ADMINISTRACJA TERENOWA W POLSCE

1. ADMINISTRACJA TERENOWA W POLSCE autor: Katarzyna Jarkiewicz

2. SPIS TREŚCI • definicja i podział • administracja rządowa • administracja samorządowa

3. DEFINICJA I PODZIAŁ Administracja terenowa to zbiór powiązanych ze sobą i współpracujących instytucji publicznych, realizujących działalność organizatorską przy pomocy aparatu urzędniczego, obejmujący zakres spraw regulowanych przez prawo. Administrację terenową dzielimy na: • rządową, zbudowaną na zasadzie centralizmu i hierarchicznego podporządkowania (jej zwierzchnikiem jest Prezes Rady Ministrów), • samorządową, zdecentralizowaną, podlegająca władzom jednostek samorządu terytorialnego.

4. DEFINICJA I PODZIAŁ Cechą działalności administracji jest: • realizacja interesu publicznego: zaspakajanie podstawowych potrzeb społeczeństwa, • działanie na podstawie prawa i w jego granicach, • charakter polityczny działalności, tj. powiązanie z władzą polityczną, • działanie w imieniu i na rachunek państwa, • działanie niezarobkowe (administracja działa dla dobra ogółu, nie jest nastawiona na zysk), • działanie o charakterze planowym (działanie płynne, stałe, stabilne, niezależne od zmian w kraju), • różnorodność form i postaci, różnorodność działalności.

5. DEFINICJA I PODZIAŁ Administracja definiowana w ujęciu podmiotowym to: • aparat administracyjny, • organy administracyjne, • kompetencje administracyjne, • zawisłość podmiotów administracyjnych, • hierarchizacja podmiotów administracyjnych, • bezosobowość administracyjna, • zawodowość administracyjna, • kreowanie podmiotów administracyjnych.

6. ADMINISRACJA RZĄDOWA W ramach terenowej administracji rządowej wyróżnia się: • administrację zespoloną, opartą na zasadach zespolenia i zwierzchnictwa wojewody, warunkującego skuteczne wykonywanie zadań tej administracji, przede wszystkim w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego, porządku publicznego, przestrzegania prawa, a także w stanach nadzwyczajnych; • administrację niezespoloną (dotychczas określaną mianem specjalnej) podporządkowaną bezpośrednio ministrom i innym organom centralnym, wobec której wojewoda posiada uprawnienia koordynacyjne, opiniodawcze i w pewnym zakresie – kontrolne.

7. ADMINISRACJA RZĄDOWA Wojewoda odpowiada za rezultat działania wszystkich służb, inspekcji i straży działających w ramach zespolonej administracji w województwie; osobowy aspekt zespolenia oznacza uzyskanie przez wojewodę stanowczego wpływu na obsadę najważniejszych stanowisk w wojewódzkiej administracji zespolonej poprzez powoływanie kierowników wojewódzkich służb, inspekcji lub straży albo uzgadnianie tych decyzji, jeśli podmiotem powołującym jest organ centralny.

8. ADMINISRACJA RZĄDOWA Organami wojewódzkiej, zespolonej administracji są: wojewodowie i - w sytuacjach ustawami przewidzianych - kierownicy wojewódzkich służb, inspekcji i straży, a tworzą tę administrację urzędy wojewódzkie i jednostki organizacyjne (komendy, inspektoraty, itp.) zespolonych służb, inspekcji i straży. Najważniejszymi organami administracji rządowej niezespolonej są organy administracji celnej, statystycznej, skarbowej, a także morskiej, śródlądowej i wodnej, działające na określonych drogach i akwenach.

9. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Administracja samorządowa działa na zasadzie pełnego zespolenia na wszystkich stopniach podziału terytorialnego kraju - w gminie, powiecie, województwie - i wykonuje zdecentralizowaną część zadań publicznych, podlegając władzom jednostek samorządu terytorialnego - wspólnot terytorialnych. Organami tej administracji są organy wykonawcze tych jednostek - zarządy gmin, powiatów i województw z ich przewodniczącymi - wójtami (burmistrzami, prezydentami), starostami i marszałkami oraz z ich aparatem pomocniczym - urzędami gmin, starostwami powiatowymi, urzędami marszałkowskimi.

10. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest od 1990 rokugmina. O ustroju gminy stanowi jej statut. Gmina może być gminą wiejską, gminą miejsko-wiejską lub gminą miejską.Jednostki pomocnicze gmin tworzy rada gminy w drodze uchwałypo konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy, np. sołectwa, dzielnice, osiedla, itp. Gminy mogą łączyć się w organizacje czy związki komunalne na zasadzie dobrowolności – do najważniejszych działających w Polsce należą Związek Miast Polskich, Unia Metropolii Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP, Unia Miasteczek Polskich.

11. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. Organami gminy są:rada gminy i wójt (burmistrz, prezydent miasta). Gmina realizuje wszystkie zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego (powiatu, województwa samorządowego). Na terenie Polski znajduje się 2489 gmin, w tym 65 gmin mających status miasta na prawach powiatu. Największą terytorialnie gminą w Polsce jest Pisz w powiecie piskim, który zajmuje terytorium 635 km².Najludniejsza gminą jest Warszawa – Centrum.

12. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Do dochodów własnych gminy zaliczamy podatki i opłaty lokalne. Gmina pobiera trzy podatki: od nieruchomości, od posiadania psów i od środków transportu. Na opłaty lokalne składają się: opłata administracyjna pobierana za czynności urzędowe, opłata targowa pobierana od osób fizycznych, prawnych i od jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, dokonujących sprzedaży na targowiskach, opłata miejscowa pobierana w gminach, na obszarze których znajdują się miejscowości posiadające walory klimatyczne lub krajobrazowe. Uiszczają ją osoby, które przebywają w miejscowości w celach wypoczynkowych, zdrowotnych i turystycznych za każdy dzień pobytu.

13. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Powiat grodzki (miasto na prawach powiatu) jest gminą o statusie miasta, wykonującą zadania powiatu. Status ten, po wprowadzeniu w dniu 1 stycznia 1999 roku nowego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, otrzymały: • miasta liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców, • dawne stolice województw (poza Ciechanowem, Piłą i Sieradzem; samorządy tych miast zrezygnowały ze statusu miast na prawach powiatu), • niektóre miasta w dużych aglomeracjach miejskich: Jastrzębie-Zdrój, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Sopot, Świętochłowice, Świnoujście, Żory.

14. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Warszawa uzyskała status miasta na prawach powiatu w 2002 roku - w latach 1999-2002 istniały równolegle: powiat warszawski i miasto stołeczne Warszawa (związek komunalny gmin, utworzony na podstawie ustawy warszawskiej). Wałbrzych w 2003 roku utracił prawa miasta na prawach powiatu i został włączony do powiatu wałbrzyskiego.

15. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Powiaty wchodzą w skład województwa i skupiają kilka sąsiadujących gmin (powiat ziemski). Jest ich w Polsce 315. Istnieją także wspomniane powyżej gminy wydzielone - miasta na prawach powiatu, które nazywane są powiatami grodzkimi. Podział na powiaty przywróciła ostatnia reforma administracyjna z 1999 roku. Władzę uchwałodawczą i kontrolną w powiecie sprawuje rada powiatu, a władzą wykonawczą jest starosta. W powiecie grodzkim funkcje te sprawuje odpowiednio rada miejska i prezydent miasta lub burmistrz. Największym pod względem powierzchni powiatem ziemskim jest powiat białostocki, a grodzkim – Warszawa. Warszawa jest też największym powiatem grodzkim pod względem liczby mieszkańców; spośród powiatów ziemskich najludniejszy jest powiat poznański. Na jeden powiat przypada średnio 8 gmin (najwięcej w powiatach bialskim i kieleckim – po 19 gmin).

16. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Do kompetencji starosty i zarządu powiatu należy podejmowanie decyzji w zakresie: • edukacji publicznej (szkoły ponadgimnazjalne), • ochrony zdrowia (szpitale rejonowe, powiatowe), • transportu na terenie powiatu (współfinansowanie lokalnych linii autobusowych, np. miejskich przedsiębiorstw komunikacji w miastach na prawach powiatu), • opieka nad drogami publicznymipowiatowymi, • geodezji, • gospodarki nieruchomościami, • ochrony środowiska, • porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

17. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA • przeciwdziałania bezrobociu, • obronności, • pomocy społecznej, • wydawania zezwoleń na podejmowanie pracy przez cudzoziemców, • zwalczania klęsk żywiołowych oraz organizowania pomocy na szczeblu powiatowym, • rejestracji pojazdów oraz wydawanie praw jazdy.

18. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Województwo jest jednostką samorządu terytorialnego w rozumieniu konstytucyjnym, tj. w pełni zdecentralizowaną instytucją władzy publicznej, który posiada wszystkie atrybuty właściwe samorządowi terytorialnemu: samodzielność i osobowość prawną, ochronę sądową, system organów uchwałodawczych i wykonawczych,dysponowanie mieniem, samodzielność finansową. Zadania samorządu wojewódzkiego związane są z tworzeniem warunków i instrumentów służących rozwojowi regionalnemu w sferach: rozwoju ekonomicznego, obejmującego też międzynarodową współpracę gospodarczą i promocję regionu, usług publicznych "wyższego" rzędu (m.in. szkolnictwo wyższe, specjalistyczna służba zdrowia, działalność kulturalna o charakterze ponadlokalnym), kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiska naturalnego.

19. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999, ustanowiła 16 nowych województw. Celem tej reformy było utworzenie większych regionów, które mogłyby konkurować z innymi regionami po wstąpieniu do Unii Europejskiej. Dotychczasowe województwa były zbyt małe, by efektywnie wykorzystywać środki finansowe i zarządzać terytorium województwa. Wprowadzeniu nowego podziału na województwa towarzyszyły liczne dyskusje. Niektóre projekty zakładały utworzenie mniejszej (12) lub większej (25) liczby województw. Liczne protesty społeczne, m.in. w Opolu czy Kielcach, doprowadziły do utworzenia większej liczby jednostek.

20. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Natomiast w dwóch województwach zdecydowano się na rozdzielenie siedzib wojewodów i sejmików województw: w kujawsko – pomorskim siedzibą wojewody jest Bydgoszcz, a sejmik wojewódzki obraduje w Toruniu; w lubuskiem wojewoda ma siedzibę w Gorzowie Wielkopolskim, a sejmik wojewódzki obraduje w Zielonej Górze. Także obecnie pojawiają się głosy żądające utworzenia nowych województw, np. województwa środkowopomorskiego czy województwa staropolskiego.

21. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Największe województwa to mazowieckie (38 powiatów, 325 gmin) i wielkopolskie (31 powiatów, 226 gmin); najmniejsze to opolskie (11 powiatów, 71 gmin) i lubuskie (11 powiatów i 83 gminy); najwięcej miast na prawach powiatu znajduje się w województwie śląskim (19). Największą powierzchnię posiada województwo mazowieckie (35 598 km2) i wielkopolskie (29 826 km2), najmniejszą - opolskie (9 412 km2) i świętokrzyskie (11 672 km2).

22. MAPA ADMINISTRACYJNA POLSKIhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Wojewodztwa.png

23. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego (rad gmin, powiatów, sejmików wojewódzkich) odbywają się na podstawie ustawy o ordynacji wyborczej do organów samorządu terytorialnego z 1998 roku. Ordynacja wyborcza różnicuje sposób wyboru radnych w zależności od liczby zamieszkujących gminę mieszkańców oraz przyjmuje zasadę proporcjonalności w wyborach do rad powiatów i wyborach do sejmików samorządowych. Ustawodawca przyjął, że granicą różnicującą sposób wyboru radnych w gminie będzie 20 tysięcy mieszkańców. W gminach do 20 tysięcy mieszkańców wybory odbywają się w jednomandatowych okręgach wyborczych (są większościowe).

24. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Wybory w powiatach oraz miastach działających na prawach powiatu oraz wybory do sejmików wojewódzkich mają charakter proporcjonalny, z tym że w podziale mandatów uczestniczą listy tych komitetów wyborczych, na których listy oddano w powiecie lub mieście działającym na prawach powiatu albo w województwie co najmniej 5 proc. ważnie oddanych głosów. Radni w liczbie zależnej od liczby mieszkańców, wybierani są na kadencję czteroletnią na podstawie powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych oraz większościowych albo proporcjonalnych wyborów.

25. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA Organami kontroli i nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego (gminami, powiatami, województwami) i innymi podmiotami komunalnymi (m.in. związkami komunalnymi, samorządowymi osobami prawnymi) są Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw budżetowych - regionalne izby obrachunkowe. Celem działania tych ostatnich organów jest zapewnienie prawidłowej realizacji zasad obowiązujących jednostki samorządu terytorialnego w sferze dysponowania publicznymi środkami finansowymi.

26. ADMINISRACJA SAMORZĄDOWA W każdej ważnej dla jednostki samorządu terytorialnego sprawie, mieszczącej się - w odniesieniu do powiatu i województwa - w zakresie ich zadań, może być przeprowadzone referendum lokalne. Referendum przeprowadza się z inicjatywy rady gminy, powiatu, sejmiku województwa lub na wniosek co najmniej 10 proc. mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego uprawnionych do głosowania i jest ono ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 proc. uprawnionych. Obligatoryjnie referendum przeprowadzane jest przez radę gminy w przypadku inicjatywy samoopodatkowania się mieszkańców (czyli wprowadzenia nowego, powszechnego podatku w gminie) na cele publiczne. Również odwołanie rady gminy, powiatu i sejmiku województwa przed upływem kadencji możliwe jest tylko w drodze referendum.

27. BIBLIOGRAFIA Prezentację wykonano na podstawie: Z. Leoński, Samorząd terytorialny w RP, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2002, Polski samorząd terytorialny, red. E. Nowacka, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006, Wiedza o społeczeństwie, red. M. Bankowicz, M. Grzybowski, J. Stelmach, T. Woś, T. Włudyka, PWN, Warszawa 2001.