FIZYKOTERAPIA

1. FIZYKOTERAPIA ĆW. 4. HYDROTERAPIA mgr Katarzyna Sobczak

2. HYDROTERAPIA (wodolecznictwo) jest to metoda leczenia bodźcowego polegająca na zewnętrznym stosowaniu wody. Podstawę leczniczego działania stanowi odpowiednia temperatura wody oraz ciśnienie użyte odpowiednio do rodzaju terapii.

3. Woda działa na nasz organizm w trojaki sposób: • fizykochemiczny, mechaniczny oraz termiczny, • Działanie fizykochemiczne polega na wymianie jonowej pomiędzy skórą a wodą i pozytywnych zmianach, jakie pod ich wpływem zachodzą w skórze, a za jej pośrednictwem w całym naszym organizmie ruchy, które trudno wykonać "na sucho" – w wodzie są o wiele łatwiejsze do wykonania.

4. Hydroterapia oparta jest na 3 prostych elementach • Ciepło – działanie termiczne (Ciepło rozszerza naczynia krwionośne i przyspiesza obieg krwi w organizmie, ułatwia komórkom pozbycie się pozostałości metabolizmu.) • Zanurzanie się w wodzie – działanie fizykochemiczne • Hydromasaż – działanie mechaniczne (Ciało poddawane hydromasażowi czerpie korzyści dla swoich układów; kostnego, mięśniowego i krążenia. Strumienie wody kierowane we właściwe miejsca, stymulują i relaksują.Masaż prowadzi do poprawy elastyczności, poprawy krążenia i zapewnia ogólne korzyści zdrowiu)

5. Wpływ zabiegów wodoleczniczych na ustrój • Wpływ bodźców termicznych na ustrój zależy od następujących czynników: • natężenia bodźca termicznego, które określa różnica między temperaturą wody a temperaturą ustroju, • okoliczności fizycznych towarzyszących oddziaływaniu na ustrój bodźca termicznego, • możliwości termoregulacyjnych ustroju, • czasu działania bodźca, • zmiany natężenia bodźca w czasie, • powierzchni, na którą działa bodziec termiczny, • właściwości fizycznych środowiska, które wchodzi w bezpośredni kontakt ze skórą, • odczuwanie przez człowieka temperatury wody.

6. Istotne znaczenie w praktyce zabiegów wodoleczniczych ma odczuwanie przez człowieka temperatury wody. Skala odczuwania bodźców termicznych jest zawarta między odczuciem zimna oraz ciepła. Wyróżnia się w tym zakresie wiele stanów pośrednich, co ma duże znaczenie praktyczne. Wyróżnia się zatem gorąco, ciepło, letnio, obojętnie, chłodno i zimno. Przekroczenie określonej granicy ciepła lub zimna może prowadzić do uszkodzenia tkanek, nazywanego w skrajnych sytuacjach oparzeniem lub odmrożeniem. Zakres temperatury, w którym nie odczuwa się ani ciepła, ani zimna, nazwano strefą komfortu cieplnego. Zależy ona od średniej temperatury skóry i jest bliska tzw. cieplnemu punktowi obojętnemu skóry, który w tym przypadku odpowiada temperaturze 33°C mierzonej na tułowiu.

7. Skala odczuwania temperatury wody

9. WSKAZANIA - w początkowych stadiach nadciśnienia tętniczego, - nadpobudliwości nerwowej, -migrenie, -bezsenności, -zaburzeniach krążenia obwodowego,- wspomagająco w chorobach ze wzmożonym napięciem mięśniowym

10. Biorąc pod uwagę sposób wykonywania ogólnie wyróżnia się zabiegi wodolecznicze: • z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego, • z użyciem bieżącej wody pod określonym ciśnieniem, • za pomocą innych ciał higroskopijnych zwilżanych wodą, • w postaci okładów z lodu, • przy użyciu pary wodnej o określonej wskazaniami temperaturze.

11. Kąpiele Kąpielą nazywa się postępowanie, w którym całe ciało lub jego część pozostaje przez określony czas zanurzone w ośrodku o odpowiedniej temperaturze. Kąpiel zimna. Temperatura wody od 8 do 20°C. Czas trwania kąpieli od kilku sekund do 1 minuty, w zależności od stanu ogólnego i samopoczucia chorego. Kąpiel chłodna. Temperatura wody od 20 do 27°C. Czas trwania kąpieli 5-15 minut. Metodyka. Kąpiele zimne i chłodne wykonuje się w specjalnych wannach, zwykle drewnianych, lub basenach. W czasie kąpieli chory powinien wykonywać energiczne ruchy i rozcierać ciało w celu przyśpieszenia odczynu naczyniowego. Wskazania. Choroby przemiany materii — otyłość, cukrzyca. Przeciwwskazania. Choroby serca i naczyń, choroby nerek, niedokrwistość, nerwice, nerwobóle. Kąpiel letnia. Temperatura wody od 28 do 33°C. Czas kąpieli 10-20 minut. Wskazania. Kąpiele letnie wykonuje się w stanach podciśnienia tętniczego, dychawicy oskrzelowej, niektórych chorobach układu nerwowego, w stanach nadmiernej pobudliwości. Kąpiel ciepła. Temperatura wody od 34 do 37°C. Czas kąpieli 10-30 minut. Wskazania. Kąpiele ciepłe wykonuje się zwykle jako zabieg higieniczny, stosuje się je również w stanach wzmożonej pobudliwości, bezsenności, w niektórych chorobach skóry.

12. Kąpiel kinezyterapeutyczna W kąpieli tej wykorzystuje się opisane wyżej odciążające i oporowe działanie wody. Metodyka. Kąpiele wykonuje się w wannach kinezyterapeutycznych o specjalnej budowie, o wymiarach 3 x 3, 5 x 1,5 m, lub przystosowanych basenach kąpielowych. Baseny mają zwykle zróżnicowaną głębokość wody, co umożliwia wykonywanie w nich ćwiczeń przez dzieci i osoby dorosłe. Chorych porażonych zanurza się w wodzie za pomocą specjalnego dźwigu, którym po zakończeniu kąpieli podnosi się chorego z basenu. Osoby poddawane kąpieli kinezyterapeutycznej wymagają stałego nadzoru instruktora gimnastyki leczniczej, który jest odpowiedzialny za celowość, właściwe wykonywanie ćwiczeń i bezpieczeństwo chorego. Temperatura wody w wannach kinezyterapeutycznych wynosi w zależności od wskazań 34-37°C. Temperatura wody w basenie kąpielowym powinna być zbliżona do obojętnego punktu cieplnego skóry. Nie może być ona zbyt wysoka, ponieważ w trakcie wykonywania ćwiczeń czynnych chory wytwarza ciepło. Niezależnie od tego ciepła woda powoduje rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych, szczególnie silnie wyrażone przy wykonywaniu ruchów, oraz zmniejszenie napięcia mięśni. Tak więc temperatura wody w basenie powinna być przystosowana do stanu układu krążenia chorego oraz celu prowadzonych z nim ćwiczeń. W basenach, w których prowadzi się ćwiczenia z dziećmi, temperatura wody powinna być o 2-3 stopnie wyższa od stosowanej dla dorosłych. Wodę w wannach kinezyterapeutycznych należy zmieniać po każdej kąpieli, w basenach zaś zmieniać okresowo i odkażać zgodnie z obowiązującymi przepisami sanitarno-epidemiologicznymi. Wskazania. Są one bardzo rozległe, dotyczą jednak głównie schorzeń narządu ruchu, chorób układu nerwowego z zaburzeniami czynności ruchowych oraz wad postawy. Ćwiczenia w wodzie stanowią ważny czynnik w kompleksowym postępowaniu rehabilitacyjnym. Przeciwwskazania. Niewydolność krążenia, choroby nowotworowe, czynna gruźlica płuc, reumatoidalne zapalenie stawów, gruźlica stawów i zakaźne choroby skóry.

13. Kąpiel o temperaturze wzrastającej, wg Schweningera-Hauffego Zabieg polega na kąpieli kończyn górnych lub dolnych w wodzie, której temperatura wzrasta stopniowo w czasie zabiegu od 35 do 42°C. Metodyka. Kąpiel wykonuje się w specjalnym urządzeniu, składającym się z wanienek na wodę, przystosowanych kształtem do rodzaju zabiegu, oraz elektrycznego urządzenia ogrzewczego, umożliwiającego ogrzewanie wody w taki sposób, aby jej temperatura wzrastała o jeden stopień w czasie 2-3 minut. Łączny czas zabiegu wynosi od 15 do 25 minut, w zależności od wskazań i stanu ogólnego chorego. Po upływie 10- 15 minut od chwili rozpoczęcia zabiegu występuje u chorego uczucie ciepła, zaczerwienienie skóry i pocenie się. W zależności od wskazań i odczynu chorego wykonuje się kąpiele jednej lub obu kończyn. W czasie zabiegu należy bacznie obserwować chorego, a wystąpienie zblednięcia lub sinicy należy traktować jako sygnał do natychmiastowego przerwania zabiegu. Kąpiele o temperaturze stopniowanej wskazują korzystny wpływ na czynność serca i obniżają ciśnienie krwi, szczególnie u osób z nadciśnieniem tętniczym. Wskazania. Nadciśnienie tętnicze bez zmian chorobowych w narządach, nerwice naczynioruchowe. Bezwzględne przeciwwskazania do stosowania kąpieli o stopniowanej temperaturze stanowią niewyrównane wady serca.

14. Kąpiele parowe. Kąpiel parowa całkowita, zwana inaczej łaźnią parową. Kąpiel wykonuje się w specjalnie przystosowanym pomieszczeniu, do którego doprowadza się parę wodną przez rury znajdujące się pod ławkami. Schodkowate ustawienie ławek umożliwia choremu przeniesienie się do wyższej części pomieszczenia, gdzie panuje wyższa temperatura. W pomieszczeniu znajduje się również instalacja z zimną wodą. Działanie kąpieli parowej polega na przegrzaniu ustroju. Temperatura w pomieszczeniu zabiegowym waha się od 40 do 45°C. Czas trwania zabiegu wynosi 15-30 minut. Po zakończeniu kąpieli stosuje się zwykle letni natrysk lub kąpiel. Zabiegi wykonuje się dwa do trzech razy w tygodniu. W czasie kąpieli parowej można stosować rozcieranie ciała lub chłostanie gałązkami wierzbowymi, lub brzozowymi, w celu wzmożenia odczynu ze strony powierzchownych naczyń krwionośnych. Należy nadmienić, że kąpiel parowa całkowita stanowi formę intensywnego zabiegu cieplnego ze względu na utrudnione w atmosferze pary wodnej parowanie wydzielanego potu. Łaźnia parowa szafkowa. Zabieg wykonuje się w drewnianej szafce, do której doprowadzana jest para wodna. W czasie zabiegu chory siedzi na krzesełku umieszczonym w szafce. Głowa chorego znajduje się poza szafką, dzięki czemu nie oddycha on parą wodną. Ze względu na obciążający ustrój charakter tego zabiegu na głowę i okolice serca stosuje się zwykle zimne okłady. Temperaturę powietrza nasyconego parą wodną ustala się w zależności od wskazań i stanu ogólnego chorego. Zwykle waha się ona od 40 do 50°C. Czas zabiegu wynosi 10-20 minut. Wskazania. Zaburzenia przemiany materii, szczególnie otyłość, przewlekłe stany zapalenia stawów i zapalenia okołostawowe, nerwobóle. Przeciwwskazania. Niewydolność krążenia, choroba nadciśnieniowa, stany wyniszczenia, skłonność do krwawień, stany chorobowe w okresie ostrym.

15. Kąpiel wirowa Tę postać kąpieli nazywa się również masażem wirowym. W zabiegu tym wykorzystuje się w celach leczniczych wpływ cieplny wody oraz jej oddziaływanie mechaniczne, związane z ruchem wirowym. Metodyka. Zabiegi wykonuje się w specjalnych zbiornikach, przystosowanych do zabiegów na kończynach górnych, kończynach dolnych lub dla całego ciała. Zbiorniki te są wyposażone w urządzenia o napędzie mechanicznym, wprawiające wodę w ruch wirowy. Kąpiel wirowa stanowi formę łagodnego masażu skojarzonego z wpływem ciepła. Powoduje ona rozluźnienie tkanek, zmniejszenie napięcia mięśniowego, poprawę ukrwienia oraz złagodzenie bólu. Temperatura wody używanej do kąpieli waha się — w zależności od wskazań — od 32 do 40°C Czas zabiegu wynosi 15-20 minut. Wskazania. Przewlekłe stany zapalne, stany pourazowe, przewlekłe zapalenia stawów i zapalenia okołostawowe, przykurcze bliznowate.

16. Półkąpiele Stanowią one mniej obciążającą ustrój formę kąpieli. Wykonuje się półkąpiele ciepłe i gorące. Półkąpiel ciepła. Temperatura wody wynosi na początku zabiegu 32-34°C. Metodyka. Woda powinna sięgać choremu do pępka, gdy chory siedzi w wannie. Przed rozpoczęcie kąpieli chory zmywa twarz i klatkę piersiową zimną wodą. Następnie wchodzi do wanny, zanurza się na krótko w wodzie po szyję i przyjmuje pozycję siedzącą. W czasie zabiegu kąpielowy kilkakrotnie polewa wodą plecy i kark chorego. Przy użyciu węża gumowego wpuszcza się następnie do wanny zimną wodę, aby obniżyć temperaturę wody kąpielowej o 4- 5°. Ochłodzoną wodą polewa się ponownie chorego. Czas zabiegu wynosi nie więcej niż 4-5 minut. Po wyjściu chorego z wody wyciera się go ogrzanym ręcznikiem kąpielowym. Wskazania. Nerwice i psychonerwice oraz organiczne schorzenia układu nerwowego. Półkąpiele ciepłe łączy się niekiedy ze „szczotkowaniem" kończyn górnych, dolnych, klatki piersiowej i brzucha, przy użyciu szczotki o niezbyt twardym włosiu. Szczotkowanie wykonywane w trakcie półkąpieli pobudza naczynia skórne i znajduje zastosowanie w niektórych chorobach skóry, przewlekłych schorzeniach gośćcowych i nerwobólach. Półkąpiel gorąca. Wykonuje się ją w podobny sposób. Temperatura wody wynosi 38-42°C, a czas zabiegu — 10-15 minut. Wskazania. Przewlekłe schorzenia gośćcowe, nerwobóle, przewlekłe stany zapalne narządów rodnych oraz układu moczowego. Przeciwwskazania. Półkąpieli gorących nie wykonuje się u osób wyniszczonych i w wieku starczym.

17. Natryski Natryskiem nazywa się zabieg wodoleczniczy, w którym zasadniczy wpływ wywiera ciśnienie i temperatura uderzającego w ciało jednego lub wielu strumieni wody. W zależności od temperatury wody rozróżnia się natryski zimne, ciepłe, gorące i o zmiennej temperaturze, a w zależności od ciśnienia — natryski o niskim ciśnieniu (152 kPa— 1,5 atm), średnim ciśnieniu (152-202,6 kPa — 1,5-2 atm) oraz wysokim ciśnieniu (202,6-405,2 kPa — 2-4 atm). Zmianę i kontrolę temperatury oraz ciśnienia, a także ukształtowanie strumienia wody umożliwia urządzenie zwane katedrą natryskową. W skład katedry natryskowej wchodzi mieszadło, umożliwiające szybką zmianę temperatury wody, oraz regulator jej ciśnienia. Wartość temperatury oraz ciśnienia odczytuje się na przyrządach pomiarowych umieszczonych w płycie czołowej katedry. Strumień wody kształtuje się specjalnymi nasadkami. W wodolecznictwie stosuje się natryski ruchome, stałe i parowe. Natryski ruchome. Do tej grupy zalicza się natryski polegające na działaniu ruchomego, różnie ukształtowanego strumienia wody na odpowiednie okolice ciała osoby stojącej w odległości 3-4 m od katedry natryskowej. Natrysk biczowy (natrysk skupiony). Strumień wody wydobywający się pod znacznym ciśnieniem (152 - 304 kPa — 1,5-3 atm) z węża gumowego, zakończonego odpowiednią nasadką, o średnicy otworu ok. 1 cm, może być okresowo przerywany, co powoduje działanie zbliżone do uderzeń bicza. Natrysk biczowy wykonuje się zwykle wodą chłodną lub o temperaturze zmiennej. Natrysk szkocki. Odmianę natrysku biczowego stanowi natrysk o zmiennej temperaturze, zwany natryskiem szkockim. Wykonuje się go pod ciśnieniem od 202,6 do 304,0 kPa (2-3 atm), stosując na przemian wodę gorącą 38-42°C w czasie od 1/2 do 1 minuty i wodę zimną 10-15°C w czasie kilku sekund. Zabieg kończy się po 3 minutach stosowaniem wody zimnej. W natrysku tym zamiast wody gorącej można używać strumienia pary wodnej.

18. Natrysk nitkowaty. Jest to rodzaj natrysku biczowego. Wykonuje się go dzięki zastosowaniu specjalnej nasadki o bardzo małej średnicy (0,5 mm) i wysokiego ciśnienia wody 204-405,2 kPa (3-4 atm). Uderzenie bardzo cienkiego strumienia wody wywołuje silny odczyn ze strony naczyń krwionośnych skóry, utrzymujący się pewien czas po zakończeniu zabiegu. Siła uderzenia zależy oczywiście od odległości chorego od katedry natryskowej, ponieważ w miarę zwiększenia się odległości strumień wody ulega rozpyleniu, a uderzenie jego staje się mniej efektywne. Natrysk wachlarzowy. Dzięki zastosowaniu specjalnej nasadki z odpowiednio ukształtowaną szczeliną uzyskuje się strumień wody w formie wachlarza. Oddziaływanie mechaniczne na skórę osoby poddanej temu zabiegowi jest słabsze w porównaniu z wymienionymi wyżej natryskami. Natryski stałe. Do tej grupy zalicza się natryski, w którym ukształtowanie i kierunek strumieni wody nie ulegają zmianie. Natrysk spadowy (natrysk deszczowy). W natrysku tym woda spada na ciało pod kątem 45° z wysokości 1 -2 m przez nasadkę sitkową o średnicy otworów 0,5 mm. Temperaturę wody ustala się w zależności od wskazań. Natrysk spadowy może być również zmiennocieplny i wówczas stosuje się na przemian wodę gorącą 38-42°C w czasie 20-40 s i wodę zimną 8-20°C w czasie 2-5 s. Po kilkakrotnej zmianie temperatury wody zabieg kończy się użyciem wody zimnej. Natrysk płaszczowy (natrysk boczny). Natrysk wykonuje się w specjalnym urządzeniu w kształcie klatki papuziej, o wymiarach odpowiadających wzrostowi i objętości człowieka, zbudowanej z pionowo ustawionych rur. Z otworów o małej średnicy, znajdujących się w rurach, wydobywają się strumienie wody w kierunku osi centralnej klatki, uderzając w ciało znajdującego się w niej człowieka . Urządzenie jest połączone z katedrą natryskową, dzięki czemu istnieje możliwość regulacji temperatury i ciśnienia wody. Natrysk parowy. Natrysk parowy wykonuje się przy użyciu katedry natryskowej. W natrysku tym zamiast gorącej wody stosuje się strumień pary wodnej. Temperatura strumienia skraplającej się, w miarę zwiększania odległości od katedry, pary wodnej wynosi nad powierzchnią skóry od 45 do 48°C. Czas natrysku wynosi od 2 do 3 minut.

19. Masaż podwodny Natrysk podwodny. Zabieg ten nazywany niekiedy również masażem podwodnym, wykonuje się w środowisku wodnym przy użyciu strumienia wody o określonym ciśnieniu za pomocą specjalnego urządzenia. Ten rodzaj natrysku wykonuje się w wannach lub basenach kinezyterapeutycznych typu Hubbarda. Urządzenie do natrysku podwodnego składa się z pompy pobierającej wodę z wanny lub basenu, sprężarki oraz systemu ogrzewczego, zapewniającego właściwą temperaturę (40-50°C) oraz ciśnienie wody (152-405 kPa - 1,5-4 atm) wydobywającej się przez odpowiednią nasadkę węża gumowego. Należy pamiętać, że temperatura wody w strumieniu natryskowym musi być wyższa od temperatury wody w wannie (35-38°C). Osoba poddana natryskowi leży wygodnie w wannie wypełnionej wodą. Głowa spoczywa na specjalnej podpórce lub pasie zawieszonym między ścianami wanny. Oddziaływanie masażu zależy od temperatury wody oraz ciśnienia pod jakim wydobywa się ona z nasadki węża gumowego. Należy pamiętać, że oddziaływanie mechaniczne strumienia wody jest największe pod kątem 90°, zaś zmniejszenie kąta osłabia działanie. Osoba wykonująca natrysk powinna w trakcie zabiegu kontrolować ręką temperaturę, ciśnienie wody oraz stan napięcia mięśni. Ciśnienie wody dawkuje się tak, aby ulegało zwiększeniu w miarę trwania zabiegu. Natrysk podwodny znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu chorób narządu ruchu, nerwobólu, w szczególności nerwu kulszowego. Natrysk nasiadowy (natrysk wstępujący). Do wykonania tego natrysku używa się specjalnego urządzenia, składającego się z siedzenia, pod którym znajduje się nasadka sitkowa Wytryskające z nasadki strumienie wody uderzają w okolicę krocza osoby poddanej zabiegowi. Natrysk nasiadowy przy użyciu wody chłodnej stosuje się zwykle w guzkach krwawniczych odbytnicy lub przy jej wypadaniu.

20. Wskazania i przeciwwskazania do stosowania natrysków Wskazania do stosowania natrysków są bardzo rozległe. Ogólnie rzecz biorąc wykorzystuje się je w leczeniu nerwic, stanów wyczerpania psychicznego, nerwobólów, różnych postaci gośćca stawowego i tkanek miękkich, przewlekłych schorzeń dróg oddechowych, zaburzeń ukrwienia obwodowego, dobierając w zależności od rodzaju stanu chorobowego intensywność czynnika termicznego i mechanicznego. Przeciwwskazania. Natrysków nie wykonuje się u osób zniewydolnościąkrążenia, chorobą nadciśnieniową, chorobą wieńcową, w stanach padaczkowych, w stanach wyniszczenia, w zapaleniu nerwów i nerwobólach, w ostrym stadium choroby oraz u osób z zaawansowaną nerwicą serca.

21. Polewania Polewania są zabiegami wodoleczniczymi, w których wykorzystuje się oddziaływanie na skórę czynnika termicznego w postaci strumienia zimnej wody o niskim ciśnieniu. Oddziaływanie czynnika mechanicznego jest w tym zabiegu ograniczone. Polewania mogą być całkowite lub częściowe. Zabiegi całkowite wykonuje się zwykle co drugi dzień, natomiast częściowe — codziennie. Polewania wykonuje się przy użyciu węża gumowego o średnicy ok. 20 mm, połączonego z siecią wodociągową. Ciśnienie wody reguluje się kurkiem wodociągowym tak, aby wydobywała się ona pionowo z trzymanego węża na wysokość 15 cm. W czasie polewania należy dążyć do tego, aby woda pokrywała szerokim płaszczem możliwie największą powierzchnię części ciała poddawanej zabiegowi. Polewania można również wykonywać używając naczyń z wodą. Przed rozpoczęciem zabiegu częściowego poleca się choremu umycie twarzy i szyi zimną wodą, a przed polewaniem całkowitym również i klatki piersiowej. Po zakończeniu polewania wyciera się ciało ręcznikiem i poleca gimnastykę lub spacer.

22. Polewania częściowe i całkowite Polewania częściowe Polewanie karku wykonuje się przy użyciu węża połączonego z siecią wodociągową lub irygatora. Zabieg trwa od 1 do 2 minut. Wpływa on na pogłębienie oddechu i zmniejszenie duszności w napadzie dychawicy oskrzelowej. Polewanie ramion. Zabieg rozpoczyna się od palców prawej ręki, polewając stopniowo coraz to wyższe partie jej zewnętrznej powierzchni. Po osiągnięciu wysokości łopatki wraca się ponownie ku dłoni. Każdą kończynę polewa się kilka razy. Łączny czas zabiegu wynosi od 2 do 3 minut. Polewanie wykonuje się w nerwicy, bezsenności oraz kurczu pisarskim. Polewanie grzbietu. Rozpoczyna się je od bocznej powierzchni grzbietu, dochodząc do wysokości stawu barkowego, taką samą czynność wykonuje się po stronie przeciwnej. Polewanie trwa od 1 do 2 minut. Polewanie klatki piersiowej i kończyn górnych. Wykonuje się je u chorego pozostającego w skłonie. Polewanie rozpoczyna się od palców prawej ręki, dochodząc do stawu barkowego. Następnie wykonuje się polewanie lewej ręki. W okolicy mięśnia naramiennego przechodzi się na klatkę piersiową, gdzie wykonuje się pionowo ustawionym wężem okrężne polewanie wokół brodawki sutkowej u mężczyzny, a sutka u kobiet. W czasie polewania grzbietu i barków dłoń osoby wykonującej zabieg chroni kark i głowę przed działaniem wody. Łączny czas zabiegu wynosi od 1 do 2 minut. Polewanie klatki piersiowej i kończyn górnych jest zabiegiem oddziałującym silnie bodźcowo. Polewania grzbietu oraz polewania klatki piersiowej i ramion wykonuje się w przewlekłych nieżytach oskrzeli, dychawicy oskrzelowej i rozedmie płuc. Polewanie brzucha. Wykonuje się głównie w stanach upośledzonej czynności ruchowej jelit oraz w nieżytach żołądka i jelit. Nie wolno stosować polewań brzucha w stanach zapalnych pęcherza moczowego. Polewanie kończyn dolnych. Polewanie podudzi rozpoczyna się od stopy, po stronic zewnętrznej w okolicy kostki. Następnie polewa się wewnętrzną powierzchnię łydki, dochodząc do kolana, i z kolei wewnętrzną powierzchnię podudzia, aż do okolicy kostki wewnętrznej. W opisany sposób polewa się przednią i tylną część podudzia. Polewanie można rozszerzyć na całą kończynę, dochodząc do okolicy stawu biodrowego. Czas polewania jednej kończyny wynosi 1 min. Zabieg ten wykonuje się w leczeniu nerwobólu nerwu kulszowego, w niektórych chorobach gośćcowych, w żylakowatości kończyn dolnych oraz przewlekłych nieżytach nosa i gardła. Polewania całkowite Zasadą ich wykonywania jest równomierne pokrycie całego ciała płaszczem spływającej wody. W czasie polewania chory rozciera ramiona i klatkę piersiową. Zabiegi te wykonuje się głównie w chorobach przemiany materii, nerwicach oraz w celach wzmacniających i hartujących.

23. Zmywania Stanowią one bardzo łagodną postać zabiegu wodoleczniczego. Polegają na zmywaniu ciała gąbką lub ręcznikiem zmoczonym w zimnej wodzie (15- 20°C), a następnie wytarciu suchym ręcznikiem. Zabieg rozpoczyna się od zmycia kończyn dolnych, które po wytarciu okrywa się ciepłym kocem lub kołdrą. W analogiczny sposób postępuje się z kończynami górnymi, klatką piersiową i brzuchem. Po zakończeniu zmywania, trwającego od 2 do 3 minut, w cieplejszej porze roku poleca się choremu udanie się na spacer. Jeśli chory nie może opuścić łóżka, to okrywa się go ciepło. Zmywania wpływają w łagodny sposób hartująco i obudzająco na układ krążenia i oddychania.

24. Nacierania W zabiegach tych kojarzy się działanie czynnika termicznego z bodźcami mechanicznymi o różnym, odpowiednio dawkowanym natężeniu. Nacieranie częściowe. Wykonuje się je u chorego poddanego uprzednio ogrzaniu, np. po opuszczeniu łóżka lub ogrzaniu w budce świetlnej. Do wykonania zabiegu potrzebne są dwa wiadra z zimną wodą. Chorego układa się na leżance i przykrywa ciepłym kocem. Następnie obnaża się jedną kończynę i nakłada na nią ręcznik, rozcierając energicznie skórę, aż do wystąpienia jej przekrwienia i uczucia ciepła. Po zakończeniu tej czynności kończynę okrywa się kocem. W analogiczny sposób postępuje się z pozostałymi kończynami i tułowiem. Brzuch i klatkę piersiową należy nacierać w kierunku poprzecznym do długiej osi ciała. Do nacierania używa się zawsze ręcznika, który pozostawał określony czas w zimnej wodzie. Czas trwania zabiegu powinien być krótki. Po zakończeniu zabiegu chory odpoczywa pół godziny. Nacieranie całkowite. Zabieg wykonuje się u chorego w pozycji stojącej po uprzednim zanurzeniu w zimnej wodzie. Ciało chorego okrywa się dużym prześcieradłem o wymiarach 2 x 3 m, zmoczonym w zimnej wodzie. Prześcieradło powinno ściśle przylegać do ciała. Następnie dokonuje się szybkiego i energicznego nacierania, postępując od ramion ku stopom. Nacieranie powinno w krótkim czasie (1 - 2 min) wywołać odczyn naczyniowy, wyrażający się zaróżowieniem skóry oraz uczuciem ciepła i rześkości. Nacierania nie wolno wykonywać u osób, które nie reagują na nie odczynem naczyniowym. Po nacieraniu, w zależności od stanu chorego, zleca się odpoczynek lub spacer. Natężenie bodźców mechanicznych można zwiększyć stosując zamiast nacierań oklepywanie. Wskazania. Przewlekły nieżyt oskrzeli, rozedma płuc, zaburzenia krążenia obwodowego, nerwica. Przeciwwskazania. Zaburzenia czucia, stany zapalne skóry, stany nadmiernej pobudliwości oraz wyczerpania psychicznego.

25. Zawijanie Zabieg ten polega na szczelnym zawinięciu całego ciała prześcieradłem dobrze wyżętym z zimnej wody. Następnie całe ciało owija się dokładnie ciepłym kocem. Po krótkotrwałym uczuciu zimna występuje rozszerzenie naczyń krwionośnych i uczucie ciepła. Po upływie około godziny występują poty. Zabieg ten trwa od 20 minut do 2 godzin. Po zabiegu stosuje się zwykle chłodny natrysk. Zawijania wywierają uspokajający wpływ na chorego. Można stosować również zawijania letnie (25 - 30°C), które także działają uspokajająco.

26. Okłady Okłady wykonuje się na ograniczone powierzchnie ciała. W zależności od ich działania wyróżnia się następujące okłady: Okłady chłodzące. Niską temperaturę płótna użytego do okładów uzyskuje się przez jego częste (co 2 minuty) moczenie w zimnej wodzie. Można również w tym celu użyć worka z lodem lub rurkowego przyrządu chłodzącego, przez który przepływa zimna woda. Zabieg trwa od 30 minut do 1 godziny. Okłady zimne działają kojąco i przeciwzapalnie. Dzięki zwężeniu naczyń krwionośnych wpływają hamująco na krwawienia. Okłady rozgrzewające. Pod wpływem tych okładów występuje ogrzanie skóry ciepłem wytwarzanym przez ustrój. Polegają one na położeniu na określoną część ciała złożonego w kilka warstw płótna, uprzednio zanurzonego w zimnej wodzie 10-14°C, a następnie dobrze wyżętego. Na płótno kładzie się materiał utrudniający parowanie, np. ceratę lub folię plastykową, o wymiarach 2-3 cm większych od warstwy płótna zwilżonego wodą, a następnie — dostatecznie grubą warstwę materiału wełnianego lub flaneli. Podobnie wykonuje się tzw. okłady Priessnitza. W okładach tych na warstwę płótna zwilżonego zimną wodą kładzie się warstwy suchego płótna, a następnie wszystko owija wełnianą chustą lub flanelą. Okłady rozgrzewające powodują znaczny odczyn ze strony powierzchownych i głębszych naczyń krwionośnych oraz działają kojąco w przypadku bólu. Okłady rozgrzewające w zależności od szybkości wysychania zmienia się po upływie 3-8 godzin. Szybciej wysychające okłady Priessnitza zmienia się po 2-6 godzinach. Spośród podstawowych wskazań do stosowania okładów rozgrzewających należy wymienić przewlekłe miejscowe stany zapalne oraz stany zejściowe po przebytych urazach. W celu zwiększenia skuteczności okładów rozgrzewających stosuje się w nich roztwory octanu glinu, rywanolu, odwaru rumianku oraz innych leków. Okłady gorące. Do okładów używa się wody o temperaturze 40-45°C. Okład okrywa się szczelnie ciepłym kocem lub flanelą, a niekiedy, w celu zwiększenia działania cieplnego, kładzie się bezpośrednio na okład termofor z gorącą wodą lub woreczek z ogrzanym piaskiem. Okłady gorące wywołują silne przekrwienie skóry, działają przeciwzapalnie i przyspieszają wchłanianie wysięków zapalnych. Działają one uśmierzająco w nerwobólach oraz zmniejszają napięcie mięśni.

27. Wilgotne zawijania i okłady z wełny parowanej. Metoda gorących zawijań przy użyciu wełny parowanej jest znana jako metoda Kenny, od nazwiska australijskiej pielęgniarki, która stosowała ją w leczeniu porażeń w przebiegu choroby Heinego-Medina. Zawijania przy użyciu wełny parowanej mogą być ogólne i miejscowe. Do zabiegu ogólnego używa się dwóch wełnianych koców i ceraty. Jeden koc wraz z ceratą rozpościera się na łóżku, drugi zaś ogrzewa się parą wodną w specjalnym kuble lub autoklawie. Po owinięciu chorego gorącym, miernie wilgotnym kocem zawija się go następnie ceratą i suchym kocem. Czas zabiegu wynosi 30-60 minut, w trakcie którego dwukrotnie zmienia się ogrzany koc. Zabiegi wykonuje się 2-3 razy dziennie. Zabiegi miejscowe wykonuje się w postaci gorących okładów z wełny parowanej, wśród których wyróżnia się: Okład zawijany. Zabieg wykonuje się w taki sam sposób, jak zawijania wełną parowaną. Okład zapinany. Wykonuje się go przez nałożenie kawałków wełny ogrzanej parą wodną na międzystawowe odcinki kończyn. Gorącą, wilgotną wełnę owija się następnie wełną suchą, podszytą ceratką i zapina agrafkami. W trakcie zabiegu gorącą, wilgotną wełnę zmienia się kilkakrotnie. W leczeniu porażeń występujących w przebiegu choroby Heinego-Medina zabieg ten wykonuje się kilka razy dziennie. Zmniejsza on przykurcze mięśniowe, dzięki czemu możliwe jest wykonywanie biernych ruchów kończyn. Okład koncentrowany. Okład ten polega na szybkiej zmianie (co 2 minuty) okładów z gorącej parowanej wełny w czasie 15 - 20 minut. W zabiegu tym nie stosuje się dodatkowego zawijania wełną suchą. Istota okładu polega na dostarczeniu ciału chorego dużych ilości ciepła. Okłady koncentrowane stosuje się w zaburzeniach oddychania, występujących niekiedy w chorobie Heinego-Medina w wyniku porażenia mięśni oddechowych. W porażeniu mięśni wpływających na akt wdechu okłada się gorącą wełną całą klatkę piersiową — z przodu i z tyłu, w przypadku zaś utrudnienia wydechu stosuje się okłady na dolną część klatki piersiowej, plecy i brzuch, głownie w celu zmniejszenia napięcia mięśnia przepony. Gorące zawijania i okłady z wełny parowanej można stosować z powodzeniem w leczeniu przykurczów występujących w pourazowych stanach zejściowych.

28. Płukania Płukania wykonuje się przy użyciu urządzenia zwanego irygatorem. Składa się ono z naczynia na wodę, połączonego z rurką gumową, zakończoną odpowiednią kanką. Ciśnienie wody reguluje się przez odpowiednio wysokie ułożenie naczynia. Przy użyciu irygatora dokonuje się płukania pochwy, stosowanego w stanach zapalnych pochwy i szyjki macicy. Do płukania używa się wody czystej, wody z dodatkiem odpowiednich środków farmakologicznych lub wody mineralnej. Temperatura wody wynosi 37-40°C, a ilość użyta do płukania waha się od 1 do 201. Czas zabiegu wynosi od 10 do 20 minut, ogółem wykonuje się 10-20 zabiegów. W podobny sposób dokonuje się płukania jelita grubego. Po opróżnieniu jelita z mas kałowych za pomocą wlewu oczyszczającego wprowadza się do jelita wodę w ilości od 0,5 do 1l. Jelito opróżnia się z wody przez zdjęcie rurki gumowej z kanki, poruszanie kanką umożliwia wolne opróżnianie jelita. Czynność płukania można powtarzać kilkakrotnie w czasie jednego zabiegu. W zależności od temperatury wody uzyskuje się wpływ na czynność ruchową jelita — woda ciepła zmniejsza czynność ruchową jelita, woda chłodna powoduje jej wzmożenie. Płukanie jelita grubego wykonuje się w stanach zapalnych. Prócz tego płukania jelita ciepłą wodą stosuje się w kamicy nerkowej w celu ułatwienia wydalenia złogów, w stanach zapalnych pęcherza moczowego i w przewlekłych zapaleniach narządu rodnego.

29. Ogólne zalecenia przy zabiegach hydroterapeutycznych 1) Przed zleceniem zabiegu konieczne jest dokonanie oceny stanu gospodarki cieplnej chorego, przede wszystkim w aspekcie jego wrażliwości na bodźce termiczne. Postępowanie to ułatwia dobór właściwej temperatury wody użytej do zabiegu. 2) Należy pouczyć chorego, aby przed każdym zabiegiem wodoleczniczym opróżnił pęcherz moczowy, a jeśli ma być to zabieg długotrwały, konieczne jest również oddanie stolca. 3) W trakcie serii zabiegów obowiązuje zasada stopniowanego nasilania termicznych i mechanicznych bodźców, z uwzględnieniem okołodobowego rytmu termoregulacyjnego ustroju.

30. 4) Należy pamiętać o bacznej obserwacji chorego w trakcie zabiegu wodoleczniczego. Szczególną uwagę należy zwracać na barwę warg i policzków, których zblednięcie lub zasinienie w czasie zabiegu powinno być sygnałem do jego przerwania. Wystąpienie tych objawów może być następstwem nieprawidłowej reakcji na bodźce termiczne lub też wynikiem ich nieprawidłowego doboru. 5)W czasie zabiegu należy również kontrolować częstość tętna, pamiętając, że jego przyspieszenie do ok. 100/min jest przeciwwskazaniem do stosowania zabiegów cieplnych. 6) Po każdym zabiegu ciepłym lub gorącym powinno się zastosować krótki zabieg zimny, aby w ten sposób zapobiec utracie ciepła przez rozszerzone naczynia krwionośne skóry. 7) Pomieszczenia zabiegowe muszą być odpowiednio ogrzane i dobrze wietrzone. Zabiegi gorące powinno się wykonywać w pomieszczeniu o temperaturze 22-24°C, zaś zabiegi zimne w temperaturze 25-27°C.