KPSS KONU ANLATIMI

1. KPSS KONU ANLATIMI REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM Murat CİVELEK Web: http://www.rehberlik.biz.tr Mail: civelek.murat@gmail.com

2. 4. ÜNİTE BİREYİ TANIMA TEKNİLERİ

3. Bölüm Analizi KPSS’de bu bölümden her yıl ortalama 4 soru gelmektedir. Bu bölümdeki sorular genellikle bilgi veya örnek verilerek sorulan yarı bilgi sorusu şeklindedir. Not: 2013 KPSS’de 4 soru gelmiştir.

6. TEST TEKNİKLERİ TEST:Bireylerin zekâlarını, ilgilerini, yeteneklerini, tutumlarını, kişiliğini vb. kısacası bireysel farklılıklarını ölçmekamacıyla kullanılan ve standart sorular şeklinde uygulanan metottur. Testler, bireylerin çeşitli özelliklerini belirlemek ya da davranışlarını anlamak amacıyla kullanılan bilgi toplamaya ve bireyi tanımaya yönelik araçlardır. • Kullanılmak için seçilen testler yeterli düzeyde geçerli, güvenilir ve kullanışlı olmalıdır.

7. 2009 KPSS • Psikolojik testlerin kullanılmasına ilişkin aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur? • Ders, alan ve meslek seçiminde yetenek testlerine; ders dışı etkinliklerde ise ilgi envanterlerine göre yöneltme yapılmalıdır. • Testleri sınıf rehber öğretmenleri uygulamalı; okul rehber öğretmenleri yorumlamalıdır. • Çocuklukta kişilik çok sık değiştiğinden, psikolojik testler lise ve sonrasında uygulanmalıdır. • Yetenek testleri ve ilgi envanterlerini sınıf rehber öğretmenleri; kişilik testlerini ise okul rehber öğretmenleri kullanmalıdır. • Gelecekteki başarı yordanırken yetenek testleri; öğrenme eksikliklerinin saptanmasında ise başarı testleri kullanılmalıdır.

8. 1. TESTLERİ KULLANIM AMAÇLARI • Yordama (Tahmin) yapmak:Bireylerin gelecekte hangi alanlarda ne ölçüde başarılı olacaklarının, hangi etkinliklerden doyum sağlayacaklarının yordanabilmesi amacıyla özellikle yetenek testleri ve ilgi envanterleri uygulanır. • Herhangi bir sorunun veya davranışın nedenini ortaya çıkarmak:Bireylerin gelişim dönemleri sürecinde karşılaştıkları problem alanlarının ve bozuklukların nedenlerinin objektif bir şekilde belirlenebilmesi amacıyla uygulanır. • Bireylerin ihtiyaçlarını saptamak:Uygulanması düşünülen etkinliklere öğrencilerin ne ölçüde ihtiyaçlarının olduğunun saptanması amacıyla testler uygulanır. • PDR hizmetlerini değerlendirmek:Bireylere verilen PDR hizmetlerinin amacına ulaşıp ulaşmadığını belirlemek amacıyla uygulanan tekniklerdir. • Belirli konularda araştırma yapmak için de testler kullanılır. • PDR hizmetlerini öğrenciye tanıtmak için de kullanılır.

9. 2. TESTLERİN CEVAPLANDIRILMASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR 1) Orta yol cevap verme ve boş bırakma: Seçenekleri derecelendirilmiş sorularda, cevaplayan “bazen”, “kararsızım” gibi orta yol bir cevap vermektedir. Bazen de seçeneği boş bırakmaktadır. Bu nedenle bireyin alacağı puan düzeyi etkilenmekte ve hata payı da yükselmektedir. 2) Yanıltma hatası:Bu hatada cevaplayan kişi, soruya içinden geldiği gibi doğru yanıtlar vermez, kendi amacına uygun olarak akılcı yanıtlar vererek kendi gerçek durumunu saklar. 3) Sosyal kabul hatası:Bu hatada da cevaplayıcı doğru yanıtlar vermez. Cevaplayıcı kendi gerçek durumunu yansıtan değil, toplum tarafından kabul görecek, onaylanacak cevaplar verir.

10. 3. TESTLERİN SINIFLANDIRILMASI 1) Yeterlilik (Maksimum Performans) Testleri a) Yetenek testleri: Kişinin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakkında bilgi sahibi olmak ve gelecekteki başarısını yorumlamak için kullanılır. Yetenek testleri bireyin “en iyi neleri yapabileceğini yani en çok başarılı olabileceği alanları”gösterebilen testlerdir. Ayrıca yetenek testleri bir kimsenin eğitiminden ne derece yararlanabileceği hakkında yordama yapmaya da yardım eder. PDR hizmetlerinde bireye gereken yardımların yapılabilmesi için, onun bilinmesi gereken en önemli yönü yetenekleridir. Özellikle eğitsel ve mesleki rehberlikte, yöneleceği öğrenim alanı, seçeceği kurs, ders, ders dışı meslek seçiminde yeteneklerin bilinmesi gereklidir.

11. Yetenek testlerinin kullanım amaçları şunlardır: • Bireylerin zihinsel ve akademik başarılarını tespit etmede • Eğitsel ve mesleki rehberlikte • Gelecekteki akademik başarıyı yordamada (2012 STS) • Özel eğitime muhtaç öğrencileri tespit etmede • Yetenek - başarı kıyaslamasında (Yetenek-başarı arasındaki %25 fark normal sayılmaktadır). • Kişinin genel ve özel kabiliyetlerini saptamada • Kişinin zayıf ve kuvvetli yönlerini, gizli kalmış yeteneklerini ortaya çıkarmada • Öğrencileri kendi yetenekleri ölçüsünde programlara, derslere yerleştirmede

12. Yetenek testleri türleri • Genel yetenek testleri:Belirli düzeylerde genel zihin yeteneklerini ölçer. Bu tür testlerde, genellikle bireylerin sözel, sayısal ve soyut düşünme gücünü ölçen sorular yer alır. Mesela; Zekâ (IQ) testleri, temel kabiliyet testi • Özel yetenek testleri:Resim, müzik ve spor dallarında bireyin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini ölçer. Özel yetenekleri insanlar doğuştan getirir ve uygun ortamda ortaya çıkar ve gelişir. Günümüzde en çok tanınmış özel yetenek testlerinden biri olan, DAT (farklı yetenekler testi)’ın bazı alt testleri, mühendislik dişçilik, büro işleri gibi alanlar için öğrenci seçiminde daha çok kullanılmaktadır.

13. 2010/2 KPSS • Farklı yetenekleri ölçmek amacıyla hazırlanan testlerden her birini ayrı bir grup üzerinde standartlaştırma yerine, bunların tümünü aynı grup üzerinde standartlaştırmanın rehberlik açısından en önemli yararı aşağıdakilerden hangisidir? • Ekonomik ve pratik olması • Testlerin yetenekleri ne derece ölçtüğünü saptama olanağı vermesi • Testlerin ortalamasını birbiriyle karşılaştırma olanağı vermesi • Bir kişinin farklı alanlardaki puanlarını karşılaştırma olanağı vermesi • Bireylerin testlere ne kadar tutarlı yanıt verdiğini inceleme olanağı vermesi

14. 2009 KPSS • Bir araştırmada, ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin sayısal ve sözel yeteneklerini ölçen testlerden aldıkları puanlar arasındaki korelasyon kat sayısı 0,58, lise II. sınıf öğrencilerinde ise 0,32 civarında hesaplanmıştır. • Yetenek gelişimi dikkate alındığında, gözlenen bu farklılığın sebebi aşağıdakilerden hangisidir? • Yaş arttıkça sözel yeteneğe oranla sayısal yetenek daha hızlı artmaktadır. • Sayısal ve sözel yetenek arasında, yaşa bağlı olarak ters yönde bir ilişki bulunmaktadır. • Yaş arttıkça yetenekler bağımsızlaşmaktadır. • Eğitim düzeyi arttıkça öğrencilerin yetenekleri arasındaki farklar azalmaktadır. • Yaş arttıkça ilgilerin değişmesi yeteneklerin farklılaşmasına yol açmaktadır.

15. b) Başarı testleri: Bireyin bir eğitim süreci içinde ne kadar öğrendiğini ölçen testlerdir. Yani öğrencilerin okullarda öğrenme etkinliklerinde kazandıkları akademik bilgileri ölçmek amacıyla düzenlenen testlerdir. Başarı testleri, bireylerin belirli bir alana ya da konuya ilişkin var olan bilgi düzeylerini tespit etmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Aynı zamanda, öğretim etkinliklerinde bireylerin kazandırılmak istenen amaç ve davranışlara bireyin ne derece ulaştığını da belirlemeye çalışır. Başarı testlerinin kullanım amaçları şunlardır: • Öğrencilerin öğrenme etkinliklerinden ne oranda faydalandıklarını ölçmede • Öğrencilerin öğrenme miktarını ölçmede • Ders konularındaki-ünitelerindeki öğrenme eksiklerini tespit etmede • Öğrencinin bir alandaki başarısını diğer alanlar ile karşılaştırmada • Öğrencilerin eğitsel ve mesleki planları için gerekli bilgileri toplamada • Gelecek öğrenme ile ilgili yorum yapma olanağının elde edilmesinde

16. Başarı testleri türleri • Standart başarı testleri:Bir grup uzmanca hazırlanmış, geçerliği ve güvenirliği yüksek, hazırlandığı alanda genel olarak (geniş kitlelerce) kullanılabilen, bireyin öğrenme çevresini ve içinde bulunduğu özel koşulları dikkate almayan, standart ölçme araçlarıdır. Daha çok öğrencinin geleceğine ilişkin kararlar almada bu testler kullanılır. Standart başarı testleri, test uzmanları tarafından hazırlanır, uygulanır ve değerlendirilir, yapılan uygulama ve değerlendirmeler de standarttır. Mesela; KPSS, YGS, LYS, DGS, SBS, YDS, ALES • Öğretmen yapımı başarı testleri:Öğretmenlerin kendi sınıflarında/okullarında uygulanmak üzere (sınıf içi), kendi okuttukları konuların öğrenilme derecesini ölçmek amacıyla hazırladığı, bireyin öğrenme çevresini ve içinde bulunduğu özel koşulları dikkate alan, geçerliği ve güvenirliği standart başarı testlerine göre daha düşük olan başarı testleridir. Mesela; vizeler, finaller, yazılılar

17. YETENEK-BAŞARI KIYASLAMASI • Bir öğrenci yeteneğinin altında başarılı ise çalışmasını engelleyen bir motivasyon problemi (sağlık, ailevi sorun, arkadaşlarının olumsuz etkileri, isteksizlik-güdü eksikliği, verimli çalışma yöntemlerini bilmemesi, aileye yardım etme, bir işte çalışma, okula veya belirli derslere devamsızlık) vardır. • Eğer yeteneğinin üstünde başarı gösteriyorsa baskı ve zorlama altında bu başarı elde etmiştir (aile baskısı ve zorlama, aşırı başarısızlık korkusu, öğretmenlerin ve arkadaşlarının olumlu etkileri, aşırı ilgi ve yüksek düzeyde güdülenme, çalışma alışkanlarının iyi olması, çok fazla çalışma, kopya)

18. 2009 KPSS • Okul rehber öğretmeni Fulya Hanım öğrencilerine yetenek testi uygular ve yetenek puanlarını öğrencilerin genel başarı ortalamalarıyla karşılaştırır. Çalışmanın sonunda, öğrencilerden bir kısmının yeteneklerine göre beklenenden daha yüksek başarı gösterdiklerini fark eder. • Yeteneğinin üstünde başarı gösteren öğrencilerle ilgili olarak Fulya Hanım, aşağıdakilerden hangisini yaparsa rehberlik anlayışına uygun davranmış olur? • Bu öğrencileri üstün çabalarından dolayı sınıf içinde ödüllendirip başarılarının devamını beklediğini belirtirse • Bu öğrencilerin aileleriyle görüşerek başarılarını daha da artıracak yollar üzerinde düşünürse • Baskı veya zorlanma altında bu başarıya ulaşmış olabileceklerini düşünerek bu öğrencilerle görüşürse • Bu öğrencileri yeteneğinin altında başarı gösterenlere ders çalıştırmak için görevlendirirse (akran eğitimi) • Bu öğrencileri model almaları için yeteneğinin altında başarı gösteren öğrencileri teşvik ederse

19. 2006 KPSS • Yeteneklerinin altında ve üstünde başarı gösteren öğrencileri belirlemek aşağıdaki rehberlik servislerinden hangisinin görevidir? • Mesleki rehberlik • Eğitsel rehberlik • Grup rehberliği • Kişisel rehberlik • Psikolojik rehberlik

20. YETENEK-BAŞARI KIYASLAMASI • Hem yeteneği hem de başarısı üstünse, bu öğrenciler daha ileri düzeydeki akademik programları yürütebilecek düzeyde seçkin öğrencilerdir. Bu nedenle bu öğrenciler, akademik alanlara götüren üst okullara girilmeye teşvik edilmelidir. • Hem yeteneği hem de başarısı düşük olan öğrenciler daha ileri düzeyde akademik programlara ayak uydurmaları zor olabilir. Bu nedenle kısa sürede bir meslek sahibi olacak şekilde yönelmeye teşvik edilmelidir.

21. 2009 KPSS • Lise I. sınıftaki bir öğrencinin yetenek testi ve ilgi envanterinden aldığı yüzdelik puanlar aşağıda verilmiştir: • Yetenek testi Puan (%) İlgi envanteri Puan (%) • Sözel 62 Fen bilimleri 55 • Sayısal 53 Sosyal bilimler 53 • Mekanik 58 Edebiyat 70 • Göz – el koordinasyonu 60 İş ayrıntısı 45 • Bellek 65 Güzel sanatlar 50 • Bu öğrenciye lise II. sınıfta aşağıdaki alanlardan hangisinin önerilmesi en uygundur? • Yabancı dil • Sosyal bilimler • Türkçe – Matematik • Güzel sanatlar • Fen bilimleri

22. 118 - 119. SORULARI AŞAĞIDAKİ BİLGİLERE GÖRE CEVAPLAYINIZ. Bir sınıftaki öğrencilere başarı ve yetenek testi uygulanmış, her iki testin puan ortalaması 60 bulunurken yetenek testi için standart sapma 4, başarı testi için 5 olarak elde edilmiştir. Bu sınıftaki beş öğrencinin ham puanları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Adı Yetenek Başarı Fatma 56 60 Tülay 52 70 Gamze 60 60 Gül 68 60 Fulya 68 70 Sınıf rehber öğretmeni yukarıdaki tabloda verilen ham puanları z puanına dönüştürerek aşağıdaki başarı-yetenek karşılaştırma grafiğini oluşturmuştur. Yetenek ve başarı puanlarının yorumlanmasında, taralı alandaki öğrenciler yeteneği ölçüsünde başarılı kabul edilmektedir (Grafikte her öğrenci bir harfle temsil edilmiştir).

23. 118. Buna göre, Fatma’nın sınıf içindeki yerini, yukarıdaki grafikte hangi harf tanımlar? • K • M • N • P • S 2011 KPSS

24. 119. Başarı-yetenek tablosu ve karşılaştırma grafiği dikkate alındığında, aşağıdaki öğrencilerden hangisi yeteneğinin üzerinde başarılı olmuştur? • Fatma • Tülay • Gamze • Gül • Fulya 2011 KPSS

25. 2) Tipik Davranış Testleri a) Tutum ölçekleri: Tutum; bir kişinin herhangi bir nesneye, olaya veya duruma karşı bir duygusu, düşüncesi, davranışı veya genel olarak eğilimidir. Tutum ölçekleri; bir kimsenin herhangi bir olaya, kişiye, nesneye vb. ne derece önem verdiğini, o duruma ilişkin ne düşündüğünü ve ne hissettiğini saptamaya yarayan test araçlarıdır. Tutumlar dolaylı ölçülebilir. En yaygın kullanılan tutum ölçekleri “Likert tipi tutum ölçekleri”dir. Mesela; öğrencilerin derse, okula, ailelerine, arkadaşlarına, sınavlara karşı tutumlarını ölçme gibi.

27. 2009 KPSS • Öğrencilerin sokak çocuklarına ilişkin duygu, düşünce ve davranış eğilimlerini araştıran bir sınıf rehber öğretmeni, aşağıdaki bireyi tanıma tekniklerinden hangisini kullanmalıdır? • Tutum ölçeği • Görüşme • Gözlem • İlgi envanteri • Anket

28. b) İlgi Envanterleri: İlgi; bireyin, bir nesneye, eyleme, kişiye, olaya karşı gösterdiği belli süreli hoşlanma tepkisidir. İlgi envanterleri işte bireylerin bu tepkilerini ölçmek amacıyla uygulanır. İlgiler doğuştan gelen özellikler değildir; çevreyle etkileşim sonucu kazanılır ve değişebilir. 17 yaşında daha çok kararlılık kazanır. İlgiler duygusal bir davranıştır. Bireyin bir etkinliği ne kadar yapmak istediğini, ilgileri belirler. Kuder ilgi envanteri en sık kullanılanlardandır. Eğitsel rehberlikte öğrencinin ilgi duyduğu kursa, seçmeli derse, öğrenim alanına yönelmesinde, mesleki rehberlikte de ilgili alanına göre meslek ve iş seçimine yardımcı olmakta kullanılır.

29. İlgi envanterleri bir kimsenin yetenekli olduğu alanlar hakkında bilgi vermez. Bu nedenle bir kimsenin en yüksek ilgi alanına bakarak o kişinin o alanda yetenekli olduğunu söyleyemeyiz. İlgi envanterleri bir okulda veya işte başarıyı değil doyumu yordamak için geliştirmiştir.

30. 2010 KPSS • Lise 2. sınıfta fen bilimlerini seçen öğrencilerin fen ilgisine ilişkin gözlenen aşağıdaki durumlardan hangisi, “İlgiler geçirilen yaşantılarla artar.” ilkesini kesinlikle destekler? • 2. sınıftaki fen ilgisi ve genel başarı puanları arasındaki korelasyonun, 1. sınıftakinden yüksek olması • 2. sınıfta fen alanını seçen öğrencilerin 1. Sınıftaki genel başarı puanlarının, 2. sınıfta fen alanını seçmeyenlerinkinden yüksek olması • 2. sınıfta fen alanındaki öğrencilerin 1. ve 2. Sınıftaki fen ilgisi ve genel başarı puanları arasındaki korelasyonun aynı kalmasına karşın, diğer alanları seçenlerde düşmesi • 2. sınıfta fen alanını seçen öğrencilerin fen derslerindeki puanlarının, 1. sınıftaki fen dersleri puanlarından yüksek olması • 2. sınıfta fen ilgisi ölçeğinden alınan puanların 1. sınıfta alınanlardan yüksek olması

31. 2010/2 KPSS • Mesleki ilgiler ergenlik döneminde oldukça kararsızdır ve sık sık değişiklik gösterir. Bu olgu ergen öğrencilere meslek seçim kararlarını verirken yardımcı olmayı güçleştirmektedir. • Buna göre, ergen öğrencilerin meslek seçim kararlarını vermelerinde ilgi envanterleri kulanılarak yapılacak aşağıdaki işlemlerden hangisi en uygundur? • Ergenlerin belli mesleklere karşı ilgilerini üç ay arayla ölçüp daha sonra bu ölçümlerin ortalamasını almak • İlgi envanterlerini, ergenlere bir ya da birkaç meslek adı vermek yerine, ilgilerine uygun meslek alanları hakkında bilgilendirmek için kullanmak • Önce ergenin ilgilerini ne sıklıkla değiştirdiğini araştırmak daha sonra sık değiştiriyorsa sadece yetenek testi, nadiren değiştiriyorsa ilgi envanteri kullanmak • İlgi envanterleri sınırlı sayıda ilgiyi ölçtükleri ve yeterince güvenilir olmadıkları için okul başarısı, öğrenciyle görüşme vb. başka yollar kullanarak ilgileri araştırmak • İlgiler genç yetişkinlik yıllarında kararlılık kazandığından bu yıllardan önce mesleki rehberlik amacıyla ilgi envanterlerini kullanmamak

32. c) Kişilik testleri: Kişilik; bir bireyin tüm özelliklerini (ilgi, yetenek, tutum, alışkanlık, huy, karakter vb.) kapsar. Kişilik; bireyi başkalarından ayıran ve bireyi o birey yapan duygu, düşünce ve davranış özelliklerinin bütünüdür. Kişilik, doğuştan etkin olan mizaç (huy) ile sonradan çevrede şekillenen karakterin ahenkli bir bütünlüğü ile ortaya çıkar. Kişilik testleri; daha çok duygusal sorunları olan bireylere, psikolojik danışma yardımı yapma amacıyla kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra kişilik testleri öğrencinin girmek istediği mesleğe uygun kişilik örüntüsüne sahip olup olmadığını belirlemek içinde kullanılmaktadır. Fakat kişilik testleri, meslek seçimi veya mesleki rehberlikte, yetenek yetenekleriyle birlikte kullanılması daha doğrudur.

33. Kişilik testlerinin kullanım amaçları şunlardır: • Bireylerin kişilik özelliklerini tespit etmede • Uyumlu – uyumsuz, normal – anormal bireylerin tespit edilmesinde • Bireylerin psikolojik sorunlarını teşhis etmede • Personel seçme ve yerleştirmede (bir işe personel alımında) • Mesleki yöneltmede

34. Kişilik testleri türleri - Standart kişilik testleri:Bireylerin kendilerine verilen soruların sınırlı seçenekleri arasından kendi öznel durumlarına en uygun cevabı seçmesine dayanan testlerdir. Ülkemizde; Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri, Hacettepe Kişilik Envanteri yaygın kullanılmaktadır.

35. - Projektif (yansıtıcı) kişilik testleri:Açık seçik olmayan (belirsiz) uyarıcılara karşı bireylerin gösterdiği kişisel ve öznel tepkilere dayanan yöntemlerdir. Projektif teknikler, kişiliğin iç yapısını yansıtan ve kişiliği ortaya çıkarmaya çalışan tekniklerdir. Projektif testlerde uyarıcı olarak resimlerden, mürekkep lekelerinden, tamamlanmamış cümleler ile hikâyelerden yararlanılmaktadır. Ülkemizde; Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, Tematik Algı Testi, Beier Cümle Tamamlama Testi, Luisa Duss Psikanalitik Hikâyeler Testi sıklıkla kullanılmaktadır.

36. Rorschach Testi

37. B) TEST DIŞI TEKNİKLER I. GÖZLEME DAYALI TEKNİKLER

39. 1.1. GÖZLEM Gözlem, bireylerin değişik ortamlarda, çeşitli davranışları hakkında onları gözetleme yolu ile bilgi toplama tekniğidir. • İç gözlem (içebakış): Kişinin kendi üzerinde gözlem yapmasıdır. Kişinin kendi duygu ve düşüncelerini anlatmasıdır. • Dış gözlem: Doğal gözlem ve sistematik gözlem diye ikiye ayrılır. Gözlem Türleri

40. 2a) Sistemsiz (Doğal) Gözlem Bireyin nasıl gözleneceğine dair bir amacın ve planın yapılmadığı, bilgilerin doğal koşullar altında rastlantısal olarak elde edildiği gözlemdir. Doğal gözlemde araştırmacının herhangi bir müdahalesi söz konusu değildir. Doğal gözlemde, nelerin gözleneceğine ilişkin bir seçim yapılmaz; her davranış gözlenir ve gözlemler ayrıntılı olarak kayıt altına alınır. Bu gözlemde gözlenen kişinin haberi olmamalıdır. 2b) Sistematik Gözlem Bireyi tanımak amacıyla, önceden planlanarak, belirli kurallara uyularak yapılan gözlemdir. Sistematik gözlemde, koşullar araştırmacı tarafından belirlenir. Doğal gözlemin aksine, araştırmacı, seçilen belirli bir davranış üzerinde sistematik olarak gözlem yapar. Gözlenenler gözlendiklerinin farkında olabilirler. Mesela; Gözlem listesi, derecelendirme ölçekleri, özellik-kayıt çizelgesi, monografi, deney

41. Gözlemde Dikkat Edilecek İlkeler Gözlemi önceden planlamak gerekir. Gözlemden önce neyin, nerede, nasıl ve ne kadar sürede gözleneceği açık bir şekilde saptanmalıdır. Gözlemden önce gözlem bilgilerinin nasıl analiz edileceği ve sonuçların nasıl kaydedileceği belirlenmelidir. Belli bir zaman süresi içinde yalnız bir kişi gözlenmelidir. Gözlem için o duruma özgü ölçütler kullanılmalıdır. Gözlem belli bir zaman (15 gün veya 1 ay gibi) sürecini kapsayacak biçimde yapılmalıdır. Birey bir bütün olarak gözlenmelidir. Kişiyi uzun zaman süreci boyunca gözlemekten çok, kısa süreli ve farklı zamanlarda gözlemek, gözlem sonuçlarının geçerliliğini artırır.

42. Gözlemden elde edilen veriler, diğer tekniklerden elde edilen verilerle birleştirilmelidir. Gözlem uygun koşullar içinde yapılmalıdır. Gözlenen kişi gözlendiğinin farkına varmamalıdır. Gözlemler kaydedilirken olayla yorum, öznel olanla nesnel olan birbirine karıştırılmamalıdır. Duruma göre, gözlem kayıtları gözlemden hemen sonra yapılmalıdır, objektif olarak kaydedilmelidir. İnceleme konusu olan özellik için “kritik” sayılabilen davranışlar ayrıca gözlenmelidir. Gözlemci, gözlem verilerini kaydederken, yalnız “gözlenen davranışları” zaman ve yer belirterek ve mümkün olduğu kadar ayrıntılı bir biçimde yazmalı ve öznel genellemeleri ya da değerlendirmelerini gözlem verileriyle karıştırılmamalıdır. Gözlem sonunda bireyin içinde bulunduğu tüm koşullar dikkate alınmalı ve sonuçlar öğrenciyi etiketlemek için kullanılmamalıdır.

43. 1.2. GÖZLEM LİSTELERİ Gözlem listeleri, gözlemcinin dikkatini gözlenebilir, belirli kişilik özelliklerine ve davranışlara yöneltmek amacıyla hazırlanan ve gözlemlerin kaydedilmesinde kullanılan araçlardır. Öğrencilerin çeşitli alanlara ilişkin özelliklerinin sıralandığı ve bu özelliklerden hangisinin bireyde olup olmadığını belirlemeye yarayan gözleme dayalı araçlardır. Özellikle okulöncesi ve özel eğitimde çocuğun çeşitli alanlarda gelişim özelliklerini izlemek amacıyla kullanılmaktadır.

44. Sınırlılığı:Gözlenen davranışın/özelliğin oluşum hızı, sıklığı (gerçekleşme süresi) gibi yönlerden bilgi vermemesidir. GÖZLEM LİSTESİ Okul : Tarih : Sınıf : Testi Uygulayan : EvetBazen Hayır Arkadaşlarıyla oynadığı görülüyor mu? ( ) ( ) ( ) Genel olarak arkadaş gruplarıyla mı oynar? ( ) ( ) ( ) Arkadaşları kendisiyle oynamayı sever mi? ( ) ( ) ( ) Sınıf düzenine uymadığı zamanlar oluyor mu? ( ) ( ) ( ) Arkadaşları ile şakalaşır mı? ( ) ( ) ( ) Başkalarının yaptıklarını küçük görür mü? ( ) ( ) ( )

45. 1.3. DERECELENDİRME ÖLÇEKLERİ Bireyde gözlenen özelliklerin veya davranışların derecelendirilmesini ve sayısal verilere dönüştürülmesini sağlayan araçlardır. Bu ölçekler ile gözlenen kişilerin ölçekte bulunan davranışları ne kadar, hangi derece gösterdikleri (gösterme sıklığı: her zaman, bazen, hiç gibi) kayıt edilir. Gözlem sonuçları sayısal verilere dönüştürüldüğünden öğrencilerin ilgili özellikler açısından karşılaştırılmasına imkân verir. Öğrencilerin performansları hakkında da bilgi verir.

46. 2008 KPSS Gözlemlerin kayıt edilmesi için kullanılan araçlardan biri derecelendirme ölçekleridir. Gözlemciler derecelendirme ölçekleriyle gözledikleri kişinin, ölçekte bulunan davranışları gösterme sıklığını kayıt ederler. Gözlem amacıyla derecelendirme ölçeklerinin hazırlanıp kullanılmasında, Gözlenen özelliklerin sayısı sınırlı tutulmalıdır. Gözlemci gözlem sonuçlarını kimseyle paylaşmayacağı konusunda önceden gözlenene güvence vermelidir. Aynı davranış birden çok kişi tarafından gözlenmelidir. Gözlenen davranışlar açığa vurulmayan duyguları ortaya çıkarmaya yönelik olmalıdır. Aynı davranış birden fazla gözlenmelidir. ifadelerinden hangileri dikkate alınmalıdır? A) I, II, IV B) I, II, V C) I, III, V D) II, III, IV E) III, IV, V

47. Derecelendirme Ölçek Türleri 1) Sayısal Derecelendirme ölçeği a) Sayısal derecelendirme ölçeği: Gözlenen özelliğin dereceleri numaralanarak ifade edilir. Her numara, özelliğin bir derecesini gösterir. Genellikle 5 değer verilir.

48. 2) Grafiksel Derecelendirme ölçeği Bu ölçekte, nitelik/davranış durumu, bir genişlik halinde ifade edilir. Bu doğru yatay veya dikey olabilir. 2a) Yatay doğrulu grafiksel derecelendirme ölçeği: Bireyin betimlenecek her niteliğinin veya belirli bir niteliğin her yönünün yatay bir doğru kullanılarak derecelendirildiği ölçeklerdir. Mesela: Aşağıda verilen nitelikler yönünden kişinin davranışını en iyi betimleyen yere bir (x) işareti koyarak belirtiniz. Nitelik/Davranışlar Derecesi Çok İyi Çok Zayıf 1. İnsan İlişkileri l l l l l l 5 4 3 2 1

49. 2) Grafiksel Derecelendirme ölçeği 2b) Dikey doğrulu grafiksel derecelendirme ölçeği: Bir grup içerisinde yer alan bireylerin tümünün tek bir nitelik yönünden değerlendirilmesini sağlayan ölçeklerdir. Mesela: (Kuzgun 1992) ÖĞRENCİLER A B C D E F G İ F A D E L E R

50. 3) Betimsel Derecelendirme ölçeği Bu ölçeklerde, sayıların veya grafik ölçeğindeki birimlerin ifade ettiği davranışlar sözel olarak betimlenir. Gözlemcinin daha objektif değerlendirme yapmasını sağladığı için en geçerli ve güvenilir derecelendirme ölçeğidir. Mesela: Aşağıda belirtilen ilgili davranışta gözlem yaptığınız öğrencinin durumuna üç seçenekten hangisi uygun düşerse (x) işareti koyarak belirtiniz. 1) Bireyin ödev yapma durumu ile ilgili: ( ) Ödevlerini zamanından önce eksiksiz olarak yapar. ( ) Ödevlerini eksik olarak yapar. ( ) Ödevlerini hiç yapmaz, sorumluluk duygusu gelişmemiştir.