Download
1 / 60
770 likes | 1.3k Views
مراحل مختلف مديريت ريسك و بحران در مديريت سيلاب. داودرضا عرب. davoodrezaarab@yahoo.com. روند رشد ميزان خسارت‌هاي سيلاب در دهه‌هاي اخير. چرخه مديريت جامع بحران. مقابله. بحران. پيشگيري. بازسازي. آمادگي. تعاريف مراحل چهار‌گانه مديريت جامع بحران. روش هاي پيشگيري و كاهش خسارات سيل.
E N D
مراحل مختلف مديريت ريسك و بحران در مديريت سيلاب داودرضا عرب davoodrezaarab@yahoo.com
روند رشد ميزان خسارت‌هاي سيلاب در دهه‌هاي اخير
چرخه مديريت جامع بحران مقابله بحران پيشگيري بازسازي آمادگي
تعاريف مراحل چهار‌گانه مديريت جامع بحران
روش‌هاي پيشگيري و كاهش خسارات سيل • مطالعه و اجراي طرحهاي سازه‌اي مهار سيل • مطالعه و اجراي طرحهاي غيرسازهاي • مديريت حوضه و حفاظت آبخيز • تهيه و تدوين نظامنامة مديريت سيل و طرح عمل (Action Plan) در مواقع بحران • آموزش همگاني و تخصصي
مطالعه و اجراي طرحهاي سازه‌اي مهار سيل • ساماندهي و مهندسي رودخانه به منظور اصلاح و حفاظت مسير رودخانه، تثبيت بستر و كنترل فرسايش و رسوب و طراحي سازه هاي كنترل سيل نظير گوره هاو ... • لايروبي و بازگشايي مسير رودخانه به منظور افزايش ظرفيت عبوري جريان. • بهسازي و افزايش ظرفيت آبگذري سازه‌هاي تقاطعي رودخانه و نيز حفاظت پاية پلها در مقابل آب‌شستگي.
مطالعه و اجراي طرحهاي غيرسازهاي هدف اصلي اين محور، دور كردن مردم از جريان سيل مي باشد و شامل سه بخش اصلي است: • تهية نقشه‌هاي پهنه‌بندي سيل و پياده‌سازي حد بستر و حريم رودخانه‌ها به منظور مديريت توسعه سيلابدشت يكي از مهمترين عوامل تشديد خسارت سيل‌هاي اخير در كشور، توسعه ساخت و ساز در سيلابدشت‌ها و دخل و تصرفات غيرمجاز در بستر و حريم رودخانه‌ها ومسيل‌ها مي‌باشد. تعيين بستر وحريم رودخانه‌ها و مسيل‌ها و تهيه نقشه‌هاي پهنه‌بندي سيل يكي از ملزومات و پيش‌نيازهاي كليه طرحهاي پيشگيري و كنترل سيلاب از جمله سيستم‌هاي هشدار سيل، بيمه سيل، نحوه تعيين كاربري اراضي حاشيه رودخانه و آزادسازي محل عبور ايمن جريان رودخانه مي‌باشد. وجود اين نقشه‌ها در تعيين و ارزيابي خسارات وارده مورد نياز مي‌باشد. • ايجاد سيستم‌هاي پيش‌بيني و هشدار سيل هواشناسي و هيدرولوژيكي • برنامه‌ريزي و مديريت چند مخزنة سدهاي ساخته شده با هدف كنترل سيل و پيش بيني اثرات بهره برداري از سدهاي در دست احداث.
مديريت حوضه و حفاظت آبخيز • آبخيزداري شامل عمليات بيولوژيك و مكانيكي به منظور تقويت پوشش گياهي، حفاظت خاك و افزايش نفوذپذيري و در نتيجه كاهش پتانسيل سيل‌خيزي منطقه. • مطالعات آبخوان‌داري و پخش سيلاب به منظور استفاده موثر از جريان سيل و كاهش خسارات آن. • مطالعات اصلاح و تغيير كاربري اراضي و ارائه كاربري‌هاي مجاز خصوصاً با توجه به مطالعات پهنه بندي سيل و سيل‌خيزي در كوتاه مدت و دراز مدت.
تهيه و تدوين نظامنامة مديريت سيل و طرح عمل (Action Plan) در مواقع بحران به منظور ايجاد آمادگي و هماهنگي بين مسئولين دستگاههاي ذيربط در سه مرحلة زماني قبل و بعد از وقوع سيل تهيه ميشود كه براساس آن تمهيدات سازماني از قبل مشخص شده‌اي مانند تخليه شهرها و روستاها يا بستن جاده‌ها و ... به مورد اجرا گذاشته ميشود تا خسارات و خصوصاً تلفات ناشي از سيل به حداقل برسد.
آموزش همگاني و تخصصي هدف اين محور ايجاد آمادگي در برابر سيلاب، لزوم توجه به هشدارهاي صادره در اين زمينه و ارائه پيام‌هاي ايمني و امدادي جهت كاهش خسارات سيل مي‌باشد كه مي‌تواند از طريق چاپ و انتشار پوستر، بروشور، كتاب، تهية فيلم و برگزاري كارگاه و نمايشگاه و ... انجام شود.
روش‌هاي پيشگيري و كاهش خسارات سيل 1. تلاش در جهت كاهش سيلاب 2. تلاش در جهت كاهش آسيب پذيري در مقابل سيلاب 3. تلاش در جهت كاهش خسارات 4. ايجاد آمادگي براي تحمل خسارات
روش‌هاي سازه‌اي اولين دسته بر مبناي حفاظت فيزيكي بوسيله سازه‌ها مي‌باشد و روش هاي سازه‌اي ناميده ميشود. سه دسته ديگر در گروه روش‌هاي غيرسازهاي طبقه‌بندي مي شوند. به عبارت ديگر روش هاي سازه‌اي: 1- قبل از وقوع سيلاب اعمال مي شوند. 2- ماهيت عمدتا" سازه‌اي دارند. 3- به منظور دور كردن سيلاب از مردم به‌كار گرفته مي شوند.
روش‌هاي سازه اي مديريت سيلاب سدهاي مخزني
سد دز سد شهيد عباسپور عملکرد سدهای دز و شهیدعباسپور از نظر کنترل سیلاب
روش‌هاي غيرسازهاي كليه روش‌هاي كاهش مشكلات سيلاب كه در برگيرنده تواما سه مشخصه فوق نباشند، روش‌هاي غيرسازهاي مديريت سيلاب مي‌باشند. براي مثال مقابله به‌هنگام با سيلاب، داراي ماهيت سازه‌اي است و به منظور دور كردن سيلاب از مردم صورت مي‌گيرد ولي در هنگام سيلاب انجام ميشود يا مديريت حوضه آبريز قبل از وقوع سيل و به منظور دور كردن سيلاب از مردم صورت مي گيرد ولي ماهيت آن عمدتا" غير سازه اي است. روش هاي ديگر مانند هشدار سيلاب و تخليه ساكنين "به هنگام سيلاب" و به منظور "دوركردن مردم از سيلاب" انجام مي‌شدند و داراي ماهيت "غيرسازهاي" مي‌باشند.
مقابله با سيلاب روش‌هاي غير سازه‌اي مديريت سيلاب مقاوم سازي آموزش عمومي هشدار و تخليه
مديريت اضطراري ريسك • عمليات مقابله با بحران از چهار جز مديريت اضطراري ريسك كه به عنوان PPRR شناخته ميشود: • جلوگيري از اثرات يا كاهش شدت خسارات (prevention) • ايجاد آمادگي و پيشگيري جامعه (preparedness) • مقابله فوري بعد ازدرك خطر(response) • توانمند سازي جامعه(recovery)
پيشگيري و كاهش خطر • مديريت كاربري زمين و پهنه‌بندي • ضوابط ساختماني • جابجايي ساختمان‌ها • توسعه امنيت
آمادگي و پيشگيري • هشياري و آموزش جامعه • برنامه‌ريزي بحران • عمليات اموزشي • ارتباطات اضطراري • برنامه تخليه
مقابله اضطراري - اجراي عمليات و برنامه‌ها - اجراي عمليات اضطراري - سازماندهي قانوني - هشدار - فعال‌كردن مراكز عمليات بحران - جابجايي منابع
توانمندسازي • فعال كردن مراكز توانمندسازي افراد، كه شامل: • حمايت از افراد • تهيه اسكان موقت،غذا و پوشش • ارئه خدمات بهداشتي و امنيتي • اطلاع رساني • پاكسازي
انواع مقاوم سازي ها در برابر سيل اساساً چهار نوع مقاوم سازي در برابر سيل پيشنهاد مي شود: حفاظت از تاسيسات زيربنايي حفاظت از ساختمان‌ها تمهيدات هدايت و راهنمايي در شرايط اضطراري - ايجاد نواحي مفر (محل فرار) و گريز براي مردم و دامها و تعلقات آنان - ايجاد تمهيدات براي دسترسي مطمئن (مثل جاده ها و پل ها) به تجهيزات در زمان وقوع سيل (يا قبل از وقوع سيل). - دسترسي به تسهيلاتي چون عرضه آب، اصول بهداشتي و ذخيره سيل در مناطق مفر مقاوم سازي كشاورزي در برابر سيل
مقاوم‌سازي ساختمان‌ها در برابر سيل (1) در زمان سيل، طبقه همكف را سيل خواهد گرفت و ساكنين صرفاً به طبقات بالاتر خواهند رفت. (2) تراز طبقه همكف تا تراز سيل مشخص بالا برده مي شوند و سيل گيري فقط وقتي صورت مي گيرد كه سيل هاي بزرگ به وقوع پيوسته باشد. (3) ساختمان با ديواره هاي احداثي از كيسه‌هاي شن (در شرايط اضطراري) در اطراف آن حفاظت ميشود. (4) ساختمان در نقطه‌ايي قرار مي‌گيرد كه هميشه مصون از سيل بوده و بر اسكلت تيركوبي احداث شده است.
ساختمان هاي عمومي و صنعتي اولاً بايد مطمئن شد كه پي ساختمان توان تحمل شرايط سيلابي با سطح ايستايي بالاي آب‌هاي زيرزميني را دارد. ثانياً ساختمان‌هاي بلند بايد در مقابل تراز بالاي سيلاب ها، فشار امواج و نيروهاي حاصل از جريان مقاومت داشته باشد در بسياري از كشورها اسكلت ساختمان‌ها بتوني يا فولادي است و به راحتي تنش‌هاي ناشي از سيل را تحمل مي‌كنند. طبقه همكف را مي‌توان براي پاركينگ وسايط نقليه، اتاق‌هاي انتظار و غيره استفاده كرد كه در مواقع سيلابي خسارات چنداني وارد نشود. واضح است كه تاسيسات صنعتي با ارزش، در صورت امكان هرگز نبايد در طبقه همكف قرار گيرند. نكته مهم ديگر اين است كه دسترسي به ساختمان در مواقع سيلابي بايد به راحتي امكان‌پذير باشد (به ويژه مراكز بهداشتي).
خانه هاي شخصي مقاوم كردن سقف خانه‌ها يا احداث سكوها و قسمت هاي مرتفع براي ذخيره مواد خام و كالاهاي تهيه شده و پناهگاه اهالي منزل براي حداقل 24 ساعتي كه تراز سيل در حد بالا است. تقويت كردن پي خانه‌ها در مواقعي كه بالا آمدن سطح آب زيرزميني محتمل است. تهيه ديواره هاي كوتاه (آجري يا بتني كه با ارتفاعي كمتر از 5/0 متر و يا از مصالح خاكي كه از يك متر ارتفاع تجاوز نكند.) در اطراف منازل براي حفاظت خانه و وسايل آن از سيل. ساخت خانه ها روي پايه‌هاي چوبي (همچنان‌كه در بسياري از نقاط دنيا آزمايش شده است). در صورتي كه شرايط مالي اجازه دهد، استفاده از مصالح مقاوم به سيل: بلوكهاي بتني بهتر از آجر، آجر بهتر از ني و رس بهتر از ماسه است.
مقاوم سازي اراضي كشاورزي در برابر سيل معرفي انواع مناسبي از برنج كه نشاء كردن آنها ديرتر بوده و از خسارات سيل‌هايي كه اواخر فصل سيلاب به وقوع مي‌پيوندند، در امان باشند. همچنين انواع اصلاح شده از برنج هاي شناور فوق الذكر تكثير و توزيع شود. توصيه در مورد انتخاب الگوي كشت مناسب براي شرايطي كه طرحهاي حفاظتي سيلاب در مراحل اوليه بهره‌برداري ايمني كاملي را كه كشاورزان تصور دارند، فراهم نمي‌كنند. مديريت آب با هدف تاخير در آب‌گرفتگي اراضي با استفاده از ديواره‌هاي خاكي نيمه مستغرق و يا باز كردن دريچه‌ها به نحوي كه برداشت محصول قبل از وقوع سيل انجام شده باشد. ابداع و تعبيه محيط هاي عاري از سيل، انبارهاي ذخيره غذايي مقاوم به نفوذ جانداران موذي و محفظه هاي حفاظتي كه با استفاده از فناوري‌هاي جديد يا مصالحي كه در محل قابل دسترس نيستند، ساخته مي‌شوند. كمك در نمك زدايي نواحي سيل‌زده با آب شور با فراهم‌سازي مواد مناسب (مثل گچ) و خدمات ترويجي
اهداف برنامه جامع مديريت سيل كاهش خسارت سيل از طريق: • حفاظت جان انسان‌ها (ساكنان منطقه و مسافران) • حفاظت منابع آب و خاك • حفاظت تاسيسات زيربنايي و راه‌هاي ارتباطي • مديريت غير سازه‌اي سيل
دلايل ضرورت مديريت يكپارچه سيل حوضه‌هاي آبريز • حوضه آبريز يك سيستم مستقل است. • كليه فعاليت‌هاي آب و خاك در حوضه متاثر از يكديگر هستند. • سازمان‌هاي مختلفي در امر مديريت سيل در هر يك از حوضه‌هاي آبريز فعاليت دارند. • حوضه‌هاي آبريز اصلي استان در دو يا چند استان مشترك است.(اترك و كركانرود) • انجام فعاليت‌هاي توسعه و حفاظت آب و خاك، مديريت سيل از استان‌هاي بالادست بر شرايط حوضه در پايين دست اثر گذاشته است. • هماهنگ‌سازي برنامه‌ها و اقدامات مديريت سيل در حوضه يك ضرورت است. • با نگاه يكپارچه به مديريت سيل حوضه‌ها، اولويت‌گذاري و سرمايه‌گذاري و اخذ نتايج،بهينه خواهد شد. • مشاركت آبخيز نشينان در طرح‌ها و برنامه‌هاي مديريت سيل ضروري است.
رويكرد برنامه مديريت يكپارچه سيل رويكرد تهيه برنامه مبتني است بر: • پيشگيري و آمادگي در برابر سيل و انجام اقدامات پيشگيرانه و آمادگي در زمان وقوع سيل. • نگاه يكپارچه و بهم پيوسته مديريت سيل در حوضه آبريز. • توجه ويژه به اقدامات غيرسازهاي و مديريت در سطح حوضه‌هاي آبريز. • تهيه برنامه مديريت سيل در هر حوضه آبريز و تلفيق آن براي استان. • لحاظ افق زماني 1400 (15ساله) براي برنامه‌هاي مديريت سيل. • مشاركت آبخيز نشينان در طرح‌ها و پروژه‌هاي حفاظتي و احيائي و پيشگيري از سيل. • آموزش و ترويج برنامه‌هاي حفاظتي به آبخيز نشينان
مؤلفه‌ها و اجزاء مديريت يكپارچه سيل 1- مديريت حوضه‌هاي آبخيز و عرصه‌هاي منابع طبيعي 2- كنترل فيزيكي سيل به وسيله سدها و حفاظت رودخانه‌ها 3-آمادگي در مقابل سيلاب 4- مديريت سيلابدشت 5- مديريت بحران و مقابله با سيل • - پيش‌بيني و هشدار سيل • - برنامه جابجايي و تخليه در زمان اضطراري • - آموزش همگاني • - مديريت سدها در زمان سيلاب • مديريت كاربري اراضي و حريم بستر رودخانه‌ها • - بيمه سيل
1- مديريت حوضه آبخيز و عرصه‌هاي منابع طبيعي الف) اهداف • بهبود حفاظت خاك و كنترل فرسايش و نيز پيشگيري از وقوع سيل در سر آب حوضه‌هاي آبريز • حفظ- اصلاح-احياء و توسعه جنگل‌ها و مراتع حوضه‌ها از طريق برنامه‌هاي مختلف • اجراي پروژه‌هاي بيومكانيكي(تراس‌بندي) و مكانيكي (سازه‌هاي مختلف آبخيزداري) و پخش سيلاب در حوضه‌هاي آبخيز • اجراي پروژه‌هاي بيولوژيك و اصلاح كاربري اراضي زراعي شيب‌دار از طريق احداث باغ و توسعه يونجه‌كاري
ادامه1- مديريت حوضه آبخيز و عرصه‌هاي منابع طبيعي ب) فعاليت‌هاي اساسي فعاليت‌هاي بيولوژيكي • بازسازي و بهبود جنگل‌ها و پوشش‌هاي گياهي • عمليات احياء جنگل و مرتع • خريد اراضي مستثنيات داخل جنگل و تبديل آنها به جنگل • انجام عمليات اجرايي ساماندهي خروجي دام از جنگل فعاليت‌هاي فيزيكي • احداث چك دم و تراس‌بندي • احداث بندهاي سيل‌گير و تاخيري و رسوبگير • احداث سيستم پخش سيلاب • جابجايي روستاهاي محاط در جنگل ارزيابي ساليانه عملكرد سيستم (تجهيزات ايستگاه‌هاي اندازه‌گيري و پايش)
2- كنترل فيزيكي سيل الف) اهداف: • كاهش پيك سيل • افزايش ظرفيت رودخانه • حفاظت ديواره و بستر رودخانه‌ها ب) فعاليت‌هاي اساسي َََA) احداث سدهاي مخزني • سد گلستان در سيل سال 80 سيل ورودي 3017 متر مكعب در ثانيه را به 200 متر مكعب در ثانيه را در خروجي كاهش داده است. B) مديريت رودخانه • حفاظت فيزيكي از شهرها، روستاها وتاسيسات زيربنايي حاشيه رودخانه‌ها • ساخت ديواره‌ها و بندها تثبيت كف • لايروبي • آزادسازي بستر و حريم رودخانه‌ها و مسيل‌ها
3- آمادگي براي سيلاب الف) اهداف: • هشدار سيل • تخليه • آموزش همگاني براي حالت‌هاي اضطراري ب) فعاليت‌هاي اساسي: • تهيه سيستم هشدار سيل • مديريت يكپارچه سدها در زمان سيل • تعيين نقاط امن براي اقامت موقت • تهيه برنامه آموزش
4- مديريت سيلابدشت الف) اهداف: • كاهش خسارات جاني و مالي با اقدامات غيرسازهاي ب) فعاليت‌هاي اساسي: • تعيين حد بستر و حريم رودخانه‌ها • مديريت كاربري اراضي و كنترل كاربري آنها • بيمه سيل • تهيه نقشه خطر
5- مديريت بحران و مقابله با سيل • هماهنگي همه فعاليت‌هاي مديريت سيل بويژه در زمان سيل و بعد از آن • تشكيل كميته‌هاي مختلف براي مقابله و جلوگيري از سيل • تامين منابع مالي برخي از فعاليت‌هاي مديريت سيل
هم اكنون در هلند ايمني 10 ميليون نفر در مقابل سيلاب وابسته سيل بندهاي ساحلي و سدهاي دريايي مي‌باشد
نرده‌هاي سيلاب سنتي در ژاپن براي محافظت سيل‌بندها با قدمت 400 سال
نرده‌هاي سيلاب سنتي در ژاپن براي محافظت سيل‌بندها با قدمت 400 سال
