خسارت مشترک

1. خسارت مشترک استاد : جناب آقای دکتر فیضی تهیه کنندگان: سیما ترک فاطمه سلیمی

2. تاریخچه قبل از آنکه حقوق دریایی و بیمه دریایی به وجود آید ملل و اقوام مختلفی که در سواحل دریای مدیترانه زندگی می کردند با اصل خسارات عمومی آشنا بودند و آنرا در روابط بازرگانی بحری خود رعابت می کردند.

3. کدام کالا به دریا ریخته شود؟

4. مبنای حقوقی خسارت مشترک • عده ای منشاء و مبداء آن را حقوق طبیعی • عده ای دیگر آن را انتفاع بدون علت • عده ای دیگر آن را حقوق اهالی بندر ذکر کرده اند

5. در راستای رفع اختلاف بین قوانین مختلف دریایی و یکنواخت کردن آنها در موضوعات راجع به خسارت مشترک دریایی کنفرانس های زیر برگذارگردید: کنفرانس یورک در سال 1864 کنفرانس آنتورپ (بلژیک) در سال 1877 این مقررات که به نام یورک آنتورپ نامیده می شود اصلاح و به تصویب رسید مقررات مذکور بعدا در سالهای 1890 درکنفرانس لیورپول 1924 در کنفرانس استکهلم 1950 در کنفرانس آمستردام و در 1974 و 1997 در هامبورگ مورد تجدیدنظر واقع شد.

6. شکل مقررات یورک آنتورپ ابتدا با قاعده تفسیر شروع سپس به ذکر 7 قاعده ( از حرف A تاG) می پردازد سپس درتکمیل قواعد حروفی قواعد دیگری از شماره 1 تا 22 بیان می کند اصل مقررات حروفی است و در موارد خاص مقررات عددی حاکم خواهد بود

7. تعریف خسارت مشترک تعریفی که قاعده Aاز مقررات یورک آنتورپ از خسارت مشترک داشته: موضوع خسارت مشترک منحصرا و فقط هنگامی تحقق می یابد که تفدیه یا مخارج فوق العاده عامدا و معقولا به منظور حفظ سلامت کشتی و حفظ اموال از مخاطراتی که در یک سفر دریایی مشترک پیش می آید انجام شده باشد.

8. تعریف ماده 185 قانون دریایی ایران از خسارت مشترک خسارت مشترک دریایی عبارت است از مخارج فوق العاده و خساراتی که به طور ارادی برای حفظ سلامت کشتی و مسافر و بار آن به وجود آمده است.

9. شرایط تحقق: باربری دریایی اشتراک منافع واقعی بودن خطر فوق العاده و غیرعادی بودن هزینه وارده عمدی بودن پرداخت هزینه ها یا تفدیه تناسب تفدیه یا پرداخت فوق العاده با خطر زیان مستقیما از عمل یا منطقا ناشی از عمل تفدیه

10. باربری دریایی: اصل مربوط به خسارت مشترک فقط در حمل و نقل بار از طریق دریا تحقق می یابد قابل تعمیم به حمل از طریق خشکی و هوایی نیست

11. اشتراک منافع اول: خطر واحد متوجه کلیه منافع موجود در سفر دریایی شده باشد. دوم: منافع مذکور در معرض خطر واحد قرار بگیرند سوم: منافع صاحب کشتی و کالا و ذینفع در وصول کرایه حل ایجاب کند که فرمانده اقدامات فوق العاده ای را به منظور رفع خطر و یا ایمنی مشترک بعمل آورد

12. نکته مهم درخسارات مشترک به هیچ وجه لازم نیست که مالک کشتی با مالک کالا دو فرد مختلف باشند. ممکن است مالک کشتی خود مالک کالا نیز باشد.

13. واقعی بودن خطر وجود خطر باید واقعی بوده و زائیده وهم و تصور نباشد

14. فوق العاده و غیرعادی بودن هزینه وارده تفدیه و یا هزینه های عادی که در جریان سفر دریایی و به منظور احتراز از خطر ممکن است از طرف مالک کشتی پرداخت شود جزء خسارات مشترک محسوب نخواهد شد

15. عمدی بودن پرداخت هزینه ها یا تفدیه طبق تعریفی که قاعده A از مقررات یورک آنتورپ دارد: وقوع خسارت مشترک منحصرا و فقط زمانی تحقق می یابد که تفدیه یا مخارج فوق العاده را عمدا و به طور معقول به منظور نجات کشتی و... انجام شود

16. زیان مستقیما یا منطقا ناشی از عمل تفدیه طبق قاعده C از مقررات یورک آنتورپ: فقط آن قسمت از خسارات و مخارجی که مستقیما نتیجه خسارات مشترک است می توان به حساب خسارات مشترک منظور نمود.

17. کدام خسارت و ضرر و زیان مستقیما از عمل مربوط به خسارات مشترک دریایی ناشی گردیده و کدام زیان نتیجه غیر مستقیم خسارت مشترک دریایی است؟ در نظام حقوقی انگلستان برای تشخیص این موضوع از قاعده استفاده می شود.Remotness of damage

18. طبقه بندی خسارات مشترک دریایی تفدیه هزینه های فوق العاده

19. تفدیه مالک کالا مالک کشتی ذینفع در وصول کرایه حمل(متصدی حمل)

20. تفدیه از طرق مالک کالا 1- انداختن کالا به دریا 2- خسارت وارد به کالا ناشی از اطفاء حریق

21. انداختن کالا به دریا طبق ماده یک از مقررات یورک آنتورپ در صورت عدم رعایت عرف تجاری برای حمل کالا خسارات وارده از طرق خسارات مشترک جبران نخواهد شد.

22. خسارات دیگر ناشی از به آب انداختن کالا نه تنها خسارات وارد به صاحب کالا قابل جبران است بلکه زیانهای مستقیمی که در نتیجه انداختن کالا به دریا ممکن است وارد شود نیز جزو خسارات مشترک محسوب می گردد

23. نکته خساراتی که در نتیجه تفدیه وارد شده قابل جبران است ولو آنکه خسارات ناشی از ، از بین رفتن خود کالا به موجب ماده یک قابل جبران نباشد

24. خسارات وارد به کالا از طریق اتفاء حریق چنانچه کشتی طعمه حریق شده و در جریان بکار بردن آب به منظور خاموش کردن آتش خساراتی به کالا وارد شود ، خسارات مذکور جزء خسارات مشترک محسوب می گردد

25. تفدیه از طریق مالک کشتی 1- به گل نشستگی عمدی 2- خسارات وارد به ماشین الات و دیگهای کشتی 3- سوزاندن قسمتی از مواد و ذخائر کشتی به منظور سوخت در مواقع اضطراری

26. تفدیه از طرف ذینفع در کرایه حمل کسی که محق دریافت کرایه حمل است ( اعم از مالک یا مستاجرکشتی) می تواند خسارت خود را از صاحبان کالا یا کشتی و یا هردو که در این تفدیه ذینفع شده اند از حساب خسارت مشترک دریایی دریافت دارند.

27. چه وجوهی را می توان به عنوان کرایه حمل تلقی نمود؟ به موجب بارنامه دریایی قابل پرداخت می باشد و شامل مال الاجاره کشتی نیست.

28. هزینه های فوق العاده الف) مربوط به تخلیه کالا به منظور سبک سازی کشتی ب) هزینه هایی که در بندر پناه یا نظایر آن به وسیله مالک کشتی پرداخت می گردد.

29. هزینه های مربوط به تخلیه کالا به منظور سبک سازی مقرات ماده 8 یورک آنتورپ

30. هزینه هایی که در بندر پناه یا نظایر آن به وسیله مالک کشتی پرداخت می شود 1- هزینه ورود به بندر 2-هزینه های مربوط به تخلیه کالا 3-هزینه های بارگیری مجدد کالا 4- هزینه های مربوط به انبار کردن کالا 5- هزینه های تعمیر کششتی 6- حقوق کارکنان کشتی و هزینه هایی که در بندر پناه برای آنها پرداخت می گردد. 7- هزینه خروج از بندر- عوارض بندری

31. مبنا و طرز احتساب زیان و شرکت در پرداخت مبنای احتساب زیان تقسیم زیان وارده مبالغ دیگری که می توان جزء خسارات مشترک منظور نمود

32. 1. مبنای احتساب زیان طبق قاعده G مقررات یورک- آنتورپ: ارزش کالا یا کشتی نجات یافته یا از بین رفته در بندر مقصد

33. آثار تعیین مبنای خسارت اگر کالای نجات یافته از حوادث مشمول خسارت مشترک، در ادامه سفر بر اثر سانحه ای از بین برود یا خسارت ببیند، مالک آن کالا که بر اثر سانحه دوم از بین رفته یا خسارت دیده، اصولا ملزم نیست در پرداخت مشترک شرکت نماید. مالک کشتی با پرداخت هزینه فوق العاده بدوا موفق به نجات کشتی شود و جزء خسارات مشترک بوده و سپس کشتی غرق شود، مالک حق رجوع به صاحب کالا که ابتدائا نجات یافته برای جبران خسارات مشترک را ندارد زیرا کالایش دیگر ارزشی ندارد و غرق شده است.

34. طرز ارزیابی ارزیابی آنچه تفدیه شده، آنچه باقی مانده، هزینه های فوق العاده و ... بسیار مشکل است و مهارت های کامل و اطلاعات وسیع نیاز دارد که توسط ارزیابان خسارت مشترک(Average Adjustor) تعیین می شود.

35. عوامل مؤثر در تعیین خسارات مشترک • عوامل مختلفی که در تعیین خسارات مشترک مؤثرند: • خسارات مشترک قابل احتساب باشند، مبنای تعیین خسارت، قیمت بازار در آخرین روز تخلیه کالا از کشتی • خسارت مشترک غیرقابل احتساب باشد، مبنای تعیین خسارت، قیمت کالا بر حسب فاکتور • خسارت به کالایی که دوره ای فروخته می شود، مبنای تعیین خسارت، قیمت دوره بعد خواهد بود.

36. نکته هزینه و خسارات مشترک در بندر پناه، ملاک عمل نخواهد بود؛ چراکه ممکن است بعد از آن از بین برود. پس بنا بر قاعده، پایان و خاتمه سفر ملاک است.

37. در موارد توصیفات اشتباه کالا خسارات وارد بر کالایی که بدون اطلاع مالک کشتی یا نماینده او بارگیری شده و یا آنکه در موقع حمل عمدا به غلط توصیف شده باشد جزء خسارات مشترک محسوب نخواهد شد. اما اگر چنین کالایی از خطر نجات یابد، در پرداخت خسارات مشترک سهیم خواهد بود.

38. تقسیم زیان وارده در خسارات مشترک اموال مشمول ماده 17 ارزش خالص واقعی در حقوق داخلی ایران

39. اموال مشمول ماده 17 یورک-آنتورپ کشتی، ذخایر سوخت و لوازم یدکی جزء اموال مالک کشتی بوده و باید در پرداخت خسارت مشترک شرکت نماید. اسلحه و مهمات برای دفاع از کشتی جزء اموال مالک کشتی است. اثاث و لوازم شخصی مسافران و همراه مسافران، به علت اینکه بارنامه برایشان صادر نشده، از مصادیق کالا نیستند. اما اگر خود مسافر همراه وسایلش نباشد، آن لوازم جزء اموال محسوب می شود. اثاث و لوازم شخصی فرمانده، افسران و ملوانان کشتی به دلیل نا چیز بودنشان، عملا در حساب خسارات مشترک منظور نمی شود. دستمزد فرمانده، افسران و کارکنان کشتی وارد در خسارات مشترک نمی شوند، چراکه علی الاصول دریافت حقوق این افراد موکول به سالم رسیدن کشتی به مقصد نمی باشد. کرایه حمل از مصادیق اموال است و ذی نفع در وصول کرایه، مکلف به شرکت در پرداخت خسارات مشترک است.

40. ارزش خالص واقعی در بخش اخیر ماده 17 قواعد یورک-آنتورپ چنین آمده: سهمی که به هر مال برای جبران خسارت مشترک تعلق می گیرد بر مبنای ارزش خالص واقعی آن مال در پایان سفر خواهد بود. ارزش خالص واقعی: ارزش ناخالص در بازار منهای هزینه هایی که قاعدتا مالک برای آماده کردن کالا جهت فروش باید متحمل شود مثل بازکردن بسته بندی، حمل و نقل و جابجایی و بسته بندی مجدد و حق دلالی و ... .

41. نحوه تقسیم خسارات در حقوق داخلی ایران ماده ۱۸۷- (نحوه تقسیم خسارات مشترک دریایی) : موارد خسارات مشترک دریایی و ترتیب تعیین و تسهیم نسبی خسارات و طرز محاسبه آن به موجب قراردادهای خاص و در صورت نبودن قرارداد طبق آیین‌ نامه‌ ای خواهد بود که براساس مقررات و عرف بین‌ المللی تنظیم و تصویب خواهد شد.

42. مبالغ دیگری که می توان جزء خسارات مشترک منظور نمود کارمزد یا هزینه تهیه و اعتبار برای پرداخت خسارات حق بیمه متعلق به بیمه کردن وجوه دریافتی بهره متعلق به زیان هایی که جزء خسارات مشترک منظور می گردد

43. نحوه رسیدگی به خسارات مشترک و تأمین وجوه نقدی ارزیابانو دستورالعمل جامع بین المللی تأمین وثیقه لازم برای پرداخت خسارت

44. قانون حاکم مقصد کشتی بنادر مختلف( در کشورهای مختلف) محموله باید در چند بندر در کشورهای مختلف تخلیه شود در صورت عدم وجود توافق طرفینی: تابع قواعد یورک- آنتورپ خواهد بود؛ بدین معنا که آخرین مقصد کشتی ملاک خواهد بود.

45. تجدید نظر در مقررات یورک آنتورپ ساده تر شدن( حذف موارد پیچیده مثل قاعده کهنه برای نو در موارد جایگزینی قطعات نو در کشتی) حذف موارد ابهام(حذف عبارات مبهم) تعیین تکلیف در موارد اختلاف نظر(هزینه مربوط به حرکت دادن کشتی به بندر پناه جزء خسارات مشترک محسوب شد)

46. منابع امید، هوشنگ (1353)، حقوق دریایی، جلد 2، مدرسه عالی بیمه ایران ایوامی، هاردی، حقوق دریایی، ترجمه منصور پورنوری، موسسه انتشارات جهاد دانشگاهی( ماجد)، 1375 ابوعطا، محمد(1385) خسارت مشترک دریایی، فصلنامه حقوق دانشگاه تهران، دوره 38، شماره 3 پاییز 1387 نجفی اسفاد، مرتضی(1387) حقوق دریایی، چاپ دوم، انتشارات سمت تاجبخش، محمدباقر، جنرال اوریج(خسارات مشترک)، 1346، ماهنامه اقتصادی اتاق بازرگانی، شماره 155 قانون دریایی ایران مصوب 1343 مقررات یورک- آنتورپ 1997