برنامه ریزی اقتصادی استاد مربوطه : دکتر محمد مولایی اصول برنامه ریزی : بخش اول

1. برنامه ریزی اقتصادیاستاد مربوطه : دکتر محمد مولاییاصول برنامه ریزی: بخش اول

2. تعریف برنامه ریزی: • 1-تعریف آرتور لوئیس:برنامه ریزی را تهیه و تنظیم مدارکی می داند که حاوی نقشه های هزینه های عمومی برای مدت2یا 4 یا5 ویاحتی 10 سال که حاکی از تصمیم دولت برای خرج در آینده است به شرط آنکه به موقع پول در خزانه کشور باشد. • 2-تعریف تین برگر(اقتصاددان هلندی):برنامه ریزی را به معنای وسیع محاسبات مقدماتی به منظور تحصیل بهترین سطح تولید واخذ تصمیمات و نظارت و باز بینی در اجرای آنها می داند.

3. 3-تعریف شارل بتلهایم:برنامه ریزی اقتصادی مجموعه ای از مقررات و ترکیباتی است که به منظور اجرای طرح فعالیت های اقتصادی وضع شده باشد. • برنامه ریزی در سطح کلان ،خرد،طرح،پروژه: 4-تعریف هیرش:برنامه ریزی را ابزار عملی می داند که درآن مقاصد به روشنی معین و راه نیل به هدفها مشخص و وسایل کار مهیا و مسئولان اجرایی آن نیز برگزیده شده باشند. • 5-تعریف ژان پیرماسه:برنامه ریزی را فعالیت دولتی میداند که هدفهای تحقق پذیر،پیوسته و همساز و ترتیب تقدم آنها را در مسیر توسعه اقتصادی و اجتماعی مشخص می سازد و سپس وسایل نیل به این مقاصد را معین می نماید وسرانجام ابزار های انتخابی را برای نیل به آرمانهای مورد نظر به کار می اندازد

4. 6--تعریف برنامه ریزی جامع:عبارت است از یک جریان آگاهانه که به منظور دست یابی به اهداف معین و مشخص و انجام یک سلسله اقدامات و فعالیتهای هماهنگ و مرتبط بایکدیگر را در چارچوب امکانات و محدودیت های معین برای آینده پیش بینی می کند. • در تعریف فوق: • 1-جریان :برنامه ریزی یک جریان است نه یک امر مقطعی و این جریان مداوم و پویاست که برنامه ها به: میان مدت(5ساله)،بلند مدت(20 ساله) و کوتاه مدت(یک ساله)تقسیم می شود . • 2-آگاهانه:الف:آگاهی سیاسی و اجتماعی:در سطح وسیع بین المللی برای مسوولان درجه یک

5. ب:آگاهی تخصصی:برای مسئولان رده های پایین تر. • 3-اهداف معین و مشخص:در برنامه های بلند مدت اهداف کیفی مانند(خود کفایی،استقلال،...) عموماً به صورت رهنمود می باشد و هر چه برنامه به سمت اجرا نزدیک تر شود به صورت کمّی در می آید.در برنامه کوتاه مدت ،برنامه کیفی وجود ندارد.بلکه اهداف کمی موجود است. • 4-اقدامات هماهنگ و مرتبط:بدون هماهنگی رسیدن به هدف غیر ممکن است.برای برقراری هماهنگی از جدول داده و ستانده استفاده میشود که رابطه بین بخش های مختلف اقتصادی را نشان میدهد و یا از جدول تراز کالاها استفاده میشود.که براساس آن مشخص میشود که هر کالا در کدام بخش باید تولید شود.

6. 5-در چارچوب امکانات و محدودیت های معین:تمام موارد بالا باید در چارچوب امکانات و محدودیت ها عملی شود.امکانات یا بالفعل است یا بالقوه. باید امکانات بالفعل را بشناسیم و به امکاناتی که در طول برنامه اجرا میشود، توجه کنیم و همچنین باید امکانات بالقوه را پیش بینی کنیم و بدانیم که چه امکاناتی در آینده در دسترس است. • 6-پیش بینی :همیشه برنامه یک پیش بینی است و لذا ممکن است با واقعیت تطبیق نداشته باشد و در تحت هر شرایط باید امکان تعدیل آن وجود داشته باشد.

7. تاریخچه برنامه ریزی اقتصادی در تئوری و عمل: • برنامه ریزی اقتصادی از جنگ جهانی دوم به بعد در دنیا مطرح شد. از آن زمان که نظام سوسیالیستی در جهان مطرح شد و به خصوص در شوروی که شکوفایی اقتصادی وجود داشت.اولین فردی که دارای تفکر برنامه ریزی بود،مارکس بود.به خاطر این که در نظام سوسیالیستی مکانیزم بازار وجود نداشت و بر اساس برنامه ریزی پیش می رفت.البته مارکس نحوه برنامه ریزی را توضیح نداد.در زمان استالین نحوه برنامه ریزی بیان شد که فاقد مبنای ریاضی بود.اما بعداز او درشوروی و اقمار آن برنامه ریزی براساس ریاضی بوجودآمد. • بعد ها کینز مداخله دولت را در اقتصاد برای ایجاد اشتغال کامل مطرح میکند و ایجاد برنامه ریزی اقتصادی توسط دولت مطرح شد.

8. از دهه 1940 به بعد در کشورهای فرانسه،هلند،بلژیک سازمان برنامه به وجود آمد.در کشور آمریکا،انگلستان و آلمان در آن زمان سازمان برنامه و بودجه وجود نداشت.اما برنامه ریزی بخشی و منطقه ای به طور رسمی در این کشورها بوجود آمد. مراکزی مثل شورای اقتصاد،کمیسیون مشترک و ...،برنامه های اقتصادی دولت را تدوین و تصویب می کردند.در جهان سوم نیز به علت عقب ماندگی ضرورت برنامه ریزی اقتصادی مطرح و انجام شد. • . در هندوستان برنامه ریزی مشابه برنامه کشورهای غربی است و در چین و کوبا و ... مشابه بلوک شرق است.

9. معایب و مزایای نظام بازار آزاد • مزایای بازار آزاد این است که در صورتی که نظام قیمت ها درست کار کنند ،تولید و توزیع کالاها و خدمات به خودی خود صورت میگیرد.و متناسب با آن عرضه و تقاضای موجود در جامعه رخ میدهد و دردسر یک سازمان عریض و طویل برای تعیین نوع کالا و نوع خدمات و قیمت آن ها وچگونگی تخصیص منابع نیاز نخواهد بود.مثلا اگر نظام قیمت ها درست عمل کند نیاز به برنامه ریزی ندارد.میخواهیم عرضه و تقاضای گوشت را در تهران تنظیم کنیم.1-تعداد جمعیت تهران را باید داشته باشیم.2-تعداد چلو کبابی ها و بیمارستانها و سهم بزرگ و کوچک از گوشت- نحوه خرید و توزیع گوشت و همه آنها را باید اطلاع داشته باشیم که خیلی دشوار است.

10. معایب نظام قیمت ها: 1-بحث عدالت اجتماعی:در نظام قیمت ها عده زیادی فقیر و اقلیتی ثروتمندند که در زمان کمبود فقط ثروتمندان میتوانند از کالاها استفاده کنند.2-تولید کالا و خدمات عمومی و همگانی:مثل آموزش،کالاهای استراتژیک که اگرتوسط بخش دولتی تولید نشود بامشکل روبرو می شویم چون تولید این کالاها توسط بخش خصوصی مقرون به صرفه نیست 3-وجود انحصارات داخلی وخارجی که باعث میشود قیمت ها از حد معمول بالاتر رود و محروم شدن گروه زیادی را برای استفاده از کالاها به دنبال دارد.

11. 4-ایجاد و حفظ اشتغال کامل:در جامعه ای که نظام بازار نمیتواند در شرایط رکود آنرا ایجاد کند.5-ایجاد و حفظ ارزش پول در جامعه که نمیتواندنظام بازار حد مطلوبی را برای ارزش پول حفظ کند.6-بحث رشد مطلوب اقتصاد که از عهده نظام قیمتی خارج است.7-بحث اثرات خارجی است.یعنی اثرات متقابل خارجی که واحدهای تولیدی مختلف روی هم میگذارند. لزوم دخالت دولت در اقتصاد را لازم میداند.(اثرات خارجی:اکسترنالیتی)برنامه ریزی اقتصادی باعث افزایش نفوذ یک کشور در جهان میشود. که این معایب باعث ایجاد نظام برنامه ریزی در جوامع مغرب زمین شد.

12. انواع برنامه ریزی اقتصادی • سه نوع برنامه ریزی اقتصادی مطرح است:1-برنامه ریزی اجباری یا اداری2-برنامه ریزی آگاهی3-برنامه ریزی ارشادی. • 1:برنامه اجباری یا اداری:در کشور های بلوک شرق بوده است مانند کوبا ،کره شمالی. در این نوع برنامه ریزی یک سازمان مرکزی برنامه کل کشوررا در سطح جامع- بخش ها و طرح ها انجام میدهد.2-برنامه ریزی آگاهی :در کشور فرانسه انجام میشود،در این نوع برنامه ریزی دولت به بخش خصوصی اطلاعاتی میدهد که به نفع اوست که آن را انجام دهد اما کنترل چندانی به طور مستقیم صورت نمیگرد.

13. 3-برنامه ریزی ارشادی:که در ایران صورت می گیرد. در این برنامه ریزی برای بخش عمومی اجباری و برای بخش خصوصی ارشادی است.در برنامه ریزی ارشادی دولت بیشتر سعی در اعمال سیاست خود و وادار کردن بخش خصوصی به انجام کارهایی میباشد.دولت با ابزار ها ی غیر مستقیم مالی و مالیاتی عوامل موثر اقتصادی را وادار به حرکت در جهت تحقق برنامه های خود میکند.

14. اقدامات لازم جهت برنامه ریزی اقتصادی • 1:شناسایی امکانات و محدودیت های جامعه: محدودیت ها و مسوولیت های قانونی دولت را باید بدانیم تا امکانات و محدودیت های بالقوه و بالفعل را بشناسیم.2-شناسایی هدف های بلند مدت و میان مدت و کوتاه مدت جامعه که بلند مدت حدود 20 ساله ،میان مدت 10 ساله،کوتاه مدت 5 ساله است. • 3-انتخاب بهترین روشهابا توجه به هدف ها وامکانات جامعه

15. مشکلات موجود در برنامه ریزی اقتصادی: • 1-مشکلات موجود در تعیین هدفها:اولا یک جامعه در تعقیب هدف های گوناگون و فراوانی است مانند دست یابی به امکانات اقتصادی،بهداشتی ،خدمات درمانی،آموزش و .... انتخاب برخی از این هدفها و نادیده گرفتن برخی از هدفهای دیگر کار ساده ای نیست.ثانیا:مسئله کمی کردن هدف ها به عنوان مثال در چه مدت چه تعداد افراد صاحب مسکن شوند یا ایجاد اشتغال کامل در چه مدت امکان پذیر است.ثالثا:تناقض بین اهداف مختلف مثل اشتغال کامل همراه با کاهش تورم .رابعا:اختلاف نظر دولت مردان در مورد نحوه توسعه جامعه که دستیابی به تفاهم بین همه دولت مردان دشوار میباشد.

16. 2-مشکلات موجود در تعیین امکانات و محدودیت ها:برای رفع ان باید اطلاعات وآمار دقیق باشد چون اطلاعات گذشته دائمی نیستند و در حال تغییرند. • 3-مشکلات در تعیین راهبرد توسعه:اگر هدف ها به طور دقیق مشخص نباشد و اولویت ها هم دقیق مشخص نباشد،امکانات و محدودیت های جامعه به طور دقیق مشخص نمیشود.در این شرایط انتخاب بهترین راهبرد برای توسعه کشور با مشکل اجرا مواجه میشود.

17. انواع برنامه ریزی توسعه به اعتبار دیدگاه و زمینه بررسی: • الف)برنامه ریزی اقتصادی. • ب)برنامه ریزی فضایی توسعه. • الف:نوعی برنامه ریزی است که توسعه هماهنگ و متعادل بخش های مختلف اقتصاد را در جهت تحقق اهداف توسعه اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی در دوره زمانی معین مد نظر دارد. نتیجه چنین نوعی از برنامه ریزی تخصص بهینه منابع بین بخش های مختلف اقتصادی و تعیین و میزان سرمایه گذاری در آن ها است.

18. ب:این برنامه ریزی به سازمان دهی مطلوب فعالیت های مختلف اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی مورد نیاز در توسعه فضا می پردازد.در این برنامه ریزی فضا به مصالح به منبع تلقی می شود.نتیجه چنین نوعی از برنامه ریزی تخصصی بهینه فضا بین فعالیت های مختلف با توجه به قابلیت های مناطق دروه زمانی معین است. • انواع برنامه ریزی از دیدگاه شمول و مکان اجرای برنامه: • الف:تقسیم برنامه ریزی از دیدگاه محدوده اراضی: • 1-برنامه ریزی ملی:این نوع برنامه ریزی تمام اقتصاد را در بر می گیرد.مانند برنامه ریزی در کشور های سوسیالیستی و برنامه های ارشادی.

19. 2-برنامه ریزی منطقه ای:که در آن تصمیمات ویژه دستگاه های دولتی بخصوص درچارچوب برنامه ملی به وسیله برنامه های خاصی اجرای اتخاذ می گردد.در برنامه ریزی منطقه ای برای هر منطقه و ناحیه ی کشور برنامه ای خاص تدوین میشودو مجموع آن برنامه ریزی ملی را تشکیل میدهد. • تین برگن ، معتقد است :هدف در برنامه ریزی منطقه ای بالا بردن در آمد ملی و ایجاد نوعی برابری در سطوح اشتغال مناطق کشور مختلف است. • در ایران پنج برنامه اجرا شد وبرنامه ششم هم نوشته شد. در برنامه اول تاسیس بنگاه عمران در دشت مغان شروع شد.

20. در برنامه دوم طرح جامع عمران خوزستان اجرا شد.در برنامه سوم سازمان عمران دشت قزوین به دنبال زلزله 1341ایجاد شد.همچنین سازمان عمران کهکیلویه و گرگان تشکیل شد.در برنامه چهارم مطالعات منطقه ای برای تنظیم و اجرای برنامه جامع در خراسان،کرمانشاهان و جنوب ایران انجام شد.

21. ب ) برنامه ریزی بخشی: در این نوع برنامه ریزی بخش های تولیدی یک یا چند رشته مهم فعالیت اقتصادی مورد توجه قرار میگرد .مانند: زراعت یا دامداری یا شیلات در بخش کشاورزی؛ صنایع نساجی یا غذایی در بخش صنعت. • ج)برنامه ریزی جامع:کلیه ی برنامه ریزی اقتصادی و شئون اجتماعی منجمله بعد فضایی را باید مورد توجه قرار داد، مانند برنامه ریزی در کشورهای سوسیالیستی.

22. تقسیم بندی برنامه ریزی بر اساس منشا ء قدرت: • 1-برنامه ریزی آمرانه و استبدادی:دراین نوع برنامه ریزی از افکار عمومی و گروه های مختلف استفاده نمیشود. • 2- برنامه ریزی دموکراتیک :در این برنامه ریزی از نمایندگان طبقات و گروه های مختلف مردم در جهت برنامه ریزی استفاده میشود و از آن ها مشورت گرفته میشود. • انواع برنامه ریزی از نظر زمانی1 ).کوتاه مدت:در زمان کوتاه مدت هدف های کمّی را بیشتر مورد توجه قرار میدهند و حداکثر زمان کوتاه مدت 3 سال است.(در برخی از کشور ها یکسال است که بر اساس بودجه سالانه است2).میان مدت :که بین 4 تا 7 سال است )در ایران برنامه های عمرانی و توسعه 5 سال است.)

23. 3)بلند مدت: بین 10 تا 25 سال (در ایران 20 سال است) • ابعاد مختلف برنامه ریزی: • 1- پوشش جغرافیایی :برنامه ممکن است به یک استان محدود باشد یا یک کشور و یا چند کشور را در بر گیرد. • 2)فرا گیری :برنامه ممکن است شبیه برنامه جزئی کشورهای سرمایه داری یا برنامه فراگیر کشورهای سوسیالیستی باشد. • 3)هدف:هدف برنامه ممکن است رشد اقتصادی،توسعه اقتصادی،یا تحکیم قدرت نظامی و یا ترکیبی از این ها باشد. • 4)اولویت:برنامه ممکن است در میان هدف ها به برخی اولویت دهد مثل بخش کشاورزی و یا یک استان . • 5)شدت :برنامه ممکن است به حد بخش و شاخه های اقتصادی بسنده کند و یا وارد جزئیات طرح ها نیز شود.

24. 6)انعطاف پذیری:برنامه ها بر حسب قابلیت تغییر و سازگاری با شرایط نوین فرق دارند و لذا با توجه به تغییرات از پیش تعیین نشده باید قابلیت انعطاف داشته باشد. • 7- زمان : برنامه ها بر حسب زمان لازم برای تهیه و اجرای آن ها و دوره اجرای آن متفاوت هستند. 8- تواتر :برنامه ها را میتوان بر حسب دفعاتی که تهیه میشود مقایسه کرد:مثلا:برنامه ماهانه،سالانه و پنج ساله را با هم مقایسه کرد. • 8- برنامه ریزی لغزان: در این نوع برنامه ریزی، برنامه هیچ پایان و انتهایی ندارد.حسن چنین برنامه ای آن است که برنامه با واقعیت تطبیق پیدا کند.عیب آن این است که اولا هزینه کار زیاد است.( منظور هزینه نیروی متخصص در گیر در برنامه بیالا است.) ثانیا:امکان ارزش یابی برنامه از بین می رود. مثلاً ابتدا برنامه را پنجساله در نظر می گیریم. سپس با گذشت یکسال، یکسال به برنامه اضافه می کنیم. • .......................1372....................1371.............1370...............1369...........................1368

25. وجوه مشترک برنامه ها: • 1)برنامه همیشه دستور کاری است برای اقدامات آتی: • 2)همه برنامه ها به دنبال هدف یا هدفهایی هستند. • انواع هدف:الف)هدف های آرمانی(Goal)، ب)اهداف کلی(Objective) . • هدف برنامه ریز آن است که اهداف آرمانی را به اهدف کلی تبدیل کند و این کار نیاز مند علم و تخصص است. برای رسیدن به هدفهای کلی، برنامه ریز باید استراتژی ها ئ سیاستهای مناسبی را طراحی کند و بهد آن اهداف را کمّی و تبدیل به (Taeget) کند. • تفاوت برنامه ریزی(Planning) و پیش بینی(Forcasting) :پیش بینی معمولا بر اساس روال گذشته و مفروضاتی چند، تصویر وضع محتمل اقتصاد و اجتماع آینده ترسیم می شود. این تصویر ، خوب یا بد، مطلوب یا نا مطلوب ایرادی بر پیش بینی نیست. • برنامه ریزی کوششی است که در آن آینده ای دلخواه تصویر شده و موجبات تحقق آن فراهم میشود. • پس، برنامه ریزی یک پیش بینی است چون اگر برنامه ریز متکی به پیش بینی نباشد ،منجر به خیالبافی میشود.

26. آینده نگری یا چشم انداز:به برنامه های بلند مدت 15 تا 25 سال آینده نگری یا چشم انداز گویند که هدف آن دست یابی به رهنود هایی برای تعیین مسیر تحول یا افقی برای آینده است. • 3-باید وسایل نیل به هدف ها در برنامه فراهم باشد، یعنی باید ابزار برنامه فراهم باشد.این وسایل در حد کلیات برنامه اموری است مانند ایجاد پس انداز کافی در دولت،شرکت ها مردم برای تأمین هزینه سرمایه گذاریها یا تحصیل ارز کافی از طریق صادرات کالاها و خدمات برای تأمین هزینه واردات و مانند اینها. • 4-دستور کار را زمانی برنامه می نامند که علاوه بر ویژگی های فوق دارای انسجام و هماهنگی باشد.هماهنگی باید در هدف ها ،در وسایلی که برای رسیدن به هدف ها فراهم میشود بین هدف ها و وسایل در زمان اجرای اجزای برنامه و سرانجام در توزیع جغرافیایی فعالیت ها وجود داشته باشد.

27. 5- بهینه سازی برنامه: منظور از بهینه سازی برنامه، این است که وسائل اجرای برنامه به نحوی انتخاب و منابع چنان توزیع شود که بیشترین فایده از لحاظ برآورد هدف ها بدست آید. برای نائل شدن به این هدف، برنامه ریزان از ابزار ریاضی و شمارگرهای الکترونیکی استفاده می کنند. • سطوح گوناگون برنامه ریزی • الف- برنامه ریزی در سطح کلان(Macro-planning) • 1- در این برنامه، برای کل جامعه برنامه ریزی می شود. بعبارت دیگر، برنامه کل اقتصاد را در بر می گیرد.

28. 2- هدف ها در این سطح برنامه کلی هستند، مانند: رشد اقتصادی، توزیع عادلانه درآمد، ثبات قیمت ها، تعادل تراز پرداختها. • 3- متغیرها و وسائلی که در این برنامه ها بکار می رود، همان ابزار های در دست دولت هستند، مانند: درآمد ملی،میزان پس انداز، تولیدات ملی، واردات و صادرات، حجم نقدینگی، مالیاتها. • 4-برای برنامه ریزی در سطح کلان باید یک مدل کلی داشته باشیم که بوسیله آن بتوانیم هر متغیری که در مدل تغییر کند، اثر آن را در روی کل مدل ببینیم. اگر یک مدل کلی خوب باشد، حسن آن اینست که سهم هر بخش را از کل منابع کشور تعیین می کند.

29. 2- برنامه ریزی در سطح بخش ها(Sectoral- Planning) • دراین سطح از برنامه ریزی، اقتصاد کشور به تعداد مناسبی بخش اصلی و هر بخش به تعدادی بخش فرعی تقسیم می شود، به نحویکه جمع بخش های فرعی، بخش اصلی و جمع بخش های اصلی ، کل اقتصاد را بدست می دهد. به عنوان مثال: کل اقتصاد به بخش های اصلی زیر تقسیم می شود: کشاورزی، آب، صنایع، معادن، نفت و گاز و برق، ارتباطات، مخابرات، ساختمان و مسکن، آموزش و پرورش، جهانگردی و سیاحت، بهداشت و درمان، رفاه اجتماعی، بازرگانی ، بانک و بیمه و سایر خدمات. • در ایران، کل اقتصاد به چهار بخش اصلی نفت، صنایع و معادن، کشاورزی و خدمات تقسیم شده است و بخش کشاورزی به چهار بخش 1-زراعت، 2- دامداری 3- شیلات 4- جنگل و مراتع تقسیم شده است.

30. هرچه تعداد زیر بخش ها زیادتر باشد، دقت کار نیز بیشتر است ؛ زیرا کار تخصصی تر است، اما اشکال چنین کاری وجود مسئله عدم هماهنگی بین آنها است که باید آن نیز مرتفع گردد. • 3- برنامه ریزی در سطح طرح ها(Micro-Planning): • در این حالت، با توجه به امکانات کشور، تعدادی طرح و پروژه تهیه و اجرا می شود. البته لازمه اینکار این است که تعدادی زیادی طرح و پروژه وجود داشته باشد، سپس از میان آنها بهترین ها را انتخاب نمائیم. بنا براین، کوچکترین واحد برنامه ریزی، پروژه است.

31. سطوح مختلف برنامه ریزی: • برنامه کلان …..مجموعه بخشها …..زیر بخشها …..مجموعه طرح ها …..پروژه ها

32. بوم آرایی(آرایش سرزمین): • آمایش سرزمین عبارت است از:جستجوی راه های توزیع فعالیت ها و انسان ها و یکسان و برابر ساختن سطوح زندگی در مناطق مختلف کشور . ازجمله:مسائل آمایش سرزمین که بیشتر به برنامه های دراز مدت نزدیک است تعیین خط مشی کلی توزیع جغرافیایی جمعیت و فعالیت ها و مرتبه بندی مراکز جمعیت و سکونتگاه ها و نحوه استفاده از اراضی است:بنابراین:در آمایش سرزمین نظم و هماهنگی توزیع جغرافیایی فعالیت ها مانند فعالیت های صنعتی وو کشاورزی مطرح است.در امایش سرزمین سیاست و خط و مش توزیع جغرافیایی فعالیت ها مشخص می گردد. تعریف بوم آرایی:اخیرا بین جغرافیا از یک سو و اقتصاد برنامه ریزی از سوی دیگر رشته ی جدیدی به وجود آمده است که از نظر نظری اقتصادزمین یا اقتصاد فضایی نام دارد و از لحاظ عملی آمایش سرزمین یا بوم آرایی نامیده میشود.

33. سابقه برنامه ریزی در ایران • 1- فکر برنامه ریزی در ایران در سال 1316 بتدریج در دستگاه های دولتی ایران بوجود آمد. • 2- در فرورین 1316، هیأت وزیران با پیشنهاد اداره کل تجارت تأسیس شورای اقتصاد را با 10 عضو به ریاست نخست وزیر وقت تصویب کرد . یکی از وظایف این شورا، طرح نقشه های اقتصادی و ارائه طریق در اجرای آنها بود. • 3- در سال 1325، هیأت عالی برنامه، 5 کمیسون تشکیل داد که عبارت بودند از: 1- کمیسون بهداری، فرهنگ و دانشگاه 2- کمیسون کشور و خارجه 3- کمیسون کشاورزی، پیشه و هنر 4- کمیسون راه و پست و تلگراف 5- کمیسون دارایی، بازرگانی و شرکتهای دولتی.

34. دنباله سابق برنامه ریزی در ایران • در این کمیسون ها برنامه ای تهیه شد که مدت اجرای آن برحسب مورد از 5 تا 7 سال بر آورد می گردید. هدف اصلی برنامه عبارت بود از: • الف-بالا بردن سطح زندگی ب- توزیع عادلانه ثروت • ج- هزینه برنامه (اول) ، 250 میلیون دلار بود و دولت تقاضای وام آن مبلغ را از سازمان بین المللی ترمیم و توسعه نمود. • 4- در مهر 1327، اداره ای بنام «اداره دفتر کل برنامه» تأسیس می شود و این اداره بعداً سازمان موقت برنامه نامیده می شود. • 5- در 26 بهمن 1327، لایحه قانونی اجرای برنامه 7 ساله عمرانی کشور به تصویب مجلس شورای ملی می رسد و بدین ترتیب ایران رسماً دارای برنامه و سازمان مسئول آن(سازمان برنامه) می شود.

35. دنباله سابق برنامه ریزی در ایران 6- بطور کلی 4 عامل در برنامه ریزی ایران دخالت داشته اند: الف- بانک جهانی ب- سفارت آمریکا در تهران ج- دو شرکت مشاوره ای آمریکایی د- شخصی بنام ماکس وستون ثورن برگ 7- تا قبل از انقلاب ، 5 برنامه عمرانی در ایران اجراشد: الف- برنامه اول 7 ساله ب- برنامه دوم 7 ساله ج- برنامه سوم 5/5 ساله د- برنامه چهارم 5 ساله ه- برنامه پنجم 5 ساله( با تجدید نظر در آن) توجه: برنامه ششم عمرانی نیز تهیه شد ، اما بعلت انقلاب ، به اجرا در نیامد. 8- از نظر روش برنامه ریزی: برنامه اول و دوم ، از روش جمع طرح ها بود. برنامه سوم و چهارم و پنجم از روش جامع بود. در روش طرح ها، تعدادی طرح و پروژه توسط دولت اجرا می شود. در روش جامع ، تمامی اقتصاد تحت نظر سازمان برنامه ، در گیر اجرای برنامه است.

36. 9-دشواری های روش اجرای برنامه ی جامع در ایران: • 1-عدم آمار صحیح • 2-نبودن هماهنگی سازمان برنامه و وزارت خانه ها • 3-نبودن نظام کار آمد نظارت و پیگیری. • 4-دخالت گروه های ذی نفع و ذی نفوذ داخلی و خارجی • 5-عدم محیط مناسب برای انضباط برنامه ای.

37. دنباله سابق برنامه ریزی در ایران • 10- در ابتدا (مطابق ماده 8 قانون برنامه اول)، عملیات اجرایی برنامه ، تا آنجا که مربوط به دولت است با رعایت « وظایف سازمان برنامه» بوسیله وزارتخانه ها یا ادرات یا بنگاه ها یا شرکتهای دولتی انجام می شد؛ اما پس از خاتمه برنامه عمرانی دوم، وظایف اجرایی بیش از پیش در وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی تمرکز یافت و وظایف سازمان برنامه ، محدود به تهیه برنامه، بودجه و طرح و نظارت شد. • 11-تا قبل از سال 1351 ، مسئولیت تهیه و اجرای بودجه با وزارت دارایی بود.طبق بررسی هایی که در اواخر سال 1338 توسط دفتر اقتصادی سازمان برنامه انجام شد، دو ایراد اساسی در نظام بودجه نویسی آن زمان انجام شد: • اولاً: وزارت دارایی به برنامه هزینه های سازمان های مصرف کننده اعتبارات جاری رسیدگی نمی کرد. • ثانیاً :کوشش نمی شد تا بودجه وزراتخانه ها و سازمان های دولتی با توجه به پیش بینی و درآمد های دولت تنظیم شود.بعبارت دیگر، هیچ تضمینی برای تعادل بودجه ای وجود نداشت.

38. دنباله سابق برنامه ریزی در ایران • 12-در ابتدا، بودجه جاری در دست وزارت دارایی و بودجه عمرانی در دست سازمان برنامه بود. اما با تصویب قانون برنامه و بودجه در 15 اسفند 1351، تغییرات نسبتاً مهمی در ارکان سازمان برنامه و بودجه بوجود آمد و در نهایت سازمان برنامه و بودجه بوجود آمد و رئیس آن سمت مشاور نخست وزیر را بعهده داشت. • 13- در سال 1344، مرکز آمار ایران که وابسته به سازمان برنامه و بودجه شد، بوجود آمد. • 14-استانی یا منطقه ای کردن برنامه ریزی و عدم تمرکز ، از برنامه سوم عمرانی آغاز شد. برای این منظور، سازمان برنامه و بودجه، دفتر برنامه و بودجه را در مرکز استانها بوجود آورد. • 15-در ارتباط با برنامه ریزی منطقه ای ، قراردادی با مؤسسه بتل(Battelle) در 19 مهر 1351 منعقد شد.طبق طرح آن ، ایران به 11 منطقه برنامه ریزی تقسیم شد و برای هر منطقه، برنامه ای تنظیم شد.

39. تغییر و تحول در سازمان برنامه: • 1- سازمان برنامه در سال 1327 تأسیس شد. 2- در 15 اسفند 1351، سازمان برنامه و بودجه تشکیل شد(وظیفه تهیه بودجه سالانه به این سازمان سپرده شد). 3- در 1363/10/27، سازمان برنامه و بودجه، به وزارت برنامه و بودجه تغییر نام داد و مسعود روغنی زنجانی ، وزیر برنامه و بودجه شد(تا شهریور 1368). 4- در تیرماه 1378 ، سازمان برنامه و بودجه با سازمان امور اداری و استخدامی کشور ادغام شد و تبدیل به سازمان مدیریت و برنامه ریزی شد. 5- در 1386/4/18، سازمان مدیریت و برنامه ریزی (پس از 60 سال قدمت و تجربه) توسط احمدی نژاد منحل شد و بجای آن ، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی و معاونت توسعه و سرمایه انسانی تشکیل شد. 6- در دوره آقادی روحانی، مجلس طرح احیای و تشکیل سازمان ومدیریت ، برنامه ریزی و بهره وری را در دستور کار خود قرار دادو قرار بود تا 100 روز آنرا به تصویب برساند اما...؟

40. جدول مشخصات برنامه های عمرانی ایرانی(قبل از انقلاب)

41. برنامه ی توسعه اقتصادی بعد از انقلاب