GELENEKSEL BİÇİMBİLİM AÇISINDAN TÜRKÇE

1. GELENEKSEL BİÇİMBİLİM AÇISINDAN TÜRKÇE Türkçenin tipik bir örneğini oluşturduğu bağlantılı dillerde hiç değişmeyen bir köke, çok çeşitli görevleri olan biçimbirimler (yapım ve çekim ekleri) sıkı sıkıya bağlanmaktadırlar. Dil böylelikle, çok değişik anlam ve görevleri taşır durumuna gelmektedir. Türkçenin bu önemli özelliğinin yanı sıra, biçime ilişkin şu nitelikleri de belirtilmelidir:

2. Türkçede yapım eki görevindeki son ekler değişik kavramların yansıtılmasına yarar. Örneğin bir –lik eki, hem eklendiği adın anlattığı nesnenin bulunduğu, kullanıldığı yeri gösterir (kömürlük, benzinlik gibi); Hem organ adlarından, onlarla ilgili bir araç adı yapar (kolluk, ağızlık gibi); hem soyut kavramları yapan adlar türetir ( yüreklilik, çocukluk gibi ); Hem de sıfatlar türetir (saatlik, yemeklik gibi ).

3. Türkçedeki son eklerle ilgili, önemli bir özellik de çekim eklerinden kiminin aynı zamanda yapım eki olarak görev görmesidir. Örneğin geniş zaman üçüncü tekil kişi gösteren biçimbirim (-r) bir yandan içer, bulur, gösterir gibi çekimli biçimler yaparken bir yandan da gelir “kazanç”, açar “anahtar”, çıkar “menfaat” örneklerinde olduğu gibi, yeni sözcükleri oluşturur.

4. BİÇİMBİRİM Dilin birimleri biçimbirim, bugün genel olarak “dilde anlamlı en küçük birim” olarak tanımlanmaktadır. İnsan dilindeki öğeleri değişik yerlerde, başka başka ilişkiler içinde kullanarak sonsuz sayıda sözler, tümceler kurmak, her düşünce ve kavramı dile getirme olanağı vardır.

5. Dildeki söz ve bu söz öbeklerine anlamlı en küçük birimlere, biçimbirimlere ayırmak üzere biçimbirim çözümlemesine yönelen bu alan kimi bilginlerce görevsel ses bilimle dizim bilim arasında bir inceleme katı olarak görülür.

6. Görevsel ses bilimdeki yöntem taksonomik yöntem, bu alanda da kullanılmaktadır. Bu yöntemin iki temel işlevi vardır. Parçalama Öbekleme EŞBİÇİMLİK Kısaca tanımlanacak olursa “bir biçimbirimin aynı anlam ve görevi taşıyan, ancak sesçe başkalığı olan değişik biçimine eşbiçimlik denir.

7. YATAY VE DÜŞEY İLİŞKİLER SAUSSURE kuramında dil adına verdiğimiz dizge içinde her şeyin bağlantılara dayandığını belirtmiş, dilin önemli bir niteliği olan çizgisellik ilkesini ortaya koymuştur. Saussure göre dildeki belirtilerin belirten yönü, duymaya dayanan, seslerden oluşan bir yapıdır; zaman içinde tek bir boyutta ölçülebilir ki, bu da bir çizgidir. Konuşma sırasında dil öğeleri belli bir süre içinde gerçekleşebilir; tek tek söylenebilir; birbiri ardınca, belli bir biçimde sıralanır.

8. Türkçede örnek verecek olursak pekiyi’yi /iyi pek/, ayakkabı’yı / kabıayak/ biçiminde söyleyemeyiz. Buradaki birimler, birbirlerinin sırasını alamazlar.

9. GÜNÜMÜZ BİÇİMBİRİM ÇALIŞMLARI AÇISINDAN TÜRKÇE Günümüz biçimbirim çalışmaları doğrultusunda Türkçenin incelenmesi yönündeki çabalar yeni yeni ürün vermeye başlamıştır. Hikmet Sebüktekin’in ve Aydın Köksal’ın çalışmalarından sonra Oya Adalı’nın Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler adlı yapıtı yayımlanmıştır.

10. Yazarın sonuç bölümünde Türkiye Türkçesi biçimbirimleri üzerinde vardığı yargıları şöyle özetleyebiliriz: • 1. Bağlantılı bir dil olan Türkçenin biçimbirimlerinin ilk ve kesin ayrılığı, öncüllük-ardılılıktır. Öncül bir birlik ya da tümcede tek başına yer alabilir; ardıl, tek başına kullanılamaz.

11. 2. Öncül biçimbirimlerinden eylem ardılsız kullanılamayan birbirim olarak öteki ardıllardan ayrılır; tek bir görev yüklenir. • 3. Türkçede birimleri belirleyen, dizimsel sıralamadaki konumlarından çok yöneldikleri birim ve o birimle kurdukları ilişkilerdir. Dizimsel ilişkiler biçim birimleri de belirler.

12. 4. Türkçede birimleri belirleyen, dizimsel sıralamadaki konumlarından çok yöneldikleri birim ve o birimle kurdukları ilişkilerdir. Dizimsel ilişkiler biçim birimleri de belirler. • 5. Türkiye’deki biçimbirimlerin saptanamamasında karşılaşılan güçlükler geçiş seslerinde ve kimi birimlerin ayrılmasında ortaya çıkmaktadır.

13. MÜRŞİDE EREN 20110954057 TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ İKİNCİ SINIF