کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در علوم اجتماعي محمدرضا جوادي يگانه با همکاري مهدي بخشايي

1. کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در علوم اجتماعي محمدرضا جوادي يگانه با همکاري مهدي بخشايي دفتر مطالعات و تحقيقات بنياد شهيد انقلاب اسلامي چابهار- 7 تا 9 اسفند 1386 بسم الله الرحمن الرحيم

2. جلسه اول طرح مسئله و موضوع تحقيق

3. پيدا کردن مساله فرايند تحقيق • انتخاب موضوع تحقيق، پرسش آغازين • جستجو و مرور پيشينه تحقيق • مباني نظري و طراحي چارچوب نظري • فرضيات و سئوالات تحقيق • تعريف نظري و عملياتي متغيرها • انتخاب روش تحقيق • جامعه آماري، روش نمونه‌گيري و حجم نمونه • تهيه ابزار مشاهده، روايي و پايايي آن • مشاهده داده‌ها و گردآوري آنها • ورود داده‌ها و بازبيني آنها • تجزيه و تحليل داده‌ها • نتيجه‌گيري • تدوين و نگارش گزارش نهايي • اشاعه يافته‌ها

4. نقطه شروع نظريهآزمايي نظريه استنباط قياس نظريه جديد قضاياي مفهومي پيامدهاي منطقي براي قضايا عملياتي کردن تحليل دادهها قضاياي آزمونپذير گردآوري دادهها نقطه شروع نظريهپردازي کليات روش تحقيق ( منبع: دواس، 1381: 30)

5. مدل هاي ديگر تحقيق مدل کيوي و کامپنهود

6. اهميت طرح مساله طرح مساله پروبلماتيک تحقيق است و چيزي است که محقق به دنبال آن است مساله محور يا نيازمحور بودن تحقيق تمام تحقيق، طراحي يک پرسش خوب، و تلاش براي پاسخ به آن است

7. طرح مساله و پرسش آغازين معيارهاي موضوع تحقيق • مورد علاقه پژوهشگر بودن • بديع بودن • روشن و بدون ابهام بودن • فارغ از موضع‌گيري‌هاي ارزشي • پژوهش‌پذير بودن • در حد توانايي علمي پژوهشگر بودن • محقق دسترسي به منابع اصلاعاتي لازم را داشته باشد • محقق توان مالي انجام تحقيق را داشته باشد • مربوط بودن به جمعيتي بزرگ • مربوط بودن به جمعيتي پرنفوذ و سرنوشت‌ساز • پر کردن شکاف و خلاء پژوهش • تصريح تعريف مفهوم يا رابطه‌اي مبهم • امکان خلق يا بهبود ابزار مشاهده يا تحليل داد‌ه‌ها

8. پيدا کردن مساله نمونه هاي طرح مساله يا پرسش آغازين • آيا نابرابري شانس ها در تحصيل در جوامع صنعتي رو به کاهش است؟ (ريمون بودن) • آيا مبارزه دانشجويي در فرانسه، از نوع اغتشاشي است که تنها بازتاب بحران دانشگاه است يا حامل جنبشي است که مي تواند به نام مصالح عمومي با سلطه اجتماعي مبارزه کند؟ (آلن تورن) • بر خلاف عده کثيري که به موزه ها نمي روند، چه چيزي عده اي ديگر را به موزه ها مي کشاند؟ (پير بورديو) • چرا در آمريکا سوسياليسم پا نگرفته است؟ (سومبارت) • چرا در شهرهاي آمريکايي، در شرايط جمعيتي و ترکيب اجتماعي مشابه، ميزان جنايت خيلي بيشتر از شهرهاي کانادايي است؟ (ليپست)

9. فقر مساله در ايران نوع تحقيقات اجتماعي در ايران، فاقد نياز به پاسخ است. بسياري از مسائل دانشگاهي در ايران، ترجمه ادبيات غربي است. (يعني نه تنها پاسخ هاي ما غربي است، بلکه پرسش ها هم غربي است) انزواي اجتماعي گروه هاي مرجع دوراهي اجتماعي پرسه زني سرمايه اجتماعي

10. شيوه تهيه طرح مساله در طرح مساله، بايد نشان داد که مساله تحقيق از کجا آمده و مستندات آن را نشان داد. (تحقيقات قبلي، نياز کارفرما يا مشاهدات و تجربيات مجري) طرح مساله بايد فرايند رسيدن به پرسش آغازين را نشان دهد و نه پاسخ به آن را. اثبات پيش فرض ها رفت و برگشت ميان نظريه و مشاهدات در انتخاب موضوع تحقيق يعني يا بايد از نظريه گرفته شود و يا از تحقيقات پيشين و مشاهدات پرسش آغازين در مراحل اوليه تحقيق کامل خواهد شد. مساله تحقيق بهتر است به شيوه پرسشي ارائه شود.

11. شيوه تهيه طرح مساله ؟

12. نمونه يک طرح مسالهعلل جامعه شناختي اتلاف بنزين در پمپ بنزين روزانه ميليونها ليتر بنزين سرريز باک رانندگاني است که در نقاط مختلف ايران بنزين ميزنند. اين مقدار انبوه بخصوص وقتي اهميت مي يابد که توجه داشته باشيم که سالانه مقدار زيادي بنزين از خارج از کشور، وارد ميشود. اعداد و ارقام حاکي از آن است که در سال 1381 مصرف بنزين روزانه پنجاه ميليون و سيصد هزار ليتر بوده است و با در نظر گرفتن حداقل 140 تومان قيمت تمام شده براي واردات و توليد هر ليتر بنزين (انتخاب، 25/1/1382) ( يا به گفته مديرعامل شرکت پالايش و پخش فرآورده هاي نفتي ، قيمت تمام شده هر ليتر بنزين اقتصادي بدون سرب با احتساب ماده افزودني MTBT، 180 تومان است ( قلم سبز ايران ، 15/2/1381) ) ، روزانه يارانه اي معادل 4 ميليارد و 427 ميليون تومان براي مصرف بنزين پرداخت شده است، در مقابل 2 ميليارد و 615 ميليون توماني که مصرف کنندگان هزينه کرده اند. در سال 1381 يک ميليارد و سيصد ميليون دلار ارزش واردات بنزين بوده است . اين مصرف بي رويه ، جداي از اينکه باعث خواهد شد تا در آينده اي نه چندان دور ، تمامي توليدات داخلي براي مصرف داخلي هزينه شده و ديگر نفتي براي صادرات باقي نماند؛ با واردات روزانه 5/13 ميليون ليتر بنزين ، و در حالي که اسکله هاي فعال کشور توان بارگيري بيش از 12 ميليون ليتر بنزين در روز را ندارند ( همشهري ، 24/1/1382) و تجهيزات کشور – که شامل وسايل حمل و نقل از محل توليد تا جايگاه ها است - تنها براي 9 ميليون ليتر مصرف در روز کافي است (قلم سبز ايران ، 18/2/1381 ) ، با همين روند، تا دو سال ديگر در بخش حمل و نقل با کمبود عرضه بنزين روبرو خواهيم شد.

13. نمونه يک طرح مساله علاوه بر مصرف زياد بنزين در کشور ، که به فرهنگ استفاده از خودرو بازمي گردد، در جريان مصرف و قبل از آن نيز مقدار زيادي از بنزين هدر مي رود. به گفته سعيد ليلاز ، کارشناس ارشد مسائل اقتصادي ، براوردها نشان مي دهد که 60% از مقدار کل مصرف انرژي در کشور ، قبل از مصرف يا در جريان مصرف ضايع مي شود و اتلاف مصرف انرژي در کشور روزانه 17 تا 20 ميليون دلار و سالانه 6 تا 7 ميليارد دلار است. (قلم سبز ايران ، 14/2/1381) بخشي از اتلاف مصرف در جريان ، به دليل نحوه تنظيم موتور ، استاندارد بودن خودروها، و استفاده از خودروهاي با مصرف بنزين بالا است. بخشي ديگر – که البته به بزرگي قسمت قبلي نيست- به شيوه بنزين زدن و به طور مشخص ، اتلاف و سرريز بنزين از باک خودروهاي در حال سوخت گيري ، برمي گردد.

14. نمونه يک طرح مساله رفتار رانندگان خودروها هنگام بنزين زدن، شيوه تعامل ميان مامورين جايگاه هاي پمپ بنزين و رانندگان، ابزار فني بنزين زدن، و مقدار عرضه و تقاضاي بنزين ، مي تواند از عوامل موثر بر سرريز بنزين در جايگاه هاي عرضه بنزين باشد و البته از منظرهاي متفاوتي مي توان به آن نگاه کرد. بعد اقتصادي و گاه سياسي مساله ، همان اندازه مي تواند به تبيين اين موضوع کمک کند که توجه به ابعاد اجتماعي و روانشناختي آن.

15. بنابر اين، سئوال ما اين است که "آيا نحوه تعامل ميان رانندگان و مامورين پمپ بنزين از منظر نظريه بازي، در اتلاف بنزين توسط رانندگان در پمپ بنزين ها موثر است يا خير؟"

16. ارائه يک طرح مساله • مراجعه به نظريه يا مشاهدات و مسائل در حوزه مرتبط • تدارک يک پرسش اوليه • ارائه مستندات براي پرسش آغازين • تدوين طرح مساله