem, czarnej wołoszki, czyli płaszcza z peleryną. • Kapelusza z szerokim rondem i stożkowatą główką. 21. Strój kobiecy prezentował się bardzo okazale: • Płócienna krótka koszulka z długimi rękawami i oszewką. • Długa, szeroka spódnica • Długi szeroki fartuch z haftowanymi motywami roślinnymi. • Krezy, czyli fryzki zakładane na wierzch koło szyi. •  Naramienne chustki krzyżowane na piersiach i wiązane w tyle. • Wysoki kornet ze sztucznych kwiatów, natomiast mężatki nosiły czepiec o różnych kształtach. • Białe lub czerwone pończochy i sznurowane do kostek trzewiki.

17. Strój Szamotulski • Niegdyś mężczyźni nosili : • Płócienną koszulę z wywijanym kołnierzykiem, pod którym to wiązano krajkę. • Sukienny stebnowany gorsik z oszewką. • Białe płócienne spodnie, wpuszczane do czarnych butów z cholewami. • Jakę z czerwonego sukna, zapinaną na duże metalowe guziki. • Czarny, długi do kolan sukienny kaftan bez rękawów z metalowymi guzikami. • Długą do kostek czarną katanę. • Na głowie noszono wysoką barankową czapkę, rogatywkę lub kapelusz. 22. • Kobiecy strój szamotulski składał się z : • Płóciennej koszuli, do której przy szyi przypinano tiulową lub płócienną krezę. • Błękitnej sznurówki bez rękawów i błękitnego fartucha, które zakładano do białej wierzchniej spódnicy. • Krótkiej jaczki z rękawami, którą zakładano na sznurówkę w chłodne dni. •  Białej krezy z tiulu zakładanej koło szyi, na głowie nosiły tiulowy czepiec, wiązany pod brodą na dużą kokardę, dziewczęta natomiast zakładały czepce o talerzowatym kształcie. • Zakładano jednobarwne trzewiki.

18. Strój biskupiański • Męski strój możemy opisać następująco : • Mężczyźni ubierali długie czarne wołoszki z wykładanym kołnierzem i klapami. • Na głowę zakładali cylindryczne czarne filcowe kapelusze. • Do tego ubierano koszule z karczkiem oraz jedwabne chusty wiązane pod kołnierzykiem. • Całość uzupełniała czarna kamizela i spodnie, a także czerwona lub amarantowa jaka. 23. • Strój kobiecy wyglądał następująco : • Ubierano płócienną koszulę, do tego koło szyi zakładano tiulową lub płócienną krezę, dla ozdoby zakładano sznurki paciorków. • Jako odzież dolną wkładano suknię w jednolitym kolorze, pod spód kilka podspódników, spódnicę przyozdabiano zapaską. • Kobiety i dziewczęta zakładały na głowę wysokie, ozdobne czepce, mężatki obwiązywały je jedwabnicą lub zakrywały wzorzystą chustą z frędzlami, którą wiązały pod brodą tworząc tzw. Budę. • Na nogi zakładano sznurowane trzewiki oraz białe pończochy.

19. Muzyka ludowa w Wielkopolsce 24. Do najbardziej charakterystycznych i najstarszych znanych instrumentów muzycznych w Wielkopolsce należą z pewnością dudy. Instrumentów tych nie spotyka się w innych regionach kraju, z wyjątkiem Podhala i regionu Żywca. W Wielkopolsce jest najwięcej odmian tego instrumentu: dudy, kozioł i siesienki. • Do innych instrumentów ludowych występujących w Wielkopolsce należą instrumenty strunowe: • skrzypce, • mazanki, • basy, • maryna, • bęben. 25.

20. Folklor taneczny Tańce wielkopolskie odznaczają się rzadko spotykaną w innych regionach kraju dostojnością i powagą. Występują tańce, które są oparte na różnych krokach, a także tańce obrzędowe i zabawy taneczne (z rekwizytami – chusteczkami, batami, butelkami itp.). Najbardziej typowymi tańcami wielkopolskimi są : • Wiwaty-Rozpoczynano nimi wesela i inne uroczystości. Oparte są na prostych formach ruchu, chodu, biegu, chodo-biegu, krokach dosuwnych, dostawnych lub obrotowych, tzw. „krokanych”. • Przodek- Uroczysty taniec, tańczony powszechnie na weselach i zabawach. Podstawowym krokiem jest krok chodzony, biegany lub obiegany w parze; występują w nim także obroty (dookoła wspólnej osi). 27.

21. Oberki-Tańce o trójwymiarowym takcie ze swobodnie rozrzuconymi akcentami zaznaczonymi przytupami, posiadają zróżnicowane struktury rytmiczne. Tańczono je parami , krokiem obrotowym, po obwodzie koła, półobrotami zmieniając kierunek ruchu i obrotów. • Wiatraki-Tańce samodzielne, towarzyskie, zespołowe i figurowe. Tancerze poruszają się w parach, biegając lub obracając się po obwodzie koła. • Tańce naniesione -Tańce te były bardzo popularne wykorzystywane w różnego rodzaju zabawach tanecznych lub tańcach zabawowych. 28. 26.

22. Bibliografia ilustracji : • http://www.wsiepolskie.pl/images/u/7yr2x4vj2p.png • http://pl.static.z-dn.net/files/de7/018e93403c3307a0dbc2c453d35ea1ed.jpg • http://images8.fotosik.pl/535/3a774258233e443dmed.jpg • http://regionwielkopolska.pl/pub/gallery/poznaj_wielkopolske_1298/dziekanowice-wpe-aw-1-wiatraki-galeria.jpg • http://regionwielkopolska.pl/pub/gallery/poznaj_wielkopolske_11/poznan-ratusz-galeria.jpg • http://regionwielkopolska.pl/pub/gallery/poznaj_wielkopolske_833/gniezno-kosciol-sw-jana-galeria.jpg • http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/m025/zwycza3.jpg • http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/m025/zwycza5.jpg • http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/m025/zwycza10.jpg • http://img.besty.pl/images/313/45/3134556_000.jpg • http://c3397993.8.cdn03.imgwykop.pl/link_86rBilyYrsyfEEQ3WtvEv4t1xSmUzIQB,w300h223.jpg • http://i1.kwejk.pl/site_media/obrazki/2014/01/284ff18e5c2e844e4e9511fd604d86c7_cropped.jpg?1391086216 • http://bi.gazeta.pl/im/4/10342/z10342524Q,Z-perspektywy-trykajacych-sie-koziolkow-Poznan-wyg.jpg • http://s3-eu-west-1.amazonaws.com/www.przepisy.pl/przepisy.pl/images/488x330_mcz_95/15102/Bigos_Wielkopolski.jpeg • http://www.eszkola-wielkopolska.pl/eszkola/projekty/liceum-krajenka/wielkopolska_ksiazka_kucharska/images/indeks1.jpg • http://4.bp.blogspot.com/-wEHR23b8HWA/UeGkPEF4X9I/AAAAAAAABfM/So6TZqb-5wM/s1600/DSC00413.JPG • https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQvw-5TQ7aWz74-QRjlRb4NvdjtkERz2z3kJkG_kLLW7LDGwTT7 • http://bi.gazeta.pl/im/ef/c5/e1/z14796271Q,Plyndze-ziemniaczane.jpg • http://4.bp.blogspot.com/-4i_18dpW46E/UBcKfvOAv2I/AAAAAAAAAu8/0U26fSX7V0Q/s200/polewka.jpg • http://img4.wikia.nocookie.net/__cb20111206184734/poznan/pl/images/thumb/6/6a/Szag%C3%B3wki.jpg/300px-Szag%C3%B3wki.jpg • http://www.folklor.pl/files/galeria/min/8034_1579_pl_g_bambry_big.jpg • http://i.regionwielkopolska.pl/gtx/stroj-szamotulski-para-2-fot.-adam-cieslawski-mnp-8-mini.1254991680.jpg • http://i.regionwielkopolska.pl/gtx/stroj-biskupianski2-fot.-adam-cieslawski-mnp-5-mini.1254990653.jpg • https://encrypted-tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTudW_oOCbPc29kL30sswg4B6aOJe51Xvd7_GxF7Y8ZbHZzMMVc • https://encrypted-tbn1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcT9di8BAjNmHAe0Kxrv5-VOGM4tmWxOpQjs95e-dz-tQ49Q2WG5 • http://s2.manifo.com/usr/1/152d/04/file/gallery570/tance.jpg?3030 • https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQxBeFojIYGzVx45NL9wTXHAwp43Vj1wjTwCxRLaFdstS0nzh_geg • http://zamojszczyzna.com.pl/gfx/hist_05.jpg

23. Bibliografia ogólna : • http://regionwielkopolska.pl/ • http://mojaojczyzna.manifo.com/tance • http://www.interklasa.pl/portal/dokumenty/m025/zwyczaje.html • http://www.polskatradycja.pl/folklor-regionalny/regiony/folklor-wielkopolski.html • http://pl.wikipedia.org/wiki/Gwara_pozna%C5%84ska • http://pl.wikipedia.org/wiki/Kuchnia_wielkopolska • http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie • Google Grafika

24. Dziękujemy za uwagę ! • Wykonawcy : • Nr. 02 • Nr. 03 • Nr. 13 • Nr. 16 • Nr. 22 19.03.2014 r.