بسم الله الرحمن الرحیم

1. بسم الله الرحمن الرحیم آموزش بهداشت دکتر مجتبی صداقت استادیار دانشکده پزشکی علوم پزشکی تهران

2. هدف ما از خدمات مربوط به سلامت : تغيير رفتار هدف از آموزش بهداشت: بررسي رفتارهاي مرتبط با سلامت مردم چرا كارهائي را كه براي سلامتيشان مفيد است انجام مي دهند و يا بالعكس شناخت انواع روش هاي آموزش - هركدام در چه شرائطي اثر دارند يعني هر يك در كجا استفاده شوند بهتر است ادراك : تفسير يا مفهوم بخشيدن به اطلاعات حسي يا داده هاي رسيده به مغز دادن معني و مفهوم به داده هاي دريافتي از طريق اندام هاي مختلف • تفكر : • مجموعه اي از ادراكات مختلف • فرآيندي دروني در مقابل فرآيندي بيروني • تاثير پذيري ادراك از نياز و تجربه : • نياز براي وسائل پيش گيري از بارداري در افراد نابارور درمقابل افرادي كه چند بچه دارند • تجربه باران براي فرد روستائي و شهري • ادراك از iud براي بانوي مشكل دار و بي مشكل

3. آگاهيKnowledge: تحصيل و جمع آوري اطلاعات در مغز به منظور استفاده از آنها و يا ضبط اين اطلاعات تا حد زيادي بستگي به حافظه دارد • برقراري ارتباط با اطلاعات گذشته (تداعي) - چارچوب مرجع reference framework • وازكتومي و عقیم کردن حیوانات يا فاصله گذاري بارداري و فاصله گذاري بين نهالها • همه رفتارها ناشي از آگاهي نيستند و الگوهاي رفتاري بدون هيچ آگاهي هم داريم

4. گرايش Attitude : • آگاهي + احساس = گرايش • آگاهي با توجه به تجارب منجر به ايجاد يك حس مي شود كه مي تواند شادي ، غم ، خشم ، لذت و .... باشد و بمعني آمادگي فرد براي واكنش مثبت يا منفي در برابر يك محرك است • سازمان بندي نسبتا دائمي باور ها در مورد يك شيء يا موقعیتي كه فرد را آماده واكنش در يك جهت خاص مي كند • پويا است يعني نه اينكه اگر ديد ، دنبال مي كند ؛ بلكه فعال هم دنبالش مي رود • گرايش در جريان ارضا خواسته ها شكل مي گيرد فرد نسبت به اشياء ، افراد و فرآيند هائي كه نيازهاي او را ارضا مي كنند گرايش موافق و يا بالعكس نشان مي دهد. • اطلاعات يك عامل تعيين كننده در گرايش تغيير در گرايش صرفا با دادن و يا ايجاد فرصت به فرد براي دانستن و تجربه و فهميدن منافع و نتايج تغيير گرايش و رفتار بعدي امكان پذير است. • بيان لفظي باور را عقيده مي گويندOpinion

5. رفتار( Practice ): • روشي كه فرد عمل مي كند ، شيوه برخورد و واكنش نشان دادن تحت شرايط مختلف • هر وقت صحبت مي شود منظور رفتار ارادي و برخاسته از تصميمات مركز حركتي مغز است • رفتار اساسابر پايه نياز قرار دارد حتي استراحت براي رفع نياز خستگي است • آموزش بهداشت :تغيير رفتار مردم براي شناخت و پذيرش روش هاي زندگاني • اصولا آموزش با ايجاد بيداري و آگاهي صحيح در فرد يا گروه امكان پذير است • اصل مهم در آموزش: سنجش ادراك فراگير و سپس پر كردن خلا • رفتار را مي توان با بيان عقيده و يا از آن بهتر با مشاهده رفتار سنجيد . • KAP (Knowledge, Attitude, Practice)

6. رفتار و گرايشي كه مقدم بر آگاهي باشد به دليل تقليد يا اجبار بوده است. • عدم هم خواني شناختي يعني عدم هماهنگي بين آگاهي و شناخت با شيوه عمل • مثال پزشكي كه سيگار مي كشد • روش هاي درهم شكستن: اساسا كار سختي است • 1- تفكر روشنفكرانه • 2- ابتدا عمل كند و بعد عقيده اش هم خوان مي شود مثال گياه خواري كه گوشت خورده است • 3- در جمع قرار گرفتن و اصطلاحا " جو گير شدن ” • برطرف ساختن عدم هم خواني شناختي نبايد ناگهاني باشد: ایجاد مقاومت وتنش( مالاريا و آب بد ) • هدف آموزش بهداشت ارتقاء آگاهي ، ايجاد گرايش و تداوم رفتار

7. يادگيري : فرآيند كسب آگاهي با كسب اطلاعات متوقف نمي شود يك فرآيند فعال تغيير و تبديل ايده ها، انتقال معاني ، شكل گيري گرايش ها ، مهارتها و ارزشها ست. سه اصل مهم يادگيري : 1- اصل آمادگي( Readiness) هر فراگيرنده اي بايد از نظر رواني و ذهني امادگي يادگيري را داشته باشد بايد نيازش برانگيخته شده باشد 2 – اصل تمرين(Exercise ) تكرار محرك و دريافت پاسخ تقويت كننده ( سودمند و لذت بخش) 3 – اصل اثر (Effect) بايد به نتيجه اي مطلوب برسيم

8. مباني آموزش بهداشت: • براي هر كسي در هر زماني لازم است • بايد مستمر باشد • مي تواند بشكل يك فرآيند خودآموز سازماندهي شود • هر كسي كه مي داند چه چيزي براي سلامتي مفيد است مي تواند در مي تواند در آموزش بهداشت • شركت كند • همه اصول تعليم و تربيت در آموزش بهداشت كاربرد دارد • مربي بايد در امر اموزش دادن ، برقراري ارتباط ، ايجاد انگيزه و به مشاركت فراخواندن افراد ماهرباشد

9. اصول آموزش بهداشت: • هر گونه آموزش بهداشت بايد بر اساس سنجش نياز آموزشي باشد • فرآيند هاي رسمي اموزشي خيلي كمك كنندهنيست و اموزش بايد تدريجي و از نقطه اي باشد كه مردم در آن قرار دارند • باید به تمام نكات مثبت و منفي ، مزايا و معايب و مشكلات هر رفتار صادقانه اشاره كرد • گرايش اموزش دهنده بايد دوستانه و با احساس همدردي باشد • ارتباط دوطرفه جهت كمك به رفع اشكال و ترديد از اهميت خاصي برخورداراست • مربي بايد عامل به نكات اموزش نيز باشد • هرگونه تلاش آموزشي بايد توام با استدلال باشدتا در مخاطب تاثير گذار باشد

10. آموزش بهداشت برنامه ريزي شده خيلي بهتر از فعاليت هاي بدون برنامه است • استفاده از وسائل كمك آموزشي از اهميت فوق العاده اي برخوردار است • بايد ابتدا از رفع و اصلاح نگرش هاي غلط شروع كرد سپس سراغ باور ها و رفتارهاي صحيح رفت • يك خطاي بزرگ ارائه انبوه اطلاعات در يك برخورد است . • آموزش بايد گام به گام و تدريجي باشد • برنامه بايد بر اساس شناخت از تشكيلات و ساختارهاي بومي طراحي و اجرا گردد • بايد از اصطلاحاتي استفاده شود كه بلافاصله درك مي شود • ارتباط بايد ساده ، روشن ، مختصر و شوق انگيز باشد

11. ارتباط موثر

12. تعريف : فرآيند به اشتراك گذاشتن فضاي ذهني خود با ديگري فرآيند انتقال پيام و اطلاعات اجزا يك ارتباط : • منبع يا فرستنده يا برقرار كننده ارتباط : • مهارت در برقراري ارتباط كلامي ، نوشتاري • آگاهي از كانال و مخاطب • گرايش به موضوع ،كانال و مخاطب • اعتبار • اعتماد به نفس • پيام: اطلاعاتی است كه برقرار كننده ارتباط در نظر دارد كه مخاطب آن را دريافت كند ، درك نمايد، بپذيرد يا مطابق آن رفتار نمايد • بر اساس نياز بجا و متناسب باشد • با موضوعات واقعي تقويت شود تا اعتبار كسب نمايد • كانال: وسيله انتقال پيام . پل هاي فيزيكي بين فرستنده و گيرنده • در ارتباط چهره به چهره اين وسيله چيزي جز جو نيست انتخاب كانال بايد در دسترس و قابل استفاده براي فرستنده و گيرنده باشد • گيرنده بايد تمايل مساعدي براي دريافت پيام داشته باشد • اعضاي حسي گيرنده بايد بون نقص و داراي كارآئي باشد

13. انواع روش هاي آموزشي • رسمي • غيررسمي رسمي : داراي سلسله مراتب منظم فرآيند آموزشي – يادگيري براي گروه است غیررسمی: بيش از يك فرصت براي يادگيري به مردم استفاده مي شود و بيشتر به افراد كم سواد براي كسب اطلاع در خصوص مسائل مختلف موثر در ارتقا سطح زندگي شان استفاده مي شود

14. روش هاي رسمي 1 - سخنراني يا نطق • ارائه شفاهي ، يك روش ساده ، سريع و كارآمد است • معمولا كسي نمي تواند آن را قطع كند يا در آن دخالت كند • مسائل ارگونوميك • براي بيان تعاريف ، مفاهيم كلي ، ايجاد چارچوب نظري و فكري و نه اشاره به مفاهيم جزئي سازماندهي و جمع بندي ارائه خلاصه در ابتدا و جمع بندي در انتها بسيار مفيد است

15. 2 - گفت وشنود: دو نفر متخصص بحث يا گفتگوئي را در حضور شنوندگان براي آموزش انجام مي دهند احتمال جالب توجه بودنش زياد است بايد مراقب بود انحراف از بحث پيش نيايد 3 – سمپوزيوم: مجموعه چند سخنراني از سخنرانهاي متفاوت است كه هر يك به بحث در مورد جنبه هاي مختلف از يك موضوع مي پردازند 4 - ميز گرد يا پانل: • گروه كوچكي از افراد دور ميزي نشسته و در حضور افراد در بين خود در مورد موضوع مربوط به حضار بحث مي كنند • اعضاي پانل بايد داراي اطلاعات تخصصي باشند • اينجا هم بجز در انتها فرصتي براي مشاركت حضار وجود ندارد

16. 5 - سوال و جواب : مانند آنچه در مباحث سياسي در دانشگاه ها مطرح است نياز به هماهنگ كننده دارد 6 - مناظره (Forum) : در انتهاي هر يك از روش هاي فوق اگر جائي براي بحث و اظهار ترديد و اعتراض وجود داشته باشد مناظره شكل گرفته است

17. مدرن يا غير رسمي: آموزش گيرنده در بحث شركت داده مي شود 1 - بحث گروهي: متداول ترين روش فرآيند تفكر جمعي براي حل مسئله است تقسيم جمع بزرگ به گروه هاي كوچك و بحث در مورد جنبه هاي مختلف يك موضوع و سپس ارائه گزرش در جمع كلي توسط منشي ها و جمع بندي 2 - كارگاه (workshop) : مثل جلسه مشورتي و براي حل مسئله است ولي معمولا يك دوره چند روزه را شامل مي شود 3 - كنفرانس / سمينار : • سمينار جلساتي است كه بحث هاي علمي سطح بالائي در آنها اجرا مي شود و معمولا از طرف موسسات آموزشي و غيره كه علاقمند به جمع آوري تجربيات هستند شكل داده مي شود • كنفرانس و سمينار گاهي بصورت كارگاه هاي جنبي برگزار مي شود 4 - بارش افكار (Brain Storming) : نياز به ساماندهي مطالب توسط رئيس يا منشي جلسه دارد 5 - ايفاي نقش (Role Playing) ياPsychodrama در آموزش مهارتهاي تشخيصي و درماني در بيماريها كاربرد دارد

18. ارزشيابي : بسيار مهم در هر قسمت از فرآيند در طرح اجراي برنامه آموزشي حتما بايد ديده شود( ورودی ،فرآیند ، خروجی)

19. مراحل طراحی یک برنامه آموزشی تشخیص مسئله و یا مشکل تعیین نیازهای آموزشی ریشه مشکلات چیست ؟ آیا مشکلات با آموزش قابل حل است ؟ 1 طراحی راه حل طراحی نحوه حل مسئله و یا مشکل بوسیله کارآموزان برنامه ریزی آموزشی 2 اجرای راه حل ایجاد دانش ، مهارت و یا نوع رفتار لازم در کارآموزان اجرای برنامه 3 ارزشیابی اثرات راه حل های اجرا شده ارزشیابی ارزشیابی دوره و عملکرد کارآموزان بویژه در محیط واقعی کار 4 فرآیند آموزش

20. 1- نیازسنجی آموزشی (Needs Assessment ) • چه کسانی نیاز به آموزش دارند ؟ و به چه نوع آموزش هایی نیاز دارند ؟ • آنچه که افراد می خواهند یا ترجیح می دهند • عیب یا مشکل • فاصله بین وضع موجود و وضع مطلوب • نقطه ای که قصد رسیدن به آن را داریم نیاز آموزشی : نیاز آموزشی به نیازهای اطلاق می شود که از طریق آموزش قابل رفع است

21. 2- اولویت بندی نیازهای آموزشی: • میزان تکرار • میزان اهمیت • میزان شمولیت ( فراگیری و سطح گستردگی ) • ارزشگذاری و محاسبه مجموع امتیازات

22. 3- برنامه ریزی ( Planning) برنامه ریزی عبارتست از تعیین فاصله بین وضعیت موجود با وضعیت مطلوب و مشخص نمودن راه های رسیدن به هدف ( وضعیت مطلوب ). مراحل برنامه ریزی آموزشی منابع انسانی 1- تعیین اهداف آموزشی 2- تعیین محتوا 3- تعیین مدت اجرای برنامه 4- تعیین شرایط شرکت کنندگان 5- تعیین روش های آموزشی 6- پیش بینی تسهیلات و خدمات آموزشی 7- انتخاب اساتید و مربیان آموزشی

23. 1 - تعیین اهداف آموزشی: چه نوع دانش ، مهارت و یا رفتار خاصی به سه سوال زیر جواب دهد : 1- چه می خواهیم یاد بدهیم یا فراگیر چه چیزی را باید یاد بگیرد؟ ( کار یا عمل ). 2- عمل یا کاری که فراگیر بعد از طی دوره باید انجام دهد ، تحت چه شرایطی باید انجام پذیرد؟ 3- معیار و ملاک ما در یاد گرفتن با یاد نگرفتن فراگیران در چیست ؟ به عبارت دیگر موفقیت یا عدم موفقیت خود را در یاد دادن با چه ملاک یا مقیاس خواهیم سنجید ؟ ( معیار )

24. 2 – تعیین محتوا: تناسب منابع آموزشی دوره با سرفصل های پیشنهادی 3 – تعیین مدت اجرای برنامه: • میزان و درجه فاصله وضعیت موجود با هدفهای ویژه یا اختصاصی • نوع آموزش که متشکل از آموزشهای شبانه روزی،آموزشهای حین کاروآموزشهای ضمن خدمت • محل آموزش و نظر خواهی از فراگیران و سازمانهای ذی نفع 4 – تعیین شرایط شرکت کنندگان: در انتخاب افراد شرکت کننده در دوره های آموزشی بایستی 4 نکته را در آن لحاظ نمود : الف - تجانس تحصیلی ب – تجانس شغلی ج – تجانس تجربی د - دوره های آموزشی طی شده

25. 5- تعیین روش های آموزشی: 1– هدف آموزش 2- مدت و زمان آموزش 3 - بودجه آموزش 4 – سطح و تعداد کارآموزان 5 – اساتید و مربیان آموزشی 6 – محل آموزش 7 – وسایل و لوازم آموزشی