Demografische krimp en beleidsstrategieën in het buitenland: 3 case studies

1. Demografische krimp en beleidsstrategieën in het buitenland: 3 case studies Krimpcafé 8 maart 2012 Bureau PAU, Marieke Harkink

2. Aanpak krimp buitenland (2010) • In opdracht van BZK / VROM / WWI (n.a.v. IAB) • PAU i.s.m. RUG en NIDI • Drie onderzoeksvragen: 1. Wat zijn de belangrijkste oorzaken en gevolgen van bevolkingsdaling? (door Leo van Wissen) 2. Welke maatregelen zijn getroffen t.a.v. wonen, voorzieningen en kwaliteit van de openbare ruimte 3. Op welke manier hebben overheden en samenwerkingspartners dit aangepakt? • Drie regio’s in Noordwest Europa

3. 2 Welke maatregelen zijn getroffen t.a.v. wonen, voorzieningen en kwaliteit van de openbare ruimte.

4. Beleid algemeen • Noordoost Schotland: na korte periode van krimp (opgevat als waarschuwing), nu beleid expliciet gericht op bevolkingsgroei : actieve immigratiepolitiek (werkgelegenheid in oliebusiness). • Nord - Pas de Calais: Geen specifiek krimpbeleid (NB. Frankrijk geen krimpland), regionaal economisch beleid voert boventoon: steun aan zwakke regio’s, zijn ook vaak krimpregio’s • Brandenburg: expliciet krimpbeleid ingezet in 2001 door zichtbaarheid van de krimp. Bevolkingsdaling op de politieke agenda. Opgave als evident en omvangrijk ervaren.

5. Wonen • Herstructurering volgens geïntegreerde aanpak in alle drie regio’s • In Brandenburg meeste gesloopt, laatste jaren aandacht voor wijk- en woningverbetering (StadtumbauOst) • Woningverbetering in Nord-Pas de Calais gericht op particuliere voorraad. • Versterking van de binnensteden in alle regio’s: • Housing Act in NO Schotland (demolition order) • Von außennach innen in Brandenburg. • ‘Villerenouvellee’ in Nord-Pas de Calais

6. Wonen Leegstand Aberdeen: Na een geleidelijke stijging van het aantal leegstaande panden is een afname vanaf begin 2005 te zien is. Door vooral immigranten uit toegetreden EU-landen Door economische pull factoren Sloop en terugbouwen in publieke sector Nord- Pas de Calais: O.a. subsidie voor renovatie en terugbrengen op de markt

7. Brandenburg Brandenburg Te renoveren woningen in Roubaix

8. Vrijkomende ruimte (1) • Hergebruik van braakliggende grond in Aberdeen (20% groter dan 5 ha.): vooral voor woningbouw. In veel mindere mate braak ligging, recreatie en groen • Nieuwe functies voor voormalige industrie- en mijnbouwgebieden in Nord-Pas de Calais (zowel stedelijk, recreatief als groen) • Brandenburg: Stadtumbau volgt geïntegreerde aanpak waaronder vrijkomende ruimte. Prijsvraag uitgezet: „Lűcken nutzen – eine Chance fűr die Innenstadt‟

9. Vrijkomende ruimte (2) Nord-Pas de Calais: • Nieuwe functies voor voormalige industrie- en mijnbouwgebieden • Keuze voor stedelijke, recreatieve of juist groene invulling hangt af van waar de behoefte ligt. (bevolkingsontwikkeling medebepalend) • Ecopark in Lens Liévin, dependance Louvre

10. Vrijkomende ruimte (3) Brandenburg (stedelijk gebied): • Hier ist der garten! (ruimte voor eigen initiatief) • Aanleg en tijdelijk beheer • Voor (en later door) bewoners • Betrokkenheid bedrijfsleven

11. Voorzieningen, onderwijs • Onvermijdelijke sluiting van scholen in alle regio’s; hoe dit zo goed mogelijk te regelen? • Aberdeen: Reorganise, Renovate and rebuild: in PPS verband samenvoegen (krimpende) scholen en toevoegen functies. Gemeenten zijn klant en huurder. • NO-Schotland en Brandenburg wetgeving t.a.v. leerlingenvervoer en verplicht alternatievenonderzoek • Nord-Pas de Calais hanteert sluitingsdrempel: eerst alleen kwantitatieve, maar nu ook kwalitatieve criteria • Alle 3 regio’s kennen leerlingenvervoer

12. Voorzieningen, welzijn en zorg • In alle regio’s innovatieve vormen van zorgverlening t.b.v. ouderen langer zelfstandig • In NO Schotland en Brandenburg: maatschappelijk breed opgezette zorgnetwerken • Nord-Pas de Calais zet vooral in op fiscaal aantrekkelijke regelingen voor thuiszorg, in Brandenburg is dit in voorbereiding (ook voor mantelzorg) • Telecare en mobiele zorgcentra in NO Schotland

13. Zorg en welzijn • Zorgnetwerk Landkreis Oder-Spree • Samenwerking tussen bestaande en nieuwe zorgaanbieders om in te spelen op toenemende vraag naar zorg in het landelijk gebied • Langer zelfstandig wonen

14. Voorzieningen, detailhandel • In Brandenburg en Schotland voorzieningen onder 1 dak, ICT en mobiele voorzieningen • Centreren van detailhandel in grote kernen in NO Schotland en Brandenburg (m.u.v. boerderijwinkels) • De markt speelt in op senioreneconomie in Brandenburg • In Nord-Pas de Calais stimuleringsbeleid in soc.- ec. zwakke gebieden (zowel platteland als stedelijk)

15. Economische stimulering in Nord-Pas de Calais • Bedrijfsleven stimuleren middels fiscale vrijstellingen zich te vestigen in ontwikkelingszones met oplopende problematiek • Zone UrbaineSensible • Zone RevitalisationRurales

16. Bereikbaarheidvoorzieningen • BűrgerbusHoherFläming • Tegemoet komen aan mobiliteitsbehoefte van bewoners in het landelijk gebied • Bus door Ministerie van Infrastruktur & Raumordnung beschikbaar gesteld • Ondersteuning door een bank

17. 3. Op welke manier hebben overheden en samenwerkingspartners dit opgepakt?

18. Noordoost Schotland • Nationale Schotse overheid: wetgever en beleidsmaker • Uitvoering vooral op lokaal nivo (bijv. Housing Act) • Regionale overheid (council) beleid t.a.v. wonen, zorg en welzijn, onderwijs en detailhandel (Structure Plans) • Lokale overheid werkt samen met maatschappelijke organisaties en marktpartijen (bijv. 3R’s project) • Community Planning Partnership: NHS belangrijke rol, lokale overheid kan verplichten. Strategie voor toekomstige zorgvraag en tekort op arbeidsmarkt

19. Nord - Pas de Calais • De staat stelt vaak directieve kaders & wettelijke en fiscale instrumenten ter beschikking, de staat is regionaal vertegenwoordigd (prefecturen) • Regionale overheden voeren uit, beperkte beleidsvrijheid • Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden (bijv. Lille Metropole) voor strategische ruimtelijke planning • Grote zelfredzaamheid verwacht van burgers, maatsch. organisaties en bedrijfsleven • Geen samenwerking gericht op ‘krimpbeleidsdoelen’, immers geen expliciet krimpbeleid • Wel instituties op gebied van thuiszorg, etc.

20. Brandenburg • Deelstaat Brandenburg voortrekkersrol krimpbeleid voor federale overheid • Krimp vanaf 2001 zo evident, wenig aandacht voor bewustwording, snelle vertaling in beleid op diverse terreinen. • StadtumbauOst voor groot deel gefinancierd uit de extra belastingheffing (Soliheffing) • Deelstaat heeft de regie (wetgeving en kennisuitwisseling) • Actoren worden betrokken bij uitvoering • Demografiecheck bij investeringsbeslissingen

21. Verlassene Haűser – Heiner Altmeppen , 1991