خلق سبد سناریوهای محصولات نفتی ایران

1. محمد امين قلم بر كانديداي دکتري آینده پژوهی، دانشکده علوم و فنون دانشگاه تهران GHALAMBOR@UT.AC.IR سید محمود حسینی عضو هيات علمي دانشکده مديريت و حسابداري دانشگاه شهيد بهشتي M.HOSSEINI33@GMAIL.COM علیرضا قلم بر دانشجوی مهندسی شیمی،ترموسینتیک،دانشکده فنی واحدتهران جنوب ALIREZAGHALAMBOR@GMAIL.COM خلق سبد سناریوهای محصولات نفتی ایران پاييز 1391

2. فهرست مقدمه اهمیت و ضرورت تحقیق روش تحقیق دستاوردهاي تحقيق نتیجه گیری

3. مقدمه علل توجه و رشد آینده نگاری تعریف سناریو هدف از سناریو مزیت منابع طبیعی

4. اهمیت و ضرورت پژوهش مرکز پژوهش های مجلس- مهر1388 تحریم ها و فشارهای خارجی نفت برای توسعه سناریوهای جهانی محصولات نفتی

5. بیان مساله چشم انداز 1404 آماده شدن برای آینده های ممکن

6. مدل مفهمومی تحقیق

7. کشف • یکپارچه سازی • اجرا • ارزیابی

8. اهداف تحقيق • شناسايي عوامل کلیدی اقتصادی تاثيرگذار بر توسعه محصولات نفتي • شناسايي عوامل کلیدی سیاسی تاثيرگذار بر توسعه محصولات نفتي • شناسايي عوامل کلیدی اجتماعي تاثيرگذار بر توسعه محصولات نفتي • شناسايي عوامل کلیدی فناوری تاثيرگذار بر توسعه محصولات نفتي • شناسايي عوامل کلیدی قانوني تاثيرگذار بر توسعه محصولات نفتي • شناسايي عوامل کلیدی زيست محيطي تاثيرگذار بر توسعه محصولات نفتي • خلق سناریوهای پیش روی توسعه محصولات نفتی

9. جهت گیری • یکپارچه سازی • اجرا • ارزیابی

10. انتخاب عوامل کلیدی موثر بر توسعه محصولات نفتی

11. تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه محصولات نفتی- تحلیل اولیه داده های ماتریس و تاثیرات متقاطع

12. تحلیل محیط سیستم همانطوریکه در مبانی روش شناسی به تفصیل در مورد روش میک مک و نحوه تحلیل آن ها نوشته شده در این بخش بر اساس آن مبانی نسبت به تحلیل داده ها اقدام می شود. در مجموع متغیرها دارای دو نوع تاثیر هستند تاثیرات مستقیم و تاثیرات غیرمستقیم که به تفصیل در مورد هر دو تاثر به تفکیک پرداخته می شود. در تحلیل صفحه پراکندگی متغیرهای استان می توان این دسته از متغیرها را در سیستم شناسایی کرد: متغیرهای تعیین کننده یا تاثیرگذار متغیرهای دو وجهی (متغیرهای ریسک و متغیرهای هدف) متغیرهای تاثیرپذیری یا نتیجه سیستم متغیرهای مستقل متغیرهای تنظیمی

13. نقشه پراکندگی متغیرها و جایگاه آنها در محور تاثیرگذاری- تاثیرپذیری

14. نقشه پراکندگی متغیرها و جایگاه آنها در محور تاثیرگذاری- تاثیرپذیری بر اساس طبقه بندی گروهی متغیرهای هدف متغیرهای تاثیرگذار متغیرهای دوگانه متغیرهای تنظیمی متغیرهای تاثیرپذیر متغیرهای خروجی متغیرهای مستقل

15. نقشه رابطه مستقیم بین متغیرها (تاثیرات بسیار ضعیف تا بسیار قوی)

16. نقشه رابطه مستقیم بین متغیرها (تاثیرات ضعیف تا بسیار قوی)

17. نقشه رابطه مستقیم بین متغیرها (تاثیرات نسبتا قوی تا بسیار قوی)

18. نقشه رابطه مستقیم بین متغیرها (تاثیرات قوی تا بسیار قوی)

19. نقشه رابطه مستقیم بین متغیرها (تاثیرات بسیار قوی)

20. نقشه پراکندگی متغیرها و جایگاه آنها بر اساس تاثیرات غیر مستقیم 

21. نقشه رابطه غیر مستقیم بین متغیرها (تاثیرات بسیار ضعیف تا بسیار قوی)

22. نقشه رابطه غیر مستقیم بین متغیرها (تاثیرات ضعیف تا بسیار قوی)

23. نقشه رابطه غیر مستقیم بین متغیرها (تاثیرات نسبتاً قوی تا بسیار قوی)

24. نقشه رابطه غیر مستقیم بین متغیرها (تاثیرات قوی تا بسیار قوی)

25. نقشه رابطه غیر مستقیم بین متغیرها (تاثیرات بسیار قوی)

26. خلق سناریوهای مادر توسعه محصولات نفتی

27. سناریوی 1: خرگوش بازی گوش در این سناریو تنش شدی در روابط سیاسی ایران وجود دارد و همچنین دولت ها و اقتصادهای بزرگ برای توسعه و رسیدن به ابر قدرتی مانند کشورهای چین و روسیه نیاز شدیدی به منابع اولیه انرژی نفت خام دارند. در این فضا ایران به دلیل داشتن ذخایر نفتی غنی و همچنین تسلط بر راه های ارتباطی و مزایای موقعیت جغرافیایی یک همکاری استراتژیک با کشورهای نیازمند خود بسته و در مقابل کشورها و ابرقدرت های مخالف خواهد ایستاد. در این فضا ایران به علت حفظ حمایت کشورهای هم پیمان خود نمی تواند در حوزه محصولات نفتی خود سرمایه گذاری های چندانی داشته باشد و می بایست به صورت خام منبعی برای تغذیه کشورهای هم پیمان خود باشد. بودجه دولت به دلیل افزایش تحریم ها و فشارهای بین المللی و کاهش صادرات و درآمدهای غیرنفتی به شدت به فروش نفت خام وابسته خواهد شد و کشورهای مخالف به منظور کاهش قدرت ایران در اپک به استخراج و ارائه بیشتر از ظرفیت تعیین شده خود اقدام خواهند ورزید.

28. سناریوی 2: مار فراری با وجود تنش های شدید ایران با سایر کشورها ولی به علت رشد سایر کشورها در حوزه های تکنولوژیکی نیاز این کشورها به منابع اولیه انرژی نفت خام کاهش می یابد همچنین از دیگر نشانه های وقوع این سناریو رشد تکنولوژی و بهبود وضعیت آلودگی های زیست محیطی است. در این فضا ایران در خطر بسیار بزرگی قرار خواهد داشت زیرا دیگر نمی تواند حمایت برخی کشورها را به علت ارائه نفت خام به تنهایی جلب نماید. این یک سناریوی هشدار دهند می باشد که ایران می بایست سرمایه گذاری شدیدی بر روی تکنولوژی های خود کرده و به یک قدرت در ارائه محصولات کاربردی نفت تبدیل شود. از طرفی آمریکا به علت ترس از دست دادن قدرت در سده کنونی دست به هر اقدامی خواهد زد.

29. سناریوی 3: اسب نجیب روابط سیاسی ایران با ابرقدرت ها مصالحه آمیز می باشد. در این فضا ایران توان دسترسی به تکنولوژی های برتر و ایجاد فضای امن برای سرمایه گذاری در کشور را خواهد داشت و به سرعت می تواند وابستگی خود را به فروش نفت خام از طریق دیگر درآمدها کاهش داده و در حوزه محصولات نفتی به یکی از تولید کنندگان اصلی تبدیل شود.

30. سناریوی 4: شیر خفته این سناریو بهترین سناریو برای ایران است. چرا که همزمان از حمایت و وابستگی سایر قدرت ها به خود برخوردار است و می تواند از این امتیاز کلیدی بهره مند گردد. همچنین به علت روابط مناسب خود توان کسب تکنولوژی های برتر را داشته و می تواند جلب سرمایه گذارهای داخلی و خارجی را کرده و بر روی حوزه های تکنولوژی خود سرمایه گذاری های کلان داشته باشد.

31. بررسی تطبیقی طرح‌هاي برنامه استراتژيك توسعه صنايع پتروشيمي سه هدف عمدة صنايع پتروشيمي با الهام گرفتن از سياست‌ها و ديدگاه‌هاي كلان كشور به شرح زير است: 1-افزايش سودآوري شركت از طريق ارتقاء بهره‌وري (بهبود راندمان توليد، ارتقاء كيفيت، اصلاح مستمر ساختارهاي هزينه‌اي، توليد محصولات جديد، ...) 2-افزايش قابل ملاحظه صادرات محصولات 3-افزايش نقش پيشرو در اجراي سياست خصوصي سازي از طريق ارائه خدمات فني، تخصصي و تسهيلات مانند خوراك ارزان

32. اهداف كمي برنامه استراتژيك •ارتقاء جايگاه پتروشيمي در اقتصاد ملي: سهم پتروشيمي از توليد ناخالص داخلي كشور از 3/1 % در سال 1375 به 7/3 % در سال 1400 خواهد رسيد. •افزايش سهم پتروشيمي در صنعت: سهم ارزش افزوده پتروشيمي از ارزش افزوده صنعت از 3/8 % در سال 1375 به 7/14 % در سال 1400 خواهد رسيد. •افزايش حجم و تنوع توليدات پتروشيمي: - تنوع محصولات توليدي شركت پتروشيمي (اعم از محصولات شيميايي، پليمري، كود و سموم) مجتمع‌هاي موجود و برنامة اول از 53 محصول به 87 محصول پس از اجراي برنامه استراتژيك افزايش خواهد يافت. - حجم توليدات از 3/10 ميليون تن در سال به 4/48 ميليون تن در سال 1400 افزايش خواهد يافت (7/4 برابر) - حجم محصولات قابل فروش از 2/6 ميليون تن در سال 1375 به 30 ميليون تن در سال 1400 افزايش خواهد يافت (8/4 برابر) •افزايش درآمد ارزي و ريالي: - ارزش فروش محصولات شركت پتروشيمي از 1/4 هزار ميليارد ريال در سال 1375 به 4/36 هزار ميليارد ريال در سال 1400 افزايش خواهد يافت (9/8 برابر) - صادرات شركت ملي صنايع پتروشيمي از 7/2 ميليون تن به ارزش 507 ميليون دلار در سال 1375 به 7/14 ميليون تن به ارزش 7295 دلار در سال 1400 افزايش خواهد يافت.

33. وضعیت های احتمالی عوامل کلیدی برای تهیه سبد سناریوها

34. وضعیت های احتمالی عوامل کلیدی برای تهیه سبد سناریوها- ادامه

35. تهیه سبد سناریوها برای بدست آوردن سناریوهای کاربردی کمک ارزشمند این نرم افزار ضروری و حیاتی است. با توجه به اینکه هدف ما تهیه سناریوهای ممکن از ترکیب 24 وضعیت برای 8 عامل می باشد انتظار می رود حداقل 4032 سناریوی ترکیبی از بین آن ها استخراج شود که شامل همه احتمالات ممکن در آینده پیش روی صنعت پتروشیمی باشد که البته این نتایج به هیچ وجه امکان تحلیل، سیاستگذاری و برنامه ریزی ندارند و صرفاً استفاده آماری دارند. نر افزار سناریو ویزراد با محاسبات پیچیده و بسیار سنگین، امکان استخراج سناریوهای با احتمال قوی، سناریوهای با احتمال ضعیف و سناریوهای با احتمال سازگاری و انطباق بالا را برای محقق فراهم می آورد. با توجه به تحلیل های صورت گرفته تعداد سناریوهای زیر حاصل شده است. •سناریوهای قوی یا محتمل: 19 سناریو •سناریوهای با سازگاری بالا: 50 سناریو •سناریوهای ضعیف (سناریوهای ممکن): 188 سناریو

36. وضعیت عوامل کلیدی به تفکیک مطلوبیت هر سناریو در صفحه سناریو

37. وضعیت عوامل کلیدی به تفکیک مطلوبیت هر سناریو در صفحه سناریو- ادامه

38. وضعیت صفحه سناریو خوشبختانه وضعیت های مطلوب و ایستا بخش عمده ای از صفحه سناریوها را به خود اختصاص داده اند و وضعیت های نامطلوب بخش کمتری از صفحه را شامل می شوند. از مجموع 152 وضعیت حاکم بر صفحه سناریو بر اساس تعداد، 60 وضعیت مطلوب معادل 39/4 درصد، 58 وضعیت ایستا معادل 38/2 درصد و 34 وضعیت نامطلوب معادل 22/4 درصد از کل را شامل می شوند.

39. وضعیت صفحه سناریو

40. گروه بندی و تحلیل سناریوها در این گام 19 سناریوی قوی خلق شده را با توجه به قرابت آنها با یکدیگر می توان به 3 گروه تقسیم کرد که هر یک از گروه ها شامل چند سناریو با ویژگی های تقریباً مشترک با تفاوت کم در یک یا چند وضعیت از میان 8 عامل کلیدی هستند این گروه ها به شرح ذیل می باشند: •گروه اول: سناریوهای بسیار مطللوب شامل سناریوهای هجدهم و نوزدهم •گروه دوم: سناریوهای ایستا و وضع موجود با روند آرام شامل 14 سناریو (4 الی 16) •گروه سوم: سناریوهای بحرانی شامل سناریوهای اول، دوم و سوم

41. سناریوهای گروه اول: شرایط بسیار مطلوب با رویکردهای سیاسی مصالحه آمیز، سرمایه گذاری در حوزه تکنولوژی و کاهش وابستگی بودجه به فروش نفت خام

42. سناریوهای گروه دوم: سناریوهای ایستا و وضع موجود با روند آرام

43. سناریوهای گروه سوم: سناریوهای بحرانی با رویکرد ادامه سیاست های خارجی، بحران در جذب نیروی متخصص مورد نیاز، بحران در سرمایه گذاری ناکافی در حوزه تکنولوژی و عدم حمایت قوانین از توسعه محصولات نفتی

44. تحلیل و ارائه راه کار برای توسعه محصولات نفتی

45. تحلیل و ارائه راه کار برای توسعه محصولات نفتی • لزوم توجه به انرژی های جایگزین هنگام توسعه محصولات نفتی با توجه به این موضوع که حجم بالایی از سوخت های فسیلی در حوزه محصولات نفتی و مجموعه محصولات حمل و نقل استفاده می شود • توجه به سرمایه گذاری در حوزه های تکنولوژی به خصوص با وجود تعداد سناریوهای قوی ایستا و نامطلوب • لزوم توجه به برنامه ریزی پابرجا در تحقق اهداف کلان کشور در حوزه محصولات نفتی • کاهش وابستگی شدید تکنولوژی های تولید، به کشورهای خارجی و توجه به محدودیت ها و سناریوهای تحریم • ایجاد همگرایی سازمان ها و تصمیم گیران حوزه های کلان اقتصادی و سیاسی در تحقق اهداف چشم انداز • بهبود فضای صنعت و برقراری تعاملات بیشتر بین المللی • بهبود حمایت از توسعه فناوری • بهبود قانون سرمایه ‏گذاری خارجی و داخلی

46. با تشکر از توجه شما محمد امین قلم بر