Słowotwórstwo

1. Słowotwórstwo OBOCZNOŚCI Lekcja dla I klasy gimnazjum

2. Drogi Uczniu Na dzisiejszej lekcji przyswoisz sobie nowe wiadomości oraz nabędziesz nowe umiejętności, które zwiększą Twoją sprawność językową. W czasie lekcji przed komputerem zachowaj poniższe zasady. • Ćwiczenia rozwiązuj w pamięci lub w brudnopisie. • Po każdej serii ćwiczeń przechodź do rozwiązywania zadań w karcie pracy. • Wszystkie zadania zostaną ocenione przez nauczyciela. • Każde polecenie czytaj uważnie i ze zrozumieniem.

3. 3 To trzeba wiedzieć! Nasz język rozwijał się przez setki lat. W tym czasie zachodziły w nim różne zmiany. Dotyczyły one brzmienia wyrazów, słownictwa, odmiany oraz składni. Procesy fonetyczne, m.in. palatalizacja, zanik iloczasu, stały się źródłem zjawiska językowego zwanego obocznością. Karta pracySlajd nr 12

4. 4 OBOCZNOŚĆ to współistnienie w języku wymieniających się elementów fonetycznych lub morfologicznych. J.Malczewski Szkolny słownik nauki o języku TO RÓŻNE POSTACIE TEGO SAMEGO WYRAZU, NIE JEGO ODMNIANY, ALE WEWNĘTRZNEJ BUDOWY. Oboczność, alternacja językowa, wymiana to synonimy. Slajd nr 12

5. 5 Przykład las – leśny las- : leś- a:e s :ś Slajd nr 12

6. 6 Przykład las- : leś- oboczność tematu, rdzenia a:e oboczność samogłoskowa s:ś oboczność spółgłoskowa Slajd nr 12

7. 7 OBOCZNOŚCI SPÓŁGŁOSKOWE p : p' (pi) b : b' (bi) f : f' (fi) w : w‘ (wi) m : m‘ (mi) n : ń (ni) r : rz ł : l z: ź(zi) : ż t : ć (ci) : c : cz d : dź(dzi) : dz s : ś (si) : sz k : k‘(ki) : cz : c g : g‘(gi) : ż : dz ch : ch‘(chi) : sz : ś(si) Slajd nr 12 To najważniejsze oboczności spółgłoskowe.

8. 8 OBOCZNOŚCI SAMOGŁOSKOWE • e : a • e : 0 (ZERO) • e : o • ą : ę • i : y • o : ó Slajd nr 12 To najważniejsze oboczności samogłoskowe.

9. 9 Slajd nr 12 Ćwiczenie 1.TEMATY, RDZENIE OBOCZNE ręka – rączka ręk- : rącz- ogród – ogrodzić dzień – dzionek rok – roczek noga – nóżka gołąb – gołębnik straszyć – strach ogród : ogrodzi- dzień : dzion- rok : rocz- noga : nóż- gołąb : gołęb- strasz- : strach PODPOWIEDŹ

10. Slajd nr 12 10 Ćwiczenie 2.OBOCZNOŚCI SPÓŁGŁOSKOWE I SAMOGŁOSKOWE • ręka – rączka Ę:Ą K:CZ ogród – ogrodzić dzień- dzionek rok – roczek noga – nóżka gołąb – gołębiarz straszyć – strach Ó :O E : O - O : Ó Ą : Ę - D:DZ’ Ń: N K:CZ G:Ż B:BI SZ:CH PODPOWIEDŹ

11. 11 Ćwiczenie 3. Slajd nr 12 Wypisz po kilka wyrazów należących to tej samej rodziny. Na ich podstawie podaj rdzenie oboczne oraz występujące w nich oboczności spółgłoskowe i samogłoskowe. Przykład: las, leśny, lessy las:leś-: les- A:E S:Ś(SI), kwiat kroczyć droga kwietnik, kwieciekwiet- : kwieci- A:E T:CI krok krocz-: krok CZ : K dróżka, drożyna, drog-: dróż- : droż-O:Ó G:Ż

12. 12 Karta pracy Jeżeli ćwiczenia nie sprawiły Ci trudności, przejdź do wykonania zadania nr 1 w karcie pracy. • Jeżeli nie wszystko zrozumiałeś, wróć do slajdów: • Wiadomości – slajdy nr 3, 4, 5, 6, 7, 8, • Ćwiczenia – slajdy nr 9, 10, 11.

13. 13 Oboczności ilościowe i jakościowe Oboczności podlegają prostej klasyfikacji: oboczności ilościowe oboczności jakościowe głoska do głoski głoska do zera spółgłoskowe samogłoskowe Slajd nr 18

14. Oboczności ilościowe i jakościowe 14 RZ : R W:WI O:E głoska do głoski głoska do zera E : O (ZERO) na przykład spółgłoskowe samogłoskowe RZ : R W:WI O:E E : O (ZERO) Slajd nr 18

15. 15 Przykład głoska do zera głoska do głoski pies – psisko pi : p, s:si, e: O Slajd nr 18

16. 16 Ćwiczenie 4. Slajd nr 18 Wypisz oboczności z poniższych przykładów: za rzeką - zarzecze K:CZ wyjeżdżać - wyjazd E:A Ż:Z DŻ:D podpowiedź lew - lwiątko W:W' (wi) E:0 (zera) wiatr - wiaterek 0 (zero):E

17. 17 Ćwiczenie 5. Oboczności rdzenia Występowanie tego samego rdzenia w różniących się fonetycznie postaciach chodzić, chadzać, chód, chodnik = chodz’-, chadz-, chód, chod-, Sprawdź wóz ręka woźnica, wozownia, powóz, wożę, rączka, ręcznik. rękawek, rąk, Slajd nr 18

18. 18 Karta pracy Jeżeli ćwiczenia nie sprawiły Ci trudności, przejdź do wykonania zadania nr 1 w karcie pracy. Jeżeli nie wszystko zrozumiałeś, wróć do slajdów • Wiadomości – slajdy nr 13, 14, 15. • Ćwiczenia – slajdy nr 16, 17.

19. To już koniec ! Przejrzyj kartę pracy, podpisz ją i oddaj nauczycielowi języka polskiego. Do zobaczenia na innej lekcji!