140 likes | 318 Views
Автомобил йЎлларининг хал Қ хЎжалигидаги аҲамияти. Автомобил йўлларини ривожланиш тарихи. Биринчи тош плиталардан қаттиқ қопламали йўллар шаҳарлар марказида диний маросимлар ўтқизиладиган жойларда ва кўчаларда қурилган.
E N D
АвтомобилйЎлларининг халҚхЎжалигидаги аҲамияти
Автомобил йўлларини ривожланиш тарихи • Биринчи тош плиталардан қаттиқ қопламали йўллар шаҳарлар марказида диний маросимлар ўтқизиладиган жойларда ва кўчаларда қурилган. • Йўл қурилиш Рим империяси даврида энг юқори савияда ривожланган. Рим йўллари асосан қаттиқ, мустахкам тош материаллардан ташкил топган. (шағал, харсанг), улардан кўпчилиги ҳозиргача сақланиб қолган. • Ўша даврда транспорт воситаларининг такомиллашмаганлиги яъни олди ўқининг бурилмаслиги туфайли йўллар тўғри ва узун қилиб, бурилишларда эса йўлларнинг кенглигини 2 марта кенгайтириб қурилган. Рим империяси давридаги йўл тушамаси кундаланг кесими қўйидаги куринишларда бўлган:
1-Расм. Вавилондаги Мардук худосининг қасрига борадиган йўл кундаланг кесими. 2-Расм. Йўл тушамаси кундаланг кесими.
Йўл қурилишида ривожланиш француз олими Жерома Трезаге ва шотланд олими Жон Мак-Адам тавсия қилган конструкциялардан бошланади. • Трезаге ва Мак-Адам тавсия қилган йўл тўшамаси тузилмаси ерда маълум бир чуқурликда (коритода) жойлаштирилади. Ёмғир ва қор сувлари оқиб кетиши учун йўлга кўндаланг қиялик берилади. • Фабрика ва заводларнинг катта хажмдаги хом ашёга бўлган талаби ошган сари йўлларга бўлган эхтиёж ҳам кўпая борган. XVIII асрда от арава транспортидан секин-аста буғда юрадиган аравалар пайдо бўлган. Лекин, транспорт йўллакларини ривожланиши транспорт масаласини ҳал қила олмади. Чунки темир йўллар орқали яқин масофаларга юк ташиш қимматга тушган. • Секин-аста автомобил йўлларига бўлган эхтиёж ошиб борди. Енгил ички ёнув двигателли автомобиллар ихтиро қилинди. Автомобиллар юк ва йўловчиларни ташувчи воситага айланди. Автомобилнинг ривожланиши ўз навбатида йўлларга бўлган талабни кучайтирди. • Автомобил йўли орқали ташиладиган юкларнинг таннархини кам ёки кўп бўлиши йўлларнинг ҳолатига ва шароитига боғлиқ бўлади. Ёмон йўлларда кўп ёқилғи сарф қилинади ва автомобил тезлиги камаяди. • Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Республикасида автомобил йўлларининг умумий узунлиги 146000 км ни ташкил қилади, шундан 44000 км га яқини умум фойдаланувдаги автомобил йўллари ҳисобланади. Улардан 51 % қаттиқ қопламали автомобил йўлларидир. Цементбетон қопламаларининг узунлиги 330 км га етади.
Ўзбекистон Республикаси йўл тармоқларининг холати
Автомобилларнинг ҳаракат тезлигини йўл равонлигига боғлиқ равишда ўзгариши графиги икки тасмали йўлларда: 1, 2, 3, 4 –мос равишда харакат жадаллиги 50 авт/соат, 100 авт/соат, 200 авт/соат, 400 авт/соат.
Йўл қаршиликларига боғлиқ холда ёнилғи сарфини ўзгариши графиги: 1- ГАЗ-31; 2- ЗиЛ-130
2 1 Ҳаракат тезлигига боғлиқ равишда ёнилғи сарфини ўзгариши графиги (бошланғич тезлик 50 км/с). 1- енгил автомобиллар; 2 – юк автомобиллар.
Автомобиллар деталларининг узоқ муддат ишлашини ҳаракат тезлигига боғлиқлик графиги
Ҳаракат тезлигини шиналарнинг едирилишига боғлиқлик графиги