دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان کارگاه توجیهی دانشجویان پزشکی

2. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان کارگاه توجیهی دانشجویان پزشکی سیستم جمع آوری اطلاعات و اهمیت کاربرد اطلاعات در برنامه ریزی، اولویت بندی و ارائه خدمات بهداشتی دکتر محمد اسدپور عضو هیئت علمی گروه پزشکی اجتماعیدانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان

3. اهداف آموزشي از دانشجو انتظار است پس از ارائه يا مطالعه اين مطالب بتواند اقدامات ذيل را انجام دهد: • داده‌ و اطلاعات را تعریف نماید • اهمیت و کاربرد اطلاعات را توضیح دهد • شرايط مطلوب نظام اطلاعات بهداشتىاز نظر سازمان جهانى بهداشت را بیان نماید • کاربردهاى نظام اطلاعات بهداشتى را توضیح دهد • اهمیت و نقش آمار در سیستم بهداشتی را توضیح دهد • هدف از تكميل زيج حياتي را بيان كنيد. • اجزاء وجداول زيج حياتي رانام ببريد. • نحوه تكميل جداول زيج حياتي را شرح دهيد. • شاخصهاي قابل استخراج از زيج حياتي را محاسبه كنيد. • بتواند بدون کمک با استفاده از اطلاعات موجود زیج حیاتی را تکمیل نماید

4. داده اطلاعات آگاهی • داده‌ها عبارتند از مشاهدات گسسته صفات يا وقايعى که به تنهائى معناى اندکى دارند. • داده‌ها، آن‌گونه که از عملکرد نظام‌هاى مراقبت‌هاى بهداشتى يا مؤسسات ديگر، جمع‌آورى مى‌شوند، براى برنامه‌ريزى کفايت نمى‌کنند و بايد آنها را با کاستن از حجم آنها، خلاصه کردن و تعديل کردن (Adjust) بر حسب متغيرهائى مثل سن و جنس، به صورت اطلاعات در آورد، به اين ترتيب مى‌توان داده‌ها را برحسب زمان و مکان مقايسه کرد. • تغيير شکل دادن اطلاعات از طريق ادغام و پردازش آنها با کمک تجربه و ادراک و براساس ارزش‌هاى اجتماعى و سياسى جامعه، آگاهى را به‌وجود مى‌آورد. • منبع تمام فعالیت های مدیریت، اطلاعات است.اطلاعات جریان حیاتی فرآیند برنامه ریزی بوده و اساس تصمیم گیری و برنامه ریزی می باشد • امروزه اطلاعات به عنوان یكی از مهمترین منابع قدرت در جهان مطرح می باشد.

5. مدیران بدون داشتن اطلاعات كامل در مورد یك موضوع قادر به تصمیم گیری موثر نخواهند بود. • در بخش بهداشت نیز استفاده از سیستم های اطلاعاتی كارآمد برای تحقق اهداف، كارآیی، اثربخشی و كیفیت خدمات و نیز رضامندی مراجعین ضروررتی انكار ناپذیر به شمار می رود. • داده‌هائى که به اطلاعات تبديل نشده‌اند و اطلاعاتى که به آگاهى بدل نگرديده‌اند، براى راهنمائى تصميم‌گيرندگان، سياست‌گزاران، برنامه‌ريزان، مجريان و کارکنان سرويس‌هاى بهداشتي، ارزش چندانى ندارند.

6. شرايط مطلوب نظام اطلاعات بهداشتىاز نظر سازمان جهانى بهداشت • نظام اطلاعات بهداشتى بايد مبتنى بر جمعيت (Population - Basde) باشد • نظام اطلاعات بهداشتى بايد از جمع‌آورى داده‌هاى غير ضرورى پرهيز کند • نظام اطلاعات بهداشتى بايد مشکل‌نگر باشد • در نظام اطلاعات بهداشتى بايد اصطلاحات عملى و يا عملياتى به‌کار گرفته شود (مثل دفعات بيماري، رژيم‌هاى درماني، تست‌هاى آزمايشگاهي) • نظام اطلاعات بهداشتى بايد اطلاعات را مختصر و با خلاقيت بيان کند (مثل استفاده از جداول، نمودارها و درصدها) • نظام اطلاعات بهداشتى بايد چاره‌اى براى پس‌‌خوراند داده‌ها انديشيده باشد

7. کاربردهاى نظام اطلاعات بهداشتى • براى اندازه‌گيرى وضعيت سلامت مردم و بررسى مشکلات بهداشتى و پزشکى و نيازهاى بهداشتى جامعه • براى مقايسه وضعيت بهداشت در سطوح محلي، کشورى و بين‌المللي، براى چنين مقايسه‌هائى داده‌ها بايد به دقت استاندارد شده و کيفيت آنها کنترل گردد • براى برنامه‌ريزي، اجراء و مديريت مؤثر خدمات و برنامه‌هاى بهداشتي • براى ارزيابى اينکه آيا به‌طور کامل به اهداف خدمات بهداشتى از نظر کارآئى و اثربخشى (Effectiveness and Efficiency) رسيده‌ايم يا نه • براى ارزيابى نگرش و ميزان رضايت ‌گيرندگان خدمات بهداشتى

8. اهمیت و نقش آمار در سیستم بهداشتی • امروزه آمار به عنوان مهمترین ابزار برنامه ریزی برای آینده و ارزیابی عملکرد گذشته و عامل اصلی در تصمیم گیریو مدیریتبوده و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. • آمار علم تصمیم گیری در باره یک فرایند یا یک جامعه بر اساس تحلیل اطلاعات موجود در نمونه بدست آمده از آن جامعه است. • میزان توسعه کشورها با حجم و گستردگی نظام تولید و انتقال آمار و اطلاعات ارتباط تنگاتنگ دارد • توسعه هر کشوری تا حد زیادی تابع نظام آماری موجود در کشور و میزان کارایی این نظام است. • این نظام آماری است که اطلاعات و آمار لازم را در دسترس محققان قرار میدهد و زیربنای هر تحقیقات را فراهم میکند

9. اهمیت و نقش آمار در سیستم بهداشتی • اطلاعات آماری دقیق و درست که پایه برنامه ریزی و زیربنای تحقیقات و عامل اصلی در تصمیم گیری و مدیریت میباشد، ارتباط مستقیم با منبع داده ها داشته و هر چقدر این منبع از درجه دقت و صحت بالاتری برخوردار باشد، اطلاعات آماری و شاخص های بدست آمده از آن داده دارای ارزش بیشتری میباشد. • ثبت صحیح اطلاعات در سطح کلان کشور برای مسئولان و برنامه ریزان بسیار کمک کننده است. • اما اگر اطلاعات صحیح ثبت و گزارش نشده باشد، رسیدن به اهداف برنامه های سلامت که همان پیشگیری و مراقبت ازبیماریها و تامین سلامت مردم میباشد را با مشکل مواجه میکند.

10. منابع جمع آوری و ثبت اطلاعات درخانه بهداشت • فرمها • دفاتر مراقبتهای بهداشتی و درمانی • پرونده خانوار • زیج حیاتی

11. نحوه ثبت و جمع آوری اطلاعات • اولین گام در فرایند جمع آوری اطلاعات، سرشماری سالانه میباشد. • هر خانه بهداشت در شروع کار و آغاز هر سال باید اطلاعات کاملی از منطقه تحت پوشش خود جمع آوری نماید. • برای این کار منازل هر یک از روستاهای تحت پوشش طبق نظم خاص شماره گذاری میشود. • تعداد خانوارها و تعداد افراد هر خانوار به تفكيك نام، سن جنس، نسبت با سرپرست خانوار، شغل و ميزان سواد، بارداري، معلوليت و بيماري مزمن و تغييرهاي جمعيتي خانوار(ازدواج، مرگ، مهاجرت) و ... ثبت مي گردد. • مشخصات مجتمعهاي موجود(آب، فاضلاب، نوع مصالح بكار رفته در مسكن و دفع فضولات....)، شرايط محيطي(راه ارتباطي، فاصله ها، اماكن عمومي و...)، چگونگي مواد غذايي و تغذيه مردم و نيز ساير اطلاعات لازم در پرونده خانوار ثبت مي شود. • براي اين مقصود، تهيه فرمهاي خلاصه و حتي المقدور آسان و ساده اهميت بسياري دارد. • پس از سرشماري اوليه يا سالانه، گروههاي سني، جنسي، شغلي و... كه برنامه مراقبت بهداشتي معيني دارند، دسته بندي، ثبت و برنامه مراقبت بهداشتي آنها تنظم مي گردد. با جمع آوري و دسته بندي اين اطلاعات وسعت عمل، حجم فعاليت و ميدان عملياتي خانه بهداشت روشن مي شود.

12. فرم بازدید سالانه خانوار همزمان با انجام آمار گیری یا کنترل آمار جمعیتی در ابتدای هرسال توسط بهورزان تکمیل میشود. • سپس از اطلاعات بدست آمده برای نوشتن اسامی زنان واجد شرایط تنظیم خانواده و زنان باردار در دفاتر مربوطه استفاده و مبتلایان به بیماریهای قید شده در فرم پیگیری بیماریها شناسایی و کنترل میشود و درصورتی که تحت مراقبت نباشند آنها را تحت مراقبت قرار میدهند. • پس از انجام سرشماری جمعیتی، کروکی و نقشه روستا ترسیم شده و فرم اطلاعات آبادی یا روستا برای روستای اصلی و اقماری تکمیل میشود و سپس سالانه تغییرات در آن اعمال میگردد، بعد از آن فعالیتها در دفاتر مراقبتی و پرونده خانوار ثبت گردیده، اطلاعات جمعیتی به تفکیک گروههای سنی در جدول شماره یک زیج حیاتی ثبت میشود و درطول سال نیز جداول موالید و مرگ و میر بصورت روزانه چوب خط زده میشود، البته این اطلاعات در دفتر یا فرم وقایع حیاتی روزانه بطوردقیق ثبت میشود. • جمع کل تعداد موالید و مرگ و میر در دوایر وسط زیج حیاتی نوشته میشود. • خدمات تنظیم خانواده در پایان هر فصل با توجه به اطلاعات دفتر مراقبت تنظیم خانواده در جدول مربوط در زیج ثبت میگردد

13. پس از اینکه اطلاعات در فرمها، دفاتر و پرونده خانوار ثبت شدند، این اطلاعات بصورت داده های عددی به فرمهای یکسانی که بیشتر در غالب فرمهای نظام نوین آماری میباشد انتقال داده میشود. • یک نسخه از این فرمها در خانه بهداشت نگهداری می شود و نسخه اصلی به مرکز بهداشتی درمانی، که خانه بهداشت تحت پوشش آن مرکز می باشد ارسال می گردد • غالباً در قسمت جمع آوری اطلاعات در واحد های ابتدایی زحمات زیادی کشیده می شود تا این داده ها به شاخص ها و اطلاعات مناسب تبدیل گردد • ثبت اطلاعات و عملکرد بهورزان در دفاتر و فرمها باید به موقع باشد که این مستلزم در اختیار گذاشتن فرم و دفتر به تعداد کافی و در زمان معین به آنان است. • فرمهای آماری بر حسب نوع فرم ممکن است بصورت ماهانه ( مانند فرم آماری واکسیناسیون ) یا بصورت فصلی ( مانند فرمهای تنظیم خانواده ) و یا شش ماهه ( مانند فرمهای بهداشت محیط و حرفه ای ) باشند

14. کنترل اطلاعات • کنترل به معنی اعمال ضوابط و راهنمایی هایی در مورد چیزی یا کسی جهت اطمینان از کسب نتایج مورد نظرمیباشد. • پس ازجمع آوری اطلاعات در خانه بهداشت به شکل آمار فرمهای آماری به مرکز بهداشتی درمانی ارسال میگردند. • آمارها در قالب عملکرد مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان و بعد به حوزه معاونت بهداشتی و در نهایت از آنجا به وزارتخانه ارسال می گردد. • چون کلیه شاخص ها در سطوح مختلف از همین آمارهای ارسالی است پس اهمیت صحت این آمارها به وضوح مشاهده میشود و مرحله کنترل اطلاعات جایگاه ویژه خود را نشان میدهد. • نکات مهم: • یکی از مهمترین ابزار کنترل در خانه بهداشت زیج حیاتی است این زیج ها که منبع اصلی برای تهیه شاخصهای بهداشتی میباشند باید در سطح خانه بهداشت با درستی و با دقت هر ماهه کنترل و بررسی شود . • آمارها باید به طور مرتب و منظم ماهانه در پوشه ای بایگانی شود

15. اولين فعاليت بهورزان در شروع به كار در خانه‌هاي بهداشت، انجام سرشماري جمعيت تحت پوشش و شناسايي گروههاي سني و جنسي و گروههاي آسيب‌پذير است. • يكي از موارد استفاده آنچه بهورزان درسرشماري عمومي جمعيت روستايي تحت پوشش خود فراهم مي‌كنند كاربرد دادهها در زيج حياتي است. • زيج در لغت، معرب كلمه‌ي فارسي زيگ و به معناي تعيين احوال ستارگان، و جدولي است كه از آن به حركات سيارات معرفت يابند. • همه زيج فلك جدول به جدول به اصطرلاب حكمت كرده ام حل (نظامي) • همه زيج و صلاب برداشتـــند برآن كار يك هفته بگذاشتند (فردوسي)

16. اصل فارسي كلمه، به معناي ريسمان‌(زه) بوده و بتدريج به رشته‌هاي موازي كه تارهاي پارچه‌اي از انها تشكيل مي‌يابد، اطلاق شده و بالاخره به مناسبت مشابهت خطوط يك جدول عددي به رشته تارهايي كه در كارگاه بافندگي تنظيم مي‌شود، اين گونه جداول نيز زيج خوانده شد. • زيجهاي حياتي مورد استفاده در خانه‌هاي بهداشت كه داراي چند دايره متحدالمركز و 12 قطاع (هر قطاع براي يك ماه) است نام خود را از جداولي كه در رصدخانه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد وام گرفته است و چون از آن براي ثبت و نمايش آمارهاي حياتي بهره گرفته مي‌شود پسوند ”حياتي“ دارد. • زيج حياتي ابزاري است ايراني كه براساس نيازهاي واقعي نظام ارائه خدمات بهداشتي درماني كشور شكل گرفته است. • اين ابزار، اول بار در سال 1367 و فقط براي نمايش وقايع تولد و مرگ در جمعيت خانه‌هاي بهداشت كشور بكار گرفته شد و بتدريج در جريان كار با اثبات كارآيي خود تكميل تر گرديد. • با استفاده از اين ابزار كارآ، ساده و معتبر ميتوان در سطوح مختلف محيطي، شهرستاني، استاني و كشوري توان رهبري تيم بهداشتي را ارتقاء داد.

17. زيجهاي كنوني ورقه‌اي است با طول و عرض 70 در 50 سانتيمتر داراي 7جدول و 5 دايره متحدالمركز كه در چهار رنگ چاپ مي‌شود و داده‌هاي مختلفي را نشان مي‌دهد از جمله: • اطلاعات جمعيتي بر حسب سن، جنس و محل سكونت؛ مواليد؛ شرايط زايمان؛ مرگ برحسب سن و جنس؛ مرگ مادران به دليل عوارض حاملگي و زايمان و علل مرگ آنها؛ علل مرگ كودكان زير پنجسال؛ چگونگي مصرف نمك يددار توسط خانوارها و تنظيم خانواده. • سالانه شاخصهاي متعددي از اين ورقه بدست مي‌آيد كه مي‌توان با تحليل آنها و مقايسه با سالهاي قبل، وضعيت برنامهها و مداخلهها را ارزيابي كرد و در برنامه‌ريزيها به جهت ارتقاء وضعيت سلامت جامعه گامهاي مثبتي برداشت. • همچنين، با مرتب كردن شاخصهاي بدست آمده از زيجهاي حياتي هر خانه بهداشت ميتوان مناطق با پايينترين عملكردها را مشخص كرد، نقاط ضعف آن مناطق را شناسايي و اقدام به مداخله مناسب نمود. اين، سادهترين استفاده از زيج حياتي است كه كارآيي مديريتي خوبي دارد.

18. زیج حیاتی وسیله مناسب برای ثبت داده هایی است که از نظر برنامه ریزی، پایش عملیات و نظارت بر نحوه پیشرفت  کارها اساسی می باشند. تجربه نشان داده است که بهورزان در ثبت کردن داده ها بر زیج حیاتی با مشکل رو به رو نیستند و هر گاه که نظارت بر کار آنان بدرستی انجام گرفته، دقت اطلاعات ثبت شده نیز قابل اعتماد بوده است • زیج وسیله ای بسیار خوب و مناسب برای ثبت وقایعی چون تولد و مرگ است • با استفاده ازداده های آن می توان وقایع نادری مانند مرگ مادران را پیگیری کرد و با بررسی دلایل وقوع آنها از نقاط ضعف نظام بهداشتی و اجتماعی منطقه ارزیابی کرد • نظارت کنندگان آگاه در شبکه های بهداشت و درمان بخوبی قادرند با یک سلسله مقایسه های سهل و سریع، صحت و دقت اطلاعات زیج را کنترل کنند و حتی با پیگیری منشاء این اطلاعات در پرونده های خانوار و دفاتر عملیاتی، ابعاد نظارت خود را به جنبه های دیگر کار و فعالیت خانه بهداشت و بهورز در مناطق روستایی تولید کننده زیج حیاتی گسترش دهند.

19. هدف از تكميل زیج حیاتی • داشتن اطلاعات آماري بهنگام و دقيق از جمعيت تحت پوشش روستايي و شهري • محاسبه شاخصهاي جمعيتي، بهداشتي هرخانه بهداشت، پايگاه بهداشت يا مركز بهداشتي درماني شهري • تا در نهايت كل جمعيت روستايي و جمعيت شهري تحت پوشش بدست آيد و بتوان هر سال نتيجه فعاليتهاي واحدهاي ارائه كننده خدمات بهداشتي درماني (خانه‎هاي بهداشت و پايگاههاي بهداشت) را به صورت كمي ارزيابي كرد

20. هدف ارزيابي و كنترل زيج حياتي • ثبت صحيح اطلاعات و داده ها به هنگام و دقيق • سنجش عملكرد خانه بهداشت • سنجش مركز بهداشتي درماني • سنجش  بهداشت شهرستان و استان • اولويت بندي مشكلات

21. مسئولين نظارت بر ثبت دقيق زيج حياتي • پزشكان خانواده • كاردانها و تكنسين هاي مركز بهداشتي درماني شهري و روستايي • كارشناسان ستادي (بهداشت خانواده، آمار، ستاد هماهنگی ) مركز بهداشت شهرستان

22. پايش زيج حياتي • كنترل جداول روزانه: با توجه به تكميل روزانه اين جداول در هر بار ده گردشي و يا بازديد بايد اطلاعات از طریق منابعی مانند دفتر آمار حياتي، پوشه خانوار، دفتر مراقبت مادران، دفتر مراقبت كودكان كنترل گردد. • كنترل جداول ماهيانه: با توجه به تكميل ماهيانه اين جدول در اولين ده گردشي و يا بازديد هر ماه بايد اطلاعات ماه قبل از طریق منابعی مانند دفتر آمار حياتي، فرمهاي آمار ماهيانه، دفتر مراقبت مادران، دفتر مراقبت كودكان و پوشه خانواركنترل گردد • كنترل جداول فصلي: با توجه به تكميل فصلي اين جدول در اولين ده گردشي و يا بازديد پس از پايان فصل بايد اطلاعات از طریق منابعی مانند دفتر تنظيم خانواده، آمارماهيانه تنظيم خانواده و پوشه خانوار كنترل گردد • كنترل جداول ساليانه: اين پايش در اولين ده گردشي و يا بازديد  پس از پايان فرايند سرشماري، با توجه به فرم استخراج آمار كنترل مي گردد

23. در زیج حیاتی هفت جدول و یک گردونه به شرح زیر وجود دارد • جدول جمعیت بر حسب سن و جنس • جدول استفاده از نمک یددار • جدول تولد • جدول پوشش تنظیم خانواده • جدول مرگ مادران • جدول مرگ بر حسب سن وجنس •  جدول علت مرگ در کودکان کمتر از 5 سال • گردونه تولد و مرگ

26. جدول جمعیت بر حسب سن و جنس

28. جدول جمعیت بر حسب سن و جنس • مبنای این، جدول سرشماری اول سال بهورز در روستاها  یا سرشماری پایگاههای بهداشت یا مراکز بهداشتی درمانی شهری است. • پس از اتمام سرشماری اطلاعات جمع آوری شده برحسب سن و جنس جمعیت تحت پوشش و به تفکیک روستای اصلی یا روستاهای قمر در جمعیت روستایی و به تفکیک جمعیت شهری یا روستایی در واحدهای مستقر در شهر دسته بندی میشود و به این جدول وارد میشود . • اطلاعات جمعیتی هر روستا در پایان سرشماری به مرکز بهداشت شهرستان ارسال شده و جدول جمعیت روستایی شهرستان را تشکیل می دهد. چنانچه واحدهای مستقر در شهر، جمعیت روستایی بطور مستقیم و بدون واسطه خانه بهداشت در پوشش خود ندارند، ستون دوم (یعنی ستونی که عنوان آن روستای قمر می باشد ) خالی می ماند.

29. جدول جمعیت بر حسب سن و جنس • همچنین در ثبت زنان همسردار در هر گروه سنی قابل توجه این است که منظور از زن همسردار، زنی است که در عقد شرعی و عرفی مردی قرار دارد، چه در حال حاضر در خانه همسر خود زندگی کند یا در خانه پدری خود ساکن باشد ( صیغه به عنوان همسر شرعی محسوب میگردد.). • ستونهاي مربوط به جمعيت زنان در فاصله سني 10 تا 49 سال هر يك به دو قسمت تقسيم شده است: • درهررديف ستون سمت راست ( ستون سفيد) براي نوشتن جمعيت كل زنان و ستون چپ ( رنگي) براي ثبت رقم جمعيت زنان همسردار در آن گروه سني است.

30. شاخصهاي قابل استخراج از جدول جمعيتي • درصد گروه سني زير يكسال • درصد گروه سني زير 5 سال • درصد گروه سني زير 15سال • درصد گروه سني 15تا64 سال • كل جمعيت 65 سال وبيشتر • نسبت درصد سرباري • درصد زنان شوهردار در هر گروه سني از 15 تا 49 سال • درصد زنان شوهردار 15 تا 49 ساله به كل زنان

31. جدول استفاده از نمک یددار

32. - جدول استفاده از نمک یددار: در سرشماری ابتدای هر سال تعداد خانوارهای استفاده کننده از نمک یددار بر اساس تست نمک خانوار در زمان سرشماری مشخص و در این جدول ثبت می گردد .

33. جدول تولد

35. جدول تولد نتیجه و مشخصات هر زایمان در طول سال، توسط بهورز در این جدول ثبت می شود. • بخش اول : تعدا دختران و پسران مرده به دنیا آمده  درطول سال به روش چوب خطی علامت زده میشود. در دو حالت ، نوزاد مرده به دنیا آمده محسوب میشود : الف) نوزادی که بعد از هفته بیستم حاملگی بدنیا آمده است و هیچیک از علائم حیاتی را ندارد یعنی حتی یکبار هم نفس نکشیده و گریه نکرده است. ب) نوزادی که با وزن بیش از 500 گرم ( بدون احتساب وزن جفت ) بدنیا آمده و در زمان تولد فاقد علایم حیاتی است. • بخش دوم : مربوط به تعداد کل نوزادان زنده متولد شده و جنس آنها بر حسب منطقه میباشد.

36. بخش سوم : مربوط به وزن هنگام تولد نوزاد برحسب جنس اوست . چنانچه وزن هنگام تولد در دست نبود می توان وزن روز دهم تولد را ثبت نمود.تعداد نوزادانی راکه وزنشان کمتر از 2500 گرم باشد در دو ستون اول این قسمت و آنهایی که وزنشان 2500 گرم و بیشتر است در دو ستون بعدی علامت زده میشود . در دو ستون آخر این بخش تعداد نوزادانی ثبت می شود که موفق به وزن کردن آنها نشده ایم. • بخش چهارم : مربوط به سن مادر در هر تولد زنده است توجه داشته باشید که اگر حاصل زایمان دو یا چند قلو است باید برای هر یک از تولدهای زنده در قسمت سن مادر یک علامت زده شود. در نهایت مجموع ارقام درون ستونهای این بخش با ارقام بخشهای سوم و دوم این جدول مساوی خواهند بود.

37. بخش پنجم: در برگیرنده شرایط زایمان در بیمارستان یا منزل زائو است چنانچه زایمان در بیمارستان، زایشگاه، یا تسهیلات زایمانی انجام گرفته باشد، تعداد آنها در ستون مربوطه و اگر زایمان در منزل زائو انجام گرفته باشد برحسب اینکه کمک کننده به زایمان چه کسی است در ستونهای زیر آن علامت زده میشود. قابل ذکر است که هر زایمانی که در محلی غیر از بیمارستان، زایشکاه، تسهیلات زایمانی، یا مطب پزشک انجام گرفته باشد، زایمان در منزل محسوب میشود.  دقت شود که اگر حاصل زایمان دوقلو و یا چند قلو باشد در این بخش فقط یکبار ثبت میشود و به این ترتیب درصد چند قلوزایی نیز بدست می آید. در واقع اختلاف بین (مجموع نوزادان زنده و مرده بدنیا آمده) از (شرایط زایمان)، تعداد دوقلو یا چند قلو را نشان می دهد.

38. تعداد دو قلو یا چند قلو زایی= تعداد نفر در ستون شرایط زایمان - (مرده به دنیا آمده + زنده بدنیا آمده )ماماهای محلی و ماماهای سنتی که تحصیلات رسمی مامایی را نگذرانده اند، در صورت گذراندن دوره های آموزشی 6 ماهه ماما روستایی که توسط مرکز بهداشت شهرستان برگزار میشود به عنوان مامای دوره دیده تلقی میشوند ولی چنانچه این دوره آموزشی را نگذرانده باشند باید به عنوان دوره ندیده به حساب آیند حتی اگر دوره های کوتاه مدت دیگری را نیز گذرانده باشند.

39. مثال الف) چنانچه مادری دوقلو زایید و هر دو زنده بدنیا آمدند در ستون تولد زنده  بر حسب جنس نوزاد و در ستون سن مادر در این تولد زنده  2 علامت زده میشود و در ستون شرایط زایمان برحسب محل زایمان و فرد کمک کننده فقط یک علامت زده میشود.ب) چنانچه مادری دوقلو زایید و یکی از نوزادان زنده و دیگری مرده بدنیا آمد در ستون مرده زایی  یک علامت و در ستون متولدین زنده نیز برحسب جنس نوزاد زنده یک علامت، و در ستون شرایط زایمان نیز یک علامت زده میشود.پ) چنانچه مادری دوقلو زایید و هر دو مرده بدنیا آمدند در ستون مرده زایی برحسب جنس دو علامت زده میشود و در ستون متولدین زنده و سن مادر هیچ علامتی زده نمی شود و در ستون شرایط زایمان و فرد کمک کننده نیز فقط یک علامت زده میشود.ت) چنانچه در یک زایمان دوقلو یکی از تولدها در منزل و دیگری در زایشگاه اتفاق افتاد، در ستون شرایط زایمان فقط محل آخرین تولد ثبت میشود.

40. شاخصهاي قابل استخراج از جدول تولد بر حسب وزن، جنس نوزاد، سن مادر و شرايط زايمان • ميزان خام تولد • درصد زايمانهايي كه توسط شخص دوره ديده در منزل انجام شده است • درصد زايمانهايي كه بوسيله شخص دوره دوره نديده انجام شده است • درصد زايمانهايي كه در بيمارستان انجام شده است • درصد چند قلو زايي • درصد مرده زايي به تفكيك پسر و دختر و كل • نسبت جنسي در بدو تولد • درصد متولدين با وزن تولد كمتر از 2500 گرم به تفكيك پسر و دختر و كل • درصد متولدين با وزن تولد 2500 گرم و بيشتر به تفكيك پسر و دختر و كل • درصد متولدين وزن شده به تفكيك پسر و دختر و كل

41. جدول پوشش تنظیم خانواده

43. جدول پوشش تنظیم خانواده • در روز آخر هر فصل(31 خرداد، 31 شهریور، 30 آذر و 29 اسفند ) تعداد استفاده کنندگان ( زن و شوهرهایی) که ازوسایل مختلف پیشگیری از بارداری استفاده می کنند از دفاتر مربوطه استخراج و به تفکیک وسیله در این جدول نوشته می شود. در تنظیم این جدول هدف وضعیت یک فصل کامل نیست بلکه فقط روز آخر هر فصل ملاک قرار می گیرد. • چنانچه فرد در آخرین روز آن ماه خاص هنوز تحت پوشش روش تنظیم خانواده باشد به عنوان یک مورد ثبت می شود آمار ثبت شده در این قسمت تا سن 49 سالگی زن ادامه دارد و بعد از آن فرد از گروه زنان واجد شرایط حذف شده و آمار او ثبت نمی شود. • توجه داشته باشید که تعداد افراد ثبت می شود نه تعداد وسایلی که از آنها استفاده شده است. دقت کنید که در زمانهای تعیین شده، تعداد افرادی که از وسیله یا روش مورد نظر استفاده می کنند باید در محل مخصوص خود ثبت شوند، نه فقط تعداد افرادی که در آن زمان وسیله دریافت کرده اند.

44. جدول پوشش تنظیم خانواده • یعنی اگر فردی در پایان خرداد ماه برای سه ماه بعد قرص دریافت کرد و بهورز یا کارمند بهداشتی مطمئن بود که در سه ماه بعد قرصها را استفاده می کند در پایان آخرین روز شهریور ماه نیز باید این فرد را به حساب آورد. • در مورد افرادی که اقدام به بستن لوله ها کرده اند ( زن یا مرد) تعداد کل آنها نیز در آخرین روز پایان هر فصل در ستون مربوطه ثبت شود، چنانچه به جای انجام این کار اقدام به جمع تجمعی اعداد نمایید این خطر وجود دارد که اگر در میان افراد تحت پوشش مهاجرت یا مرگی حادث شود، آمار آنها دقیقا" ثبت نگردد بعنی اگر زنی در ماه خرداد اقدام به بستن لوله های رحمی کند، از خرداد ماه به بعد تا پایان 49 سالگی خود(اگر نمیرد و مهاجرت نکند) هر بار در قسمت مربوط ثبت می گردد ( در مورد وازکتومی مردان نیز باید سن زن مطرح باشد ).

45. جدول پوشش تنظیم خانواده • روش طبیعی به استفاده از روشهای غیر دارویی و غیر مکانیکی گفته میشود مانند روشهای ریتمیک یا تقویمی، روش موکوس گردن رحم یا روش تخمک گذاری، روش شیردهی، خودداری از نزدیکی، روش دمای پایه بدن و روش نزدیکی منقطع. • در قسمت سایر تعداد افرادی نوشته میشود که از روشها و وسایلی غیر از آنها که ثبت شده اند استفاده می کنند. • تبصره: در ثبت اطلاعات تنظیم خانواده جمعیت عشایر در زمان ییلاق آنها که در دسترس واحدهای ارائه دهنده خدمت نیستند برای افرادی که از روشهای دائمی مثل توبکتومی و وازکتومی، IUD و نورپلنت استفاده می کنند، میتوان در دوره ای که در منطقه تحت پوشش واحد بهداشتی درمانی نیستند نیز آمار آنها را ثبت کرد. و در مورد استفاده کنندگان از قرص و کاندوم نیز برای ماههایی که افراد در منطقه تحت پوشش واحد بهداشتی درمانی نیستند نیز چند بسته در اختیار آنها قرار داد.

46. شاخصهاي قابل استخراج از پوشش تنظيم خانواده بر حسب نوع روش در آخرين روز هر فصل • ميزان باروري عمومي • ميزانهاي باروري اختصاصي سني • ميزان باروري كلي • ميزان تجديد نسل ناخالص • درصد افراد تحت پوشش برنامه تنظيم خانواده در پايان فصل • درصد افراد تحت پوشش برنامه تنظيم خانواده بر حسب نوع وسيله در پايان هر فصل • نسبت كساني كه از يك وسيله استفاده مي كنند به كل استفاده كنندگان

48. جدول مرگ بر حسب سن و جنس • در این جدول هر گونه مرگ اتفاق افتاده در مناطق شهری یا روستاهای تحت پوشش به تفکیک منطقه و بر حسب سن و جنس  به صورت چوب خطی ثبت میشود. • توجه داشته باشید که باید همه مرگهایی که در محدوده واحد اتفاق می افتد ثبت شود. • دقت کنید" کمتراز یکماه" یعنی از بدو تولد تا 28 روزگی کامل و " یکماه تا کمتر از یکسال " یعنی از 29 روزگی تا وقتی که سن کودک به 11 ماه و 29 روز برسد و یا در مورد " 1 تا 4 سال " یعنی درست از وقتی که 365 روز از تولد کودک گذشته باشد ( روز تولد یکسالگی او) تا زمانی که 4 سال و 11 ماه و 29 روزگی او باشد و به همین ترتیب برای  بقیه گروههای سنی

49. شاخصهاي قابل استخراج از جدول مرگ بر حسب سن و جنس • ميزان خام مرگ براي هر دو جنس و كل • ميزان مرگ اختصاصي سني براي هر دو جنس و كل

50. جدول مرگ بر حسب سن و جنس