به نام خدا

1. به نام خدا

2. مدیریت و برنامه ریزی توسعه پایدار نواحی ساحلی دكتر اردشيري www.izadshahr.ir

3. هدف مقاله ضرورت ”برنامه ریزی توسعه پایدار شهرهای ساحلی“ در قالب ”برنامه ریزی توسعه پایدار نواحی ساحلی“ ضرورت تلفیق ”برنامه ریزی“ و ”مدیریت“ نواحی ساحلی بیان برخی اصول مدیریت و برنامه ریزی توسعه پایدار نواحی ساحلی

4. فهرست مطالب • پیشگفتار • تعاریف • ویژگیهای منحصر بفرد نواحی ساحلی • چرا برنامه ریزی ناحیه ای؟ • تقش ”مدیریت“ در برنامه ریزی توسعه پایدار نواحی ساحلی • مطالعات ناحیه ای • اهداف مدیریت و برنامه ریزی توسعه پایدار نواحی ساحلی • موضوعات اصلی در مدیریت و برنامه ریزی نواحی ساحلی • مفهوم مدیریت واحد نواحی ساحلی • مبانی نظری برنامه ریزی توسعه پایدار نواحی ساحلی • روشهای برنامه ریزی توسعه پایدار نواحی ساحلی • چارچوب طراحی برنامه توسعه پایدار نواحی ساحلی • برخی نکات اجرائی

5. پیشگفتار • نواحی ساحلی به واسطه برخی ویژگیهای منحصر بفرد دارای مزیت های نسبی هستند و لذا یکی از ظرفیتهای بالقوه در برنامه ریزی های توسعه محسوب می شوند. • امروزه نواحی ساحلی با مسایل عظیمی روبرو هستند که به نظر نمی رسد به خودی خود حل شوند. رشد جمعیت، شدت گرفتن مداخله در محیط طبیعی نواحی ساحلی، تأکید بر رشد اقتصادی، نگرش های کوتاه مدت و انتزاعی در تصمیم گیریها و اقدامات، افزایش تقاضا در بازار زمین و املاک و تولید زباله از جمله مسایلی هستند که آینده این نواحی حساس را تهدید می کنند. • سؤال اساسی این نیست که کی و چگونه این فشارها ایجاد می شوند بلکه آیا این سواحل می توانند به شکلی مدیریت و برنامه ریزی شوند که بتوانند این فشارها را تحمل کنند و پایدار باقی بمانند؟ • امروزه بتدریج انسان با محدودیت های فیزیکی نواحی ساحلی به عنوان مکانی برای زندگی، کار و تفریح و همچنین به عنوان یکی از منابع ارزشمند آشنا می شود. این تشخیص در حقیقت با مسائل ناشی از تجمع بیش از حد در قسمت هائی از نواحی ساحلی و تخریب این مناطق ارزشمند در نتیجه بد استفاده کردن همراه بوده است. • در طول تاریخ، هر ناحیه ساحلی با ذهنیتی از اینکه آن ساحل چگونه بایستی مدیریت شود شکل گرفته است، لذا مدیریت نواحی ساحلی بایستی به رابطه فرهنگی و معنوی میان مردم و دریا توجه نماید.

6. تعاریف • پایداری یا sustainability به معنی وضعیت و یا وجود شرایط مطلوبی است که در طول زمان استمرار یابد. • توسعه شهری پایدار، فرایندی است که بتوان بوسیله آن پایداری را در شهرها تحقق بخشید. (maclaren 1996) • ویژگیهای شهر پایدار • برابری بین نسلی • برابری درون نسلی (برابری اجتماعی، برابری جغرافیائی برابری در روش حکومت) • حفاظت از محیط طبیعی • حداقل استفاده از منابع غیر قابل تجدید • اقتصاد پویا و متنوع • خود اتکائی اجتماعی • سلامت فردی • ارضای نیازهای اولیه بشری • شاخصه های شهر پایدار شاخصه های شهر پایدار در حقیقت همان شاخصه های اجتماعی، اقتصادی و محیطی هستند که بایستی از ویژگیهای زیر برخوردار باشند • یکپارچگی • آینده نگری • پخشایشی • زائیده افکار جمعی

7. تعاریف • منطقه یا ناحیه به بخشی از پهنه جغرافیائی اطلاق می شود که توسط یک مرز مصنوعی متناسب با اهداف تحقیق و یا برنامه ریزی بر اساس شاخص همگنی و یا همبستگی (کنش متقابل) محدود شده باشد. امروزه این پهنه ها یکی از ابزار کاربردی در برنامه ریزی های منطقه ای محسوب می شوند. • نواحی ساحلی به محدوده ای از خشکی و قسمتی از دریا اطلاق می شود که اقدامهای عمرانی و استفاده از زمین، و عملیات دریائی و استفاده از دریا، بر یکدیگر تاثیر می گذارند. • برنامه ریزی به معنی فرایند تنظیم اقدامات آینده است. لذا برنامه ریزی نیازمند دو چیز است • هدف • مراحل دستیابی به هدف • مدیریت به معنی توانائی در کنترل شرایط و یا اقدامات است. لذا مدیریت هم نیازمند دو چیز است • ابزار مدیریت • استفاده صحیح از این ابزار • هم برنامه ریزی و هم مدیریت می توانند به دو صورت انجام پذیرند. • راهبردی یا Strategic • عملیاتی یا Operational

8. ویژگیهای منحصر بفرد نواحی ساحلی • پیوند دریا و خشکی • کنش متقابل میان دریا و ساحل • وجود اکوسیستم های متنوع، شکننده و ارزشمند • دسترسی به منابع فراوان و نقش آن در تجارت بین کشورها • محل تبدیل حمل و نقل زمینی و دریائی • تعدد مالکیتها

9. چرا برنامه ریزی ناحیه ای؟ • تلفیق ابعاد اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی با ابعاد فیزیکی و کالبدی در برنامه ریزی • بستر سازی برای کاهش تضادها و حاکمیت نیروهای اجتماعی - اداری • ایجاد هماهنگی میان سطوح مختلف تصمیم گیری

10. نقش مدیریت در برنامه ریزی نواحی ساحلی • بستر سازی مناسب برای اجرای برنامه ها • استفاده از ابزار مدیریتی در اجرا • افزایش نقش مشارکتها در تهیه، تصویب و اجرای برنامه ها • افزایش میزان انعطاف پذیری برنامه ها • استفاده از روشهای غیر مستقیم در اجرای

11. مطالعات ناحیه ای • در مطالعات ناحیه ای، جستجو و کشف ویژگیهای اکولوژیک نواحی مورد مطالعه، زمینه افزایش آگاهی و تبیین قاعده مندیهای حاکم بر محیط طبیعی را فراهم می سازد. در همین زمینه می توان به حوزه های مطالعاتی ذیل اشاره کرد. • تفاوت محیط زیست و آثار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آنها، • قوانین محلی، ملی و بین المللی ناظر بر بهره برداری از محیط زیست، • وابستگی زندگی انسان و محیط زیست، • اهمیت طراحی، آمایش و زیبایی های طبیعت، مدیریت منابع، انهدام محیط زیست و پیامدهای آن.

12. اهداف برنامه ریزی و مدیریت نواحی ساحلی هدف کلان برنامه ریزی و مدیریت نواحی ساحلی بر قراری تعادل میان دو گرایش به ”توسعه“ و ”حفاظت“ از سواحل است. در زیر مجموعه هدف فوق اهداف برنامه های نواحی ساحلی را می توان در چهار گروه کلی طبقه بندی نمود. • اهداف محیطی • اهداف اقتصادی • اهداف اجتماعی فرهنگی • اهداف اداری

13. موضوعات راهبردی در مدیریت و برنامه ریزی نواحی ساحلی • رشد جمعیت • کاربری های ساحلی • بهره برداری از منابع • خدمات زیر بنائی • توریسم و فعالیتهای تفریحی • مناطق حفاظت شده • بازتاب کاربریهای ساحلی • آلودگی محیط، فاضلاب صنایع، سیلابها • بازتاب بر روی کاربری های ساحلی • خطرات ساحلی و تغییرات آب و هوائی • امور اداری • نا هماهنگی بین سازمانهای اداری با ماموریتهای مختلف

14. مفهوم مدیریت واحد نواحی ساحلی مدیریت واحد نواحی ساحلی: تلاش برای حفظ تعادل میان نیروهای توسعه و نیروهای حفاظتی است این امر نیازمند : • فرایند تصمیم گیری توافقی • شناخت ارزشها و طبیعت خاص نواحی ساحلی • راهبرد جامعی برای انسجام بخشیدن به فعالیتهای بخشی • تاکید بر اهداف توسعه پایدار

15. مبانی نظری برنامه ریزی نواحی ساحلی مبانی نظری برنامه ریزی نواحی ساحلی از تلفیقی از مبانی برنامه ریزیهای زیر تشکیل شده است • برنامه ریزی شهری • برنامه ریزی منطقه ای • برنامه ریزی نواحی حفاظتی • برنامه ریزی راهبردی • برنامه ریزی مشارکتی • برنامه ریزی محیطی • برنامه ریزی بهره برداری از منابع • برنامه ریزی دریائی مبانی برنامه ریزی نواحی ساحلی نمی تواند از ویژگیهای فرهنگی،اجتماعی و سیاسی جدا شود و بایستی با توجه به رابطه میان جامعه و محیط پیرامون انتخاب و تنظیم شود.

16. روشهای برنامه ریزی نواحی ساحلی روش های متداول در برنامه ریزی نواحی ساحلی عبارتند از: • برنامه ریزی های موضوعی و موضعی: ساده ترین روش پرداختن به موضوعات و مسایل مبتلابه نواحی ساحلی نظیر جلوگیری از فرسایش و تخریب ساحل ناشی از فعالیتهای تفریحی. حل این مسایل نیاز به اقدامات براساس تصمیم گیریسریعدارد. • تهیه برنامه های فیزیکی: در شرایطی که تضاد منافع و یا اهداف وجود دارد لازم است تا برنامه ای تهیه و پس از تصویب راهنمای مدیریت نواحی ساحلی قرار گیرد. • تهیه چارچوبی برای برنامه ریزی نواحی ساحلی: در این روش چارچوب کلی برنامه توسعه نواحی تهیه می شود. این چارچوب به مدیران کمک می کند تا برنامه های مختلف را برای برخورد با یک اقدام خاص مورد توجه قرار داده و بتوانند بازتاب آن اقدام را بر سایر برنامه ها ارزیابی و در نتیجه با اهداف مدیریت های کلان هماهنگ سازند. این روش برنامه ریزی زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که مدیران نواحی ساحلی با بیش از یک موضوع درگیر باشند و یا به تهیه بیش از یک برنامه نیاز داشته باشند.

17. چارچوب طراحی برنامه نواحی ساحلی • در نظر گرفتن موضوعات اصلی در برنامه های بین المللی، ملی و منطقه ای در مورد نواحی ساحلی (حرکت از بالا به پائین) • انتخاب نوع برنامه بر اساس پوشش جغرافیائی، موضوعات کلیدی، میزان جامعیت برنامه، مبانی قانونی و عملکردهای تولیدی • محدودیتها و فرصتهای نظام مدیریت ساحلی شامل موضوعات اداری، سیاسی، اقتصادی و عوامل اجتماعی فرهنگی) • موضوعات محلی برنامه ریزی نواحی ساحلی (حرکت از پائین به بالا)

18. برخی نکات اجرائی در برنامه ریزی نواحی ساحلی به موارد زیر بایستی توجه شود: • همکاری تیم برنامه ریزی و کارشناسان دستگاههای اجرائی در فرایند برنامه ریزی • داشتن چشم انداز، هدف، جهت ها و انتظارات روشن • انسجام در سیاست گذاریها • انجام ارزیابیهای زیست محیطی • توجه به ابعاد سیاسی مدیریت نواحی ساحلی • تنظیم راهنمائی برای جلب مشارکتهای مردمی • بازنگری و نظارت

19. با تشکر