Sağlıkta Dönüşümün Sağlık Hizmetlerine Yansıması

1. Sağlıkta Dönüşümün Sağlık Hizmetlerine Yansıması Prof.Dr.Ufuk Beyazova Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Bilim Dalı

2. “Ebe;  gebelik, doğum, doğum sonrası ve yenidoğan döneminde  gerekli izlem, bakım, danışmanlık ve eğitim hizmetlerini yürüten,  normal doğumları ve  doktorun olmadığı hallerde makat doğumları kendi sorumluluğunda yaptıran,  gerektiğinde epizyotomi uygulayan ve onarımını yapan, acil durumlarda uygun girişimlerde bulunan, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerini yürüten, kadın, aile ve toplum sağlığının yükseltilmesi ve korunması için ebelik uygulamaları ile karşılanabilecek girişimleri  planlayan, uygulayan, değerlendiren, denetleyen ve yöneten   yetkili sağlık personelidir. Ayrıca ebe;  temel sağlık hizmetleri kapsamında, bağışıklama, 0-6 yaş çocuk bakım ve izlemi, bulaşıcı hastalık kontrol programlarında da görev alır, yalnızca kadın için değil aile ve toplum için bir sağlık danışmanı ve eğitimcisi olarak görev yapar. “ Ebelik derneği tanımı

3. Ebelik, tarihin en eski mesleklerinden biridir ve insanlığın varoluşu ile başlamıştır. • M.Ö. 5000 de çömelmiş ıkınan kadınlar ve onlara yardım eden ebe resimleri vardır • Ebeliğin kutsal bir meslek olduğu eski Mısırda, Ebers ve Westcar papiruslarında yazılmıştır

4. Ülkemizde örgün eğitimle ebeler ilk kez 1840 ta açılan iki yıllık ebe okulunda yetiştirilmişlerdir • 1909’da İstanbul ’da ilk Ebe Mektebi ve Kadın Hastalıkları Kliniği açıldı. 1920’de açılan yatılı bölümünde eğitim gören öğrenciler kendi illerinde görev aldılar

5. ruhsatlı ve okul mezunu ebe sayısı:Cumhuriyetin ilk yıllarında 1361950’lerde 20011960 ‘da 3126

6. Cumhuriyetin kurulmasından sonra bir çok ebe okulu açıldı. 1928 yılında 1219 sayılı Tababat-ı Şuabatın Tarzı İcrasına Dair Kanun, diplomasız ebelere doğum yaptırmasını yasakladı. 1937 yılında doğumevlerinin bünyesinde köy ebe okulları açıldı. .

7. 1938 köy enstitüleri kuruldu • 1943 ten başlayarak köy ebesi ve sağlık memuru yetiştirmeye başladı

8. Uzun yıllar ebelik mesleği genel olarak doğum ve kadın sağlığına yönelik hizmetler olarak yürütülmüştür. • Ebelerin ülkemizde bu konu dışında da görevlendirilmeleri Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi sistemiyle gündeme gelmiştir

9. 1961 yılında “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi” yasası çıkarıldı • Yasanın mimarı Prof. Dr. Nusret Fişek halkın kolayca ulaşabileceği, ücretsiz, bütüncül, hekim, ebe, hemşire ve sağlık memurunun bir takım olarak çalıştığı bir sistem amaçladı.

10. Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi sisteminin ebelik mesleği açısından getirdiği en önemli özellik ebenin sistemin temel elemanı olmasıdır

11. Bu sistem nüfusa dayalı idi Her 5-10 bin nüfusa bir sağlık ocağı kuruldu Sağlık ocağı çalışanları hekim, ebe, hemşire, sağlık memuru, tıbbi sekreterden oluşuyordu Hizmet bir takımla yürütülüyordu

12. Her 2-3 bin nüfusa bir sağlık evi planlanmıştı • Sağlık evlerinde bir ebe çalışmaktaydı • Sağlık evi ebeleri de bağlı oldukları sağlık ocağı çalışanlarıyla birlikte takımın bir üyesiydi

13. Köy ebeleri tek başlarına çalıştıkları köylerde orada yaşayan kişilerin tüm sağlık sorunlarında başvurdukları ilk basamak kişi idiler. • Hekimin ön gördüğü tedavileri yürütmek, acil yardım hizmetini vermek, • sağlık konusunda danışmanlık yapmak, • aile planlaması, 15-49 yaş doğurgan kadın izlemi, mültipar gebelerin risksiz doğumlarını yaptırmak, • bebek ve çocukların büyüme gelişmelerini izlemek, aşılarını yapmak, • bulaşıcı hastalıkların izlemini yapmak, çevre sağlığı hizmetlerini yürütmek • sağlıkla ilgili istatistik verileri toplamak onların görevi idi

14. Hizmet verdikleri halkın içinde köyde ya da mahallede otururlar, yaşadıkları toplumu iyi tanırlar, izledikleri kadın ve çocuklar hakkında sağlıkla ilgili neredeyse her konuyu bilirlerdi. • Tek başlarına insiyatifkullanabilmekteydiler. • Doğumla ilgili hizmetler dışında bebek ve çocuk izlemi, veri toplama, çevre sağlığı vb. gibi işler de yapmaları nedeniyle çalıştıkları bölgenin sağlık danışmanı, devlet yetkilisi, bilim temsilcisi gibi kabul görmekteydiler.

15. Köylere ulaşan sağlık hizmeti

16. Risk altındaki gruplara

17. Gezici sağlık hizmeti

18. Ebenin çantası

19. Ebe halkını tanır, kabul görürdü

20. Ebe bölgesinin sağlık danışmanı idi

21. Emzirme danışmanlığı

22. Bebek bakımının öğretilmesi

23. Evde sağlık eğitimi

24. Kayıtlar

25. Köy ebeleri dışında kentsel bölgelerde çalışan ebeler de benzer işleri yapmakta idiler. Ancak kentlerde hastane doğumları daha fazla olduğu için hastanede görevli ebeler dışında doğum oranları düşüktü

26. Temel Sağlık Hizmetleri • 1978 yılında Dünya Sağlık Örgütü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki sağlık düzeyi farkını kapatmak için bir örgüt modeli önerdi. • Halkın kolayca ulaşabileceği, gezici hizmet verebilen, ücretsiz ve ebenin kilit çalışan olduğu bu sistemin adı “Temel Sağlık Hizmetleri” idi. • Bu hizmet modeli Türkiye’de 17 yıl önce başlamıştı. Gerçekten de sağlık düzeyinin yükselmesinde büyük katkıları olmuştu.

27. TÜRKİYE’DE YILLARA GÖRE BEBEK ÖLÜM HIZI Bin canlı doğumda

28. Türkiye’de ebe ve hemşirelerin görev ve yetkilerini artıran ayrıca toplumun aile planlaması hizmeti almasına da son derece olumlu etkisi olan çok önemli bir çalışma; • 1970 lerin sonuna doğru Türkiye’de, ebe ve hemşirelere, aile planlaması hizmetleri kapsamında rahim içi araç (RİA) uygulama yetkisinin yasal olarak verilmesi için çalışmalar başlatıldı.

29. Bu çalışmalara temel oluşturan bilimsel araştırmalar, DSÖ işbirliğinde Prof . Dr. N.Fişek öncülüğünde Dr. Ayşe Akın ve ekibi tarafından yürütülmüştür. • Üç evre şeklinde yürütülen bu çalışmalar ile, eğitilmiş ebelerin ve hemşirelerin , pratisyen hekimlerle aynı başarıda RİA uygulayabilecekleri bilimsel olarak kanıtlandı. • O dönemde bu grup sağlık personeline sözü edilen yetkinin verilmesine şiddetle karşı çıkanlar olmasına rağmen yapılan bilimsel çalışmaların sonuçları yasayı hazırlayanlar için ikna edici olmuş ve 24 Mayıs 1983 tarihinde kabul edilen 2827 sayılı Nüfus Planlaması Kanunundaeğitilmiş ebe ve hemşirelere RİA uygulama yetkisi verilmiştir.

30. Özellikle ebelerin daha yaygın olarak görev aldığı kırsal alanlara dek ulaştırılan aile planlaması hizmetlerinin başarısı sonucu toplam doğurganlık hızı 2,1’ e kadar düşmüş, • etkili aile planlaması yöntem kullanımı geleneksel yöntemleri aşmıştır

31. Türkiye’de Yıllara Göre Aile Planlaması Uygulamaları

32. Türkiye’de Yıllara Göre Aile Planlaması Uygulamaları

33. 1970 lardan sonra hükumetler sosyalleştirme yasasının gereğine inanmadılar • Sağlığa ayrılan bütçe hep kısıtlı kaldı • Ülke gereksinimlerine uygun hekim ve hekim dışı personel yetiştirilmedi • 1964te sağlık ocaklarının %80 i • 1973 de % 30 u dolu idi • Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi hükumet programlarında hiç yer almadı • 1990 lardan başlayarak DSÖ Avrupa bölgesi hedeflerine ulaşmak için hastalık kontrol programları ve eradikasyon programları yürütüldü • Hepatit B Kontrol Programı • YenidoğanTetanozunun eliminasyonu • Kızamık Eliminasyonu • Poliomiyelitin Eradikasyonu

34. 2000 li yıllarda Sağlıkta dönüşüm programı geliştirildiSağlık Ocaklarının yerini aile Sağlığı Merkezleri aldıFarklı eğitimler görmüş olsalar da ebeler, hemşireler, sağlık memurları, acil teknisyenleri “aile sağlığı elemanı” adı altında aynı işle görevlendirildiler.

35. Aile hekimliği sisteminde ebe Sağlıkta dönüşüm programıyla birlikte ebelerin konumunda belirgin değişiklikler oldu. Ebe hekim dışı bir sağlık çalışanı olarak, hemşire, teknisyen, sağlık memuru gibi daha çok tedavi ağırlıklı çalışan bir aile sağlığı elemanı haline dönüştü. Bu görev doğum hizmetlerini içermemekteydi. Hizmet gezici olmaktan ziyade kurumda verilmeye başlandı.

36. Nüfusun kırsaldan kente göç etmiş olmasının da etkisiyle küçük yerleşim birimlerindeki hizmetler azaldı sağlık hizmeti genelde merkezi duruma döndü. • Aile sağlığı elemanına verilen nüfus daha kalabalık olduğu ve aynı zamanda aile sağlığı elemanı aile hekimine bağlı olarak çalıştığı için bu elemanın ağırlıklı görevi hekimin önerdiği tedavileri yürütmek ve aşıları yapmak olarak algılanmaya başladı

37. Aile hekimi kendisine kayıtlı nüfusa bakmakla yükümlü olduğu için ebenin hizmet verdiği bölge kavramı ortadan kalktı, • gezici hizmetler azaldığı için gebe tesbiti hatta büyük kentlere gelen göçmenlerin kayda geçmesi hizmetlerinin verilmesinde zorluklar ortaya çıktı.

38. Aile planlaması hizmetleri ebelere yönelik yeni kursların açılmaması nedeniyle ebeler tarafından yapılamaz duruma düştü. • Bebek sağlığının izlenmesi iş yoğunluğu nedeniyle “bebeğe aşı yapılması” ile sınırlı kaldı. • Sonuçta yoksul ve eğitimsiz gruplara yönelik hizmetler azaldı, • ebenin insiyatifi azaldı, • hizmet kırsal yerine kentsel bölgeye kaydı

39. Aile hekimleri ve aile sağlığı elemanları ciddi tedavi edici hekimlik yükü altında kaldılar • Koruyucu hekimlik hizmetleri Toplum Sağlığı Merkezleri’ne aktarıldı • Bulaşıcı hastalık salgınları ile savaşta da bu sistemin bazı güçlükleri hissedildi

40. Sonuç olarak • Yılda 1 600 000 dolaylarında gebelik • 1 300 000 dolayında doğum olan bir ülkede • Ana ve çocuk sağlığı hizmetlerinin yürütülmesi için • Bu konuda iyi eğitim almış, • Eğitimine uygun istihdam olanağı bulmuş • Mesleki doyuma kavuşmuş • Ve sağlık ekibinin önemli bir parçası olan ebelere gerek vardır.

41. Teşekkür ederim