Astronomia

1. Astronomia Autorzy: Witold Winnicki Paweł Kurlapski Adrian Nalejski

2. Co to jest Astronomia? Astronomia, nauka zajmująca się obiektami pozaziemskimi; obecnie istnieje wiele działów astronomii: astronomia matematyczna, zajmująca się teorią ruchu ciał w polach grawitacyjnych, astronomia pozagalaktyczna, zajmująca się badaniem obiektów astronomicznych znajdujących się poza Galaktyką, astronomia gwiazdowa, zajmująca się badaniem rozmieszczenia i ruchów gwiazd oraz materii międzygwiazdowej w Galaktyce, astronomia nawigacyjna, badająca przydatność zjawisk astronomicznych do celów nawigacji, astronomia pozaatmosferyczna, astrofizyka, astrometria, radioastronomia.

3. Układ słoneczny Słoneczny Układ, układ ciał astronomicznych znajdujących się pod dominującym wpływem pola grawitacyjnego Słońca, związanych wspólnym pochodzeniem.Składa się ze Słońca, ośmiu planet (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun), naturalnych satelitów planet (planet księżyce), planetoid, komet, ciał meteorowych (meteory) oraz pyłu i gazu międzyplanetarnego. Słońce zawiera w sobie 99,866% masy zawartej w ciałach Układu Słonecznego (bez gazu i pyłu międzygwiezdnego).

4. Słońce Słońce, centralna gwiazda Układu Słonecznego. Żółty karzeł I populacji (gwiazdy), należący do ciągu głównego na diagramie Hertzsprunga-Russella - typu widmowego G2V, jasności wizualnej -26,78m, jasności absolutnej +4,79m. Masa: 1,9891×1030 kg (333 000 mas Ziemi), średnia gęstość: 1,410 g/cm3 (największa, w jądrze, ok. 100 g/cm3), średnica: 1,3920×106 km (109 średnic Ziemi), obserwowana z Ziemi średnica kątowa: średnio 31’,9877.

5. Merkury Merkury, pierwsza wg oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego, znana w starożytności. Elementy orbity: półoś wielka 57,91 mln km, mimośród 0,206, nachylenie płaszczyzny orbity względem ekliptyki 7°0’15". Okres obiegu wokół Słońca 87,969 dni. Okres obrotu ok. 59 dni. Obrót linii apsyd orbity Merkurego o 0",4 rocznie stanowi potwierdzenie ogólnej teorii względności.

6. Wenus Wenus, druga od Słońca planeta Układu Słonecznego, znana od starożytności. Średnia odległość od Słońca 108,2 mln km, orbita prawie kołowa (mimośród 0,0068), okres obiegu 224,70 dnia, okres obrotu wokół własnej osi 243,16 dnia, obrót w kierunku przeciwnym niż reszta planet (złożenie obu ruchów powoduje, że dzień na Wenus trwa 116,8 doby ziemskiej), oś obrotu leży praktycznie w płaszczyźnie orbity, o nachyleniu 2° (wynika z tego brak pór roku). Średnica 12104 km, masa 0,82 masy Ziemi, przyspieszenie grawitacyjne 8,85 m/s2.

7. Nasz Dom - Ziemia Ziemia, trzecia planeta Układu Słonecznego o masie 5,9742·1024 kg, przeciętnej średnicy równikowej 12756,28 km, średnicy biegunowej 12713,50 km (spłaszczenie 0,0033536). Kształt Ziemi opisuje tzw. geoida, bryła zbliżona do elipsoidy trójosiowej (różnica długości skrajnych średnic równikowych wynosi 420 m, maksymalne odstępstwa geoidy od elipsoidy trójosiowej nie przekraczają 100 m, obszarami najbardziej zagłębionymi są okołorównikowe części Oceanu Indyjskiego, najbardziej wyniesione względem elipsoidy są północne obszary Oceanu Atlantyckiego i okolice Nowej Gwinei). Średnia gęstość Ziemi: 5,515 g/cm3, przyspieszenie grawitacyjne na równiku (na poziomie morza): 9,7805 m/s2.

8. Mars Mars, czwarta wg oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego, znana w starożytności. Elementy orbity: półoś wielka 227,9 mln km, mimośród 0,09338, nachylenie płaszczyzny orbity względem ekliptyki 1°50’59". Okres obiegu wokół Słońca 686,738 dni. Okres obrotu 24h37m22s,7. Promień równikowy planety 3400 km, spłaszczenie 0,0091, masa 6,423·1023 kg. Albedo 0,16.

9. Jowisz Jowisz, największa planeta Układu Słonecznego, piąta wg oddalenia od Słońca, znana w starożytności.Elementy orbity: półoś wielka 778,4 mln km, mimośród 0,04812, nachylenie płaszczyzny orbity względem ekliptyki 1°18’21”. Okres obiegu wokół Słońca 11 lat 315 dni. Promień równikowy planety 71 400 km, spłaszczenie 0,061, masa 1,90·1027 kg. Albedo 0,41. Obrót planety niejednorodny: szybszy na równiku (okres 9h51m), wolniejszy w okolicach biegunów (9h56m), co świadczy o tym, iż widoczna jest jedynie atmosfera planety. Nachylenie równika do płaszczyzny orbity 3°1’. Temperatura strony zwróconej ku Słońcu ok. 140-150°K. Maksymalna jasność wizualna -2m,4. Jowisz jest wówczas najjaśniejszym po Słońcu, Księżycu i Wenus obiektem na niebie.

10. Saturn Saturn, szósta w kolejności od Słońca planeta Układu Słonecznego, druga pod względem wielkości, ostatnia ze znanych już w starożytności. Widoczna jako obiekt o jasności od -0,4m do +1,5m i żółtawej barwie. Ma co najmniej 18 księżyców (Mimas, Enceladus, Tethys, Dione, Rhea, Titan, Hyperion, Iapetus, Phoebe, Janus, Epimetheus, Dione, Telesto, Calypso, Atlas, Prometheus, Pandora) oraz kolejne, dotychczas niepotwierdzone, o tymczasowych kodowych nazwach zawierających rok odkrycia, S, numer kolejny dla danego roku.

11. Uran Uran, siódma planeta Układu Słonecznego, odkryta przypadkowo 13 marca 1781 przez W. Herschla.Widoczna jako obiekt o jasności od 5,4 do 6,0 wielkości gwiazdowych i zielonkawoniebieskim kolorze. Ma co najmniej 21 księżyców (planet księżyce) i pierścień, stanowiący w rzeczywistości układ 10 pierścieni. Średnia odległość Uranu od Słońca wynosi 2869 mln km, orbita wyraźnie eliptyczna (mimośród 0,0473), okres obiegu 84,01 lat. Masa Uranu równa jest 14,54 masy Ziemi, średnia gęstość 1,160 g/cm3, przyspieszenie grawitacyjne 8,46 m/s2, średnica równikowa planety 52 900 km. Stosunkowo krótki (10 godz. 49 min) okres obrotu wokół osi (ruch jest wsteczny) powoduje względnie duże spłaszczenie globu wynoszące 7%, oś obrotu nachylona jest pod kątem 8°48' do płaszczyzny orbity.

12. Neptun Neptun, ósma wg oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego. Elementy orbity: półoś wielka 4,52·109 km, mimośród 0,004, nachylenie płaszczyzny orbity względem ekliptyki 1°46’20''. Okres obiegu wokół Słońca 164,78 lat. Okres obrotu 15h40m. Promień równikowy planety 24 300 km, nachylenie równika względem ekliptyki ok. 29°, masa 1,031·1026 kg. Albedo 0,52. Temperatura półsfery zwróconej ku Słońcu ok. -165°C (ok. 110 K).

13. Pluton Pluton, planeta karłowata, najjaśniejszy obiekt pasa Kuipera. Od odkrycia do 2006 uznawany za dziewiątą planetę Układu Słonecznego.Odkryty w 1930 (Lowell Observatory) przez amerykańskiego astronoma C. Tombaugha na podstawie przewidywań (niedokładnie spełnionych) amerykańskich astronomów P. Lowella i W.H. Pickeringa (1858-1938). Jasność obserwowana Plutona wynosi od 16,2m do 14,3m.

14. Czarna dziura Czarna dziura, kollapsar, obiekt astronomiczny, zwyrodniała gwiazda (o masie większej od ok. 3 mas Słońca) lub jądro galaktyki, którego promień stał się mniejszy od pewnej granicznej wielkości nazwanej promieniem grawitacyjnym lub promieniem Schwartzschilda. Wtedy pole grawitacyjne osiąga takie natężenia, że nawet światło nie jest w stanie je opuścić.

15. Supernowa Supernowa gwiazda, gwiazda, w której następuje gwałtowne, wybuchowe zużywanie węgla w reakcjach jądrowych (gwiazd ewolucja) - przyrost jasności supernowej gwiazdy sięga 19 wielkości gwiazdowych (wzrost mocy promieniowania rzędu 40 mln razy). W ciągu ostatniego tysiąca lat odnotowano trzy supernowe gwiazdy w naszej Galaktyce: w 1054 w gwiazdozbiorze Byka (obserwowana przez astronomów chińskich, pozostałością po niej jest mgławica Krab), w 1572 w Kasjopei (obserwowana przez T. de Brahe) i w 1605 w Wężowniku (obserwowana przez J. Keplera). Poza Galaktyką do tej pory odkryto 400 supernowych. Najlepiej poznaną jest - Supernowa 1987A, zaobserwowana w 1987 w Wielkim Obłoku Magellana.

16. Teleskop – narzędzie do obserwacji ciał niebieskich Teleskop, teleskop optyczny, przyrząd służący do prowadzenia obserwacji wizualnych lub fotografowania obiektów astronomicznych: duża luneta astronomiczna (tzw. refraktor, inaczej: teleskop refrakcyjny) lub układ optyczny z obiektywem zwierciadlanym (tzw. reflektor, inaczej: teleskop zwierciadlany), względnie zwierciadlano-soczewkowym.

17. Kwazary Kwazary, widoczne jako jasne, podobne do gwiazd obiekty (zdjęcie z kosmicznego teleskopu Hubble'a). Kwazary na zdjęciach w środkowej i prawej kolumnie związane są z kolidującymi i łączącymi się galaktykami.

18. Księżyc Księżyc, naturalny satelita Ziemi (planeta podwójna). Księżyc jest ciałem niebieskim o średnicy 3476 km (0,272 średnicy Ziemi), masie 7,33·1022 kg (ok. 1/81 masy Ziemi), średniej gęstości 3,34 g/cm3 (60% gęstości Ziemi), przyspieszeniu grawitacyjnym na powierzchni 1,62 m/s2 (ok. sześciokrotnie mniejszym od ziemskiego). Temperatura powierzchni zmienia się w zakresie od +140°C do -190°C, ale 1 m pod powierzchnią jest w przybliżeniu stała i wynosi -30°C.

19. Satelita Satelita komunikacyjny (ang. communication satellite) — satelita pełniący funkcję stacji przekaźnikowej w łączności globalnej, np. w systemach telefonii komórkowej (GSM) lub satelitarnym systemie lokalizacji obiektów (GPS).

20. Galaktyka Galaktyka, nazwa układu gwiazd i materii międzygwiazdowej, do którego należy Słońce wraz z Układem Słonecznym. Nazwa pochodzi od greckiego gala (mleko), ponieważ płaszczyzna równika Galaktyki pokrywa się z płaszczyzną Drogi Mlecznej. Z tego powodu nazywa się nieraz Galaktykę Układem Drogi Mlecznej, zachowując nazwę Droga Mleczna dla pasa na niebie, w którym występuje największe skupienie gwiazd i materii międzygwiazdowej.

21. Droga mleczna Droga Mleczna, dawne określenie Galaktyki. Drogę Mleczną można obserwować przy bezchmurnym niebie, czystym powietrzu, z dala od świateł miasta. Ma postać nieregularnego, świetlistego pasa, który powstaje wskutek zlewania się świateł wielu miliardów gwiazd znajdujących się w obrębie dysku galaktycznego, wzdłuż równika Galaktyki (nachylonego pod kątem ok. 62° do płaszczyzny równika niebieskiego). Szerokość pasa - od 5° do 50°.

22. Mgławice galaktyczne Wyróżnia się zbudowane z materii międzygwiazdowej (pył lub gaz) mgławice galaktyczne, dzielące się na: mgławice emisyjne (jasne, świecące własnym światłem dzięki pobudzeniu bliską, gorącą gwiazdą, w widmie widoczne są linie widmowe emisyjne), mgławice refleksyjne (jasne, świecące światłem odbitym, dają widmo ciągłe z liniami absorpcyjnymi, oświetlone są chłodniejszą gwiazdą) oraz mgławice absorpcyjne (ciemne, widoczne dzięki przesłanianiu dalszych świecących obiektów). Istnieją ponadto mgławice dyfuzyjne. Wielka Mgławica Oriona