Мîíãîë Óëñûí Ìянганы хөгжлийн 9 äýõ çîðèëãî, øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò

1. Мîíãîë Óëñûí Ìянганы хөгжлийн 9 äýõ çîðèëãî, øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò Ï.Äîðæñ¿ðýí

2. Агуулга • Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн 9 дэх зорилго, түүний учир холбогдол • 9 дэх зорилго Мянганы хөгжлийн үндсэн 8 зорилготой уялдах нь • ÌÕÇ-9-ûн õýðýãæèëòýä õÿíàëò-øèíæèëãýý õèéõýýð ñàíàë áîëãîæ áóé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòүүд

3. 2005 онд Монгол Улсын Их Хурал “Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтууд”-ыг баталсан. Ингэхдээ Мянганы хөгжлийн 8 үндсэн зорилго дээр “Хүний эрхийг баталгаажуулах, ардчилсан засаглалыг хөгжүүлэх” гэсэн 9 дэх зорилгыг нэмж тодорхойлсон.

4. Энэ зорилгын хүрээнд дараах гурван зорилтыг дэвшүүлсэн. Үүнд: • Зорилт 20: Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалыг хүндэтгэж, чандлан сахих, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хангаж, олон нийтэд мэдээллийг чөлөөтэй олж авах боломж олгох • Зорилт 21: Ардчиллын үндсэн зарчим, хэв маягийг амьдралд хэвшүүлэх • Зорилт 22: Авилгалыг үл тэвчих уур амьсгалыг нийгмийн бүх хүрээнд бий болгон хэвшүүлэх

5. НҮБ-ын Мянганы тунхаглалаас V. Хүний эрх, ардчилал, сайн засаглал • 24. Бид ардчиллыг дэмжих, эрх зүйт төрийг бэхжүүлэх, түүнчлэн олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүний эрх, түүний дотор хөгжих эрх, үндсэн эрх чөлөөг хүндэтгэх талаар хүчин чармайлт гаргана. • 25. Иймээс бид • Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалыг бүрэн хүндэтгэн сахих, • Улс орондоо бүх нийтийн иргэний, улс төрийн, эдийн засгийн, соёлын эрхийг бүрэн хамгаалж, дэмжихийг чармайх, • Ардчиллын зарчим, практикийг хэрэгжүүлэх, хүний эрх, түүний дотор цөөнхийн эрхийг хүндэтгэх улс орны чадавхийг бэхжүүлэх, • Эмэгтэйчүүдийн эсрэг хүч хэрэглэх бүх хэлбэрийг устгах, Эмэгтэйчүүдийг ялгаварлан гадуурхах бүх хэлбэрийг устгах тухай конвецийг хэрэгжүүлэх, • Шилжин ирэгчид, шилжин ирсэн ажилчид, тэдний гэр бүлийн эрхийг хүндлэх, олон оронд өсөн нэмэгдсээр буй арьс өнгөөр ялгаварлах, гадаадынхныг үзэн ядах үзлийг устгах, улс орондоо зохицол, хүлээцтэй байдлыг дэмжих арга хэмжээ авах, • Улс орны нийт иргэдийн жинхэнэ оролцоог хангахуйцаар улс төрийн үйл явцад илүү өргөн оролцоог бий болгохын төлөө хамтран ажиллах, • … хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө, мэдээллийг чөлөөтэй олж авах олон түмний эрхийг хангахыг зорино. United Nations Millennium Declaration, A/RES/55/2

6. Монгол Улсын Их Хурал Мянганы хөгжлийн 9 дэх зорилго, түүнтэй холбоотой зорилтуудыг батлахдаа тэдгээрийн хэрэгжилтэд мониторинг хийх, биелэлтийг нь үнэлж дүгнэх шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлоогүй.

7. Мянганы төслийн илтгэлд МХЗ-ын хэрэгжилтийн байдалд дүн шинжилгээ хийгээд улс орны түвшинд тэдгээр зорилтууд биелэгдэхгүй байгаагийн дөрвөн үндсэн шалтгааныг нэрлэсэн байдаг. Үүнд: • засаглалын доголдол гаргах; • ядуурлын занганд орсны улмаас эдийн засгийн өсөлт • гарахгүй байх; • орлогыг тэгш бусаар хуваарилах; • гол асуудлуудыг төрийн бодлогоор үйл ойшоох, • цалгардуулан орхигдуулах. UN (2005) “Investing in Development: A Practical Plan to Achieve the Millennium Development Goals.” Millennium Project, New York.

8. Ардчилсан засаглал бол МХЗ-ыг амжилттай биелүүлэх чухал нөхцөл МХЗ-ыгбүрэнбиелүүлэхэд • иргэдэд, ялангуяаядуу, эмзэгбүлгийнхэндачтусааөгөх бодлого • санхүүгийнболонбусаднөөцинституцийнчадавхишаардагдана.

9. Монгол Улс 9 дэх зорилгыг дэвшүүлсэн нь дэлхийн улс орнуудын практикт шинэ санаачилга байв. • Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн 9 дэх зорилго нь хүний эрхийг хамгаалах, ардчилал, ардчилсан засаглалыг бэхжүүлэх зорилтын аль алиныг нь агуулж буйгаараа онцлог юм.

10. Ес дэх зорилгын МХЗ-ын үндсэн найман зорилготой уялдах нь • Ардчилсан засаглал нь ардчиллын үндсэн зарчим, хэм хэмжээ, сайн засаглалын үндсэн элементүүдийг өөртөө агуулдаг. • Ардчилал нь дараах зарчимд тулгуурладаг (IDEA). Үүнд: • Төрийн шийдвэр гаргах үйл явц, шийдвэр гаргагчдад • олон түмэн хяналт тавьдаг байх • Энэхяналтыгхэрэгжүүлэхэдиргэнбүртэгшэрхтэйбайх

11. Ес дэх зорилгын МХЗ-ын үндсэн найман зорилготой уялдах нь • Ардчилал нь дараах зарчимд тулгуурладаг Үүнд: • Төрийн шийдвэр гаргах үйл явц, шийдвэр гаргагчдад олон түмэн хяналт тавьдаг байх • Энэ хяналтыг хэрэгжүүлэхэд иргэн бүр тэгш эрхтэй байх • Ардчилал болон сонгуульд туслах олон улсын хүрээлэн (International IDEA)  

12. Ес дэх зорилгын МХЗ-ын үндсэн найман зорилготой уялдах нь • Ардчилсан засаглалын үндсэн элементүүд: • Тэгш байдал • Оролцоо • Ил тод байдал • Хариуцлага • Хуульд захирагдах ёс • Мэдрэмжтэй байдал

13. Ес дэх зорилгын МХЗ-ын үндсэн найман зорилготой уялдах нь • Засаглал нь МХЗ-тай шууд болон шууд бус холбоотой. • Засаглал нь МХЗ-тай эдийн засгийн өсөлтөөр дамжин шууд бусаар холбогдоно. • Ардчилсан засаглалын дараах хэмжигдэхүүнээр МХЗ болон засаглал хоорондын шууд холбоо илэрнэ. Үүнд: • ядуучуудадээлтэйбодлого; • нийтийнзахиргаа, төрийналба; • төвлөрлийгсааруулахүйлявц; • төрийнүйлчилгээ

14. Ес дэх зорилгын МХЗ-ын үндсэн найман зорилготой уялдах нь • Ардчилал, ардчилсанзасаглалньМянганыхөгжлийнүндсэннайманзорилготойбүгдтэйньхолбогдоно. Энэхүүнэвтуялдаахолбоогилэрхийлэххэмжигдэхүүнбол: • хариуцлагынтогтолцоо • илтод, тунгалагбайдал • хуульдээдлэхёс • хүнийэрх • иргэнийнийгмийнгүйцэтгэжбуйүүрэг

15. МХЗ-9-ийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлохдоо баримталсан үзэл санаа, зарчим • МХЗ-ынхэрэгжилтэдхяналт-шинжилгээхийхээр НҮБ-ынхүрээндтодорхойлсон48 шалгуур үзүүлэлтийн зарчмуудыг харгалзсан. • МХЗ-адхүрэхчиглэлдгарчбуйдэвшлийгбаттай, зохихёсоорхэмжихявдлыгхангахуйцбайх • Ойлгомжтой, шуудтайлбарлажболохбөгөөдолонулсынтүвшиндхарьцуулахболомжтойбайх • Глобалбусадүзүүлэлттэйнийцтэй, тухайнорныбаг, засгийнгазар, хамтранажиллагчбусадталуудадтөвөгучруулахгүйбайх • Альболохооролонулсынстандарт, зөвлөмж, шилдэгтуршлагадсуурилсанбайх • Мэдээллийннайдвартайэхсурвалжаасүүдэлтэй, тоонутгаарилэрхийлэгдэх, цагхугацаанытуршиддавтанхэмжихболомжтойбайх

16. МХЗ-9-ийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлохдоо баримталсан үзэл санаа, зарчим • Ардчилал, хүний эрх, ардчилсан засаглалын шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлох оролдлогуудын туршлага, сургамжийг харгалзахыг хичээсэн. • чухам юуг, ямар зорилгоор хэмжих гэж буйд гол анхаарал хандуулах • ардчилал, хүний эрх, сайн засаглалын тухай олон үзэл баримтлалыг судлах, шалгуур үзүүлэлтийг гарган авах мэдээллийн сурвалжийг тодорхой болгох • мэдээллийн үнэн зөв, найдвартай байдлыг хангах • шалгуур үзүүлэлттэй холбоотой мэдээллийг авах шинэ аргуудыг хэрэглэх, тухайлбал, өрхийн судалгааг ашиглах

17. МХЗ-9-ийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлохдоо баримталсан үзэл санаа, зарчим • Монгол Улсад өмнө нь хийгдсэн ардчилсан засаглалын шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлох ажлын туршлага, сургамжид тулгуурласан. • Ардчиллыг шинээр болон сэргээн тогтоосон орнуудын 5-р бага бага хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх төсөл”-ийн хүрээнд “Ардчилсан засаглалын шалгуур үзүүлэлт: Монгол дахь засаглалын төлөв байдал, үнэлгээ” судалгааны тайланг бэлтгэхийн тулд ардчилал, ардчилсан засаглалын үндсэн болон дагалдах үзүүлэлтүүдийг боловсруулсан.

18. МХЗ-9-ийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлохдоо баримталсан үзэл санаа, зарчим • МХЗ-9-ын хэрэгжилтийг хэмжих үзүүлэлтийг сонгохдоо дараах зарчмыг баримталсан болно. Үүнд: • Шалгуур үзүүлэлт нь • МХЗ-9-ын хэрэгжилтэд мониторинг хийх зорилгод нийцсэн, Монгол орны өмнө тулгамдаж буй асуудлуудыг тусган илэрхийлж байх • Статистикийн болон бусад мэдээллийн баттай эх үүсвэртэй байх • Тодорхой хугацааны дараа давтан хэмжих боломжтой байх • Аль болохоор ядуучууд болон эмзэг бүлгийнхэнд чиглэгдсэн, жендерийн мэдрэмжтэй, эсхүл жендер, ядуурлын үзүүлэлтээр задаргаа хийх боломжтой байх • Интитутчилэхэд хялбар, цөөн үзүүлэлт байх

19. МХЗ-9-ийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлохдоо баримталсан үзэл санаа, зарчим • Үзүүлэлт тус бүрээр дараах мэдээллийг агуулсан тодорхойлолт, тайлбар бичсэн. Үүнд: • Үзүүлэлтийн тодорхойлолт • Холбогдох зорилго, зорилт • Хэрэглэх үндэслэл • Тооцоолох арга • Мэдээллийн эх үүсвэр, цуглуулах арга зам • Хэмжилтийн цаг хугацааны давтамж • Жендер, ядуурлын үзүүлэлтээр задаргаа хийх боломж • Тайлбар, үзүүлэлтийн хязгаарлагдмал тал • Ашиглах материалын жагсаалт (Вэб сайтыг заасан) • Мэдээлэл цуглуулах, эмхэтгэх үндэсний байгууллага

20. МХЗ-9-ийн хэрэгжилтийг хэмжих шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлоход тулгарсан бэрхшээл • МХЗ-9-ын хүрээнд дэвшүүлсэн 20-22 дүгээр зорилт нь хүрэх үр дүн гэхээсээ зорилго, эсхүл зорилт хэлбэрээр томъёологдсон. Ер нь хүний эрхийг баталгаажуулах, ардчилал, ардчилсан засаглалыг бэхжүүлэх зорилтын хүрэх түвшинг хэмжиж болохуйцаар тодорхойлоход төвөгтэй. • Холбогдох тоо баримт, мэдээлэл хомс тул 2000-2007 онд нөхцөл байдал ямар байсан нь зарим шалгуур үзүүлэлтээр гаргахгүй. Иймээс 2008-2015 оны үзүүлэлтүүдийг өмнөх онуудынхтай харьцуулах боломжгүй. • 20-22 дүгээр зорилтын хэрэгжилтийг хэмжих шалгуур үзүүлэлтүүд нь Монгол дахь засаглалын төлөв байдал, онцлогийг илэрхийлэх учир бусад орны үзүүлэлтүүдтэй харьцуулахад бэрхшээлтэй.

21. МХЗ-9-ыг хэрэгжилтэд хяналт-шинжилгээ хийхээр санал болгож буй шалгуур үзүүлэлтүүд

22. МХЗ-9-ыг хэрэгжилтэд хяналт-шинжилгээ хийхээр санал болгож буй шалгуур үзүүлэлтүүд

23. МХЗ-9-ыг хэрэгжилтэд хяналт-шинжилгээ хийхээр санал болгож буй шалгуур үзүүлэлтүүд