Obserwacja jako podstawowa metoda diagnozy całościowej dziecka

1. Obserwacja jako podstawowa metoda diagnozy całościowej dziecka Opracowała: Agata Muńko Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Gorzów Wlkp.

2. „Czym gorączka, kaszel, wymioty dla lekarza, tym uśmiech , łza, rumieniec dla wychowawcy. Nie ma objawu bez znaczenia. Trzeba notować i zastanawiać się nad wszystkim, odrzucać, co przypadkowe, łączyć, co pokrewne, szukać kierujących spraw” J. Korczak(1919)

3. „Diagnozowanie to złożony proces rozwiązywania problemów, to przetwarzanie danych, a nie rejestrowanie zachowań. Wiedza wykorzystywana przy wyjaśnianiu jest oparta nie tylko na spostrzeganiu, lecz wymaga myślenia i wnioskowania” W. J. Paluchowski

4. Obszary działań w diagnozie • Określenie stanu – jaki jest • Poszukiwanie przyczyn tego stanu • Proponowanie działań w zakresie zmiany stanu • Prowadzenie działań

5. Diagnoza zatem nie może pozostać jedynie jako stwierdzenie faktu na gruncie deklaracji.

6. Celem diagnozy jest zebranie informacji o indywidualnym rozwoju dziecka i jego funkcjach poznawczo-motorycznych, fizycznych, emocjonalno-społecznych, co wykaże braki i zaniedbania, a jednocześnie pozwoli na opracowanie programu, który pomoże dziecku w podejmowaniu działań przy rozwiązywaniu trudności i niepowodzeń, a w konsekwencji osiąganie efektów.

7. Współczesna pedagogika wyróżnia różne rodzaje diagnoz: • socjologiczną, • medyczną, • prognostyczną, • genetyczno-rozwojową, • psychologiczną, • edukacyjną, • polityki oświatowej.

8. Dla dokładnego i rzetelnego poznania dziecka należy prowadzić diagnozę holistyczną, która cechuje się nie tylko ciągłością, ale przede wszystkim polimodalnością – czyli ujmowaniem jednostki jako pewnej całości.

9. Elementy diagnozy całościowej (holistycznej) • Elementy diagnozy rozwojowo-genetycznej • Czynniki środowiskowe • Elementy diagnozy pedagogicznej

10. Struktura diagnozy całościowej (holistycznej) • Symbol dziecka. • Wiek dziecka (w latach i miesiącach). • Opis czynników warunkujących rozwój w okresie płodowym, okołoporodowym i wczesnego dzieciństwa. • Opis środowiska rodzinnego i lokalnego – uwzględniając elementy wpływające na nieprawidłowości rozwoju dziecka.

11. Struktura diagnozy całościowej (holistycznej) • Charakterystyka dziecka – jego cechy zachowań, kompetencje, właściwości oraz trudności, zaniedbania czy deficyty rozwoju. • O ile wymagana jest diagnoza psychologiczna, zamieszcza się wydane orzeczenie czy badanie psychologiczne. • Wnioski i wskazania.

12. Nieodzownym warunkiem skutecznego opracowania diagnozy całościowej (holistycznej)jest prawidłowy dobór metod, które są sposobami zbierania informacji o dziecku.

13. W okresie dzieciństwa nie możemy wykorzystać wszystkich proponowanych metod czy technik przedstawionych w literaturze metodologicznej czy diagnostycznej. W poznawaniu dziecka mają zastosowanie te metody i narzędzia, które są dostosowane do jego możliwości rozwojowych i kompetencji poznawczo-emocjonalnych.

14. Podstawowe metody diagnozowania dziecka • Obserwacja • Analiza wytworów dziecka • Dialog • Testy diagnostyczne • Analiza dokumentów

15. Efekty działań diagnostycznych zależą od rzetelności zastosowania i wykorzystania metod. Diagnoza holistyczna musi się opierać na kilku metodach diagnostycznych, a zgromadzony materiał winien być opracowany całościowo.

16. Obserwacja Jest podstawową i najczęściej stosowaną metodą badań pedagogicznych. Bez niej niemożliwe byłoby wręcz wykonywanie jakichkolwiek funkcji wychowawczo-dydaktycznych.

17. Nieodłącznym składnikiem prawidłowej obserwacji psychologicznej i pedagogicznej jest sam obserwator

18. Dobry Obserwator • Posiada niezbędną wiedzę do prowadzenia obserwacji. • Wykazuje zainteresowanie osobami i zjawiskami, będącymi przedmiotem obserwacji • Posiada takie cechy jak: • rzetelność, • spostrzegawczość, • obiektywizm.

19. Wiedza • Ukierunkowuje uwagę obserwatora. • Ułatwia obserwację -dzięki niej obserwator jest nastawiony na spostrzeganie tego, co istotne. • Utrudnia obserwację - gdy osoba obserwująca kieruje się głównie własną wiedzą o danym zjawisku, bez uwzględnienia innych opcji i założonych celów.

20. Zainteresowanie Zainteresowanie obserwatora osobami i zjawiskami, będącymi przedmiotem obserwacji wpływa na: • chęć poszerzenia swojej wiedzy na temat obserwowanych zjawisk, • zwiększenie motywacji do działania, • podniesienie trafności i wnikliwości obserwacji.

21. Rzetelność Obserwator potrafi • Zrezygnować z własnych zainteresowań, skłonności, upodobań i nawyków, by podporządkować się celom i zadaniom obserwacji. • Widzieć i rejestrować to, co powinien a nie to, co jemu wydaje się ważne lub ciekawe. • Wnikliwie realizować zadania, wynikające z pełnionej przez siebie roli i reguł, ustalonych przez osoby, zbierające dane. • Dokładnie rejestrować zaobserwowane dane.

22. Spostrzegawczość Obserwator potrafi • Wyodrębnić dużą liczbę ważnych elementów sytuacji w określonym czasie. • Dostrzec nawet chwilowe aspekty ludzkich zachowań i wzajemnych relacji. • Szybko dostrzec szczegół i szybko zarejestrować go. • Zauważyć czyjś mimowolny grymas twarzy lub mało wyraźny gest, szczegóły wyglądu, ubrania. • Być wrażliwy na zmiany rytmu i tonacji głosu.

23. Obiektywizm Obserwator • Potrafi rejestrować swoje spostrzeżenia zgodnie ze stanem faktycznym, niezależnie od własnych przekonań opinii, uczuć, interesów. • Ujmuje fakty i zdarzenia zgodnie z dokonaną obserwacją - nie ulega wcześniejszym nastawieniom i oczekiwaniom. • Nie ocenia. • Nie interpretuje.

24. Po co obserwujemy dziecko? • Aby w jedną całość połączyć wiedzę teoretyczną z doświadczeniami praktycznymi. Wykorzystać ją w odkrywaniu przyczyn powstałych problemów rozwojowych u wychowanków. • Aby ocenić poziom rozwoju różnych umiejętności dzieci: obserwacja służy jako narzędzie poznania i weryfikowania spostrzeżeń nauczyciela na temat dziecka z jego rzeczywistymi zachowaniami.

25. Po co obserwujemy dziecko? • Aby formułować obiektywnie oczekiwania i cele edukacyjne, sposoby ich realizacji, skuteczność działa, aby lepiej komunikować się z dziećmi, monitorując ich rozwój. • Wyniki obserwacji mogą być punktem wyjścia rozmowy indywidualnej lub prowadzenia zebrań, posługując się zrozumiałym i komunikatywnym językiem.

26. Po co obserwujemy dziecko? • Obserwowanie dzieci pomaga nauczycielowi stawać się coraz bardziej obiektywnym, skutecznym w planowaniu celów działania. • Na podstawie obserwacji dzieci, zdarzeń, w jakie są one uwikłane nauczyciel formułuje hipotezy, przypuszczenia, angażuje własną wiedzę teoretyczną, aby znaleźć właściwe rozwiązanie i zaplanować działania na przyszłość. Dowiaduje się również, dlaczego zaistniała konkretna sytuacja i pojawił się problem.

27. Obserwacja Jako metoda naukowa nie jest samym tylko postrzeganiem faktów, zdarzeń czy zjawisk. Jest nią osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych, w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

28. Cechy prawidłowej obserwacji • Celowość • Obiektywność • Planowość • Selektywność • Dokładność

29. Celowość Polega na jasnym sprecyzowaniu i określeniu celu, jaki ma być realizowany w wyniku postępowania obserwacyjnego. Pytania: • Co chcę obserwować? • Kogo chcę obserwować? • Co muszę wiedzieć na ten temat? ! ! ! Im węższy cel obserwacji, tym łatwiej o precyzyjne jego określenie, a tym samym skuteczną jego realizację.

30. Obiektywność Polega na postrzeganiu i rejestrowaniu tego, co jest jej przedmiotem niezależnie od osobistych doświadczeń, czyli subiektywnego nastawienia do danego zjawiska lub oczekiwań obserwatora. Obiektywność pozwoli rozgraniczyć spostrzeżenia od interpretacji, uniknąć przedwczesnego stwierdzenia i wyciągania wniosków.

31. Planowość Umożliwi zebranie materiału, zgodnie z przyjętym postępowaniem. Obserwacja zatem powinna być prowadzona według ustalonego planu, który określa: • Termin, czas trwania; • Poszczególne etapy; • Sposób prowadzenia obserwacji i rodzaj zapisu; • Warunki i sytuacje, w jakich odbywa się obserwacja zachowań dziecka; • Zasady interpretacji zgromadzonego materiału obserwacyjnego.

32. Selektywność Polega na ścisłym postrzeganiu przygotowanego uprzednio rejestru kategorii zachowań dziecka. Nauczyciel musi wiedzieć, jakie zachowania będzie obserwował i dokładnie je rejestrował. Taki rejestr ułatwia uwzględnienie istotnych cech badanego. Selektywny charakter dotyczy również miejsca i czasu badanego zjawiska.

33. Dokładność Dokładna obserwacja jest: • Wierna (gdy obserwowane zjawiska nie zostały zniekształcone); • Wyczerpująca (umożliwia obserwacje szczegółów); • Wnikliwa (uwzględnia wzajemne relacje, następstwa, zmiany obserwowanych faktów i zjawisk).

34. Braki i błędy w prowadzeniu obserwacji • Powierzchowność i ogólnikowość, fragmentaryczność (ogranicza się do krótkich notatek sprawozdawczych lub wypełniania arkusza, co nie odzwierciedla wiernego obrazy zachowań dziecka); • Brak ujmowania istotnych cech (koncentrowanie się na ocenie osiągnięć programowych, a nie na podstawach wiedzy z zakresu rozwoju dziecka);

35. Braki i błędy w prowadzeniu obserwacji • Wyprowadzanie przedwczesnych wniosków – „etykietowanie „(brak wystarczającej ilości przeprowadzonych obserwacji w różnych sytuacjach, koncentrowanie się na wypełnianiu arkusza obserwacji); • Brak ujmowania zachowania dziecka na tle sytuacji i niewłaściwa interpretacja;

36. Braki i błędy w prowadzeniu obserwacji • Brak obiektywizmu obserwatora (niewłaściwe zachowania, uleganie wpływom własnych emocji, uprzedzeń i oczekiwań); • Brak wiedzy psychologiczno-pedagogicznej nauczyciela (powoduje nieprawidłowości w prowadzeniu obserwacji i wyciągania wniosków).

37. Zalety obserwacji • Umożliwia bezpośrednie poznanie zachowania dzieci w naturalnych warunkach i okolicznościach; • Ułatwia sformułowanie hipotezy roboczej lub wprowadzenie w niej zmian i poprawek we wstępnej fazie, jak również częściowe jej zweryfikowanie; • Umożliwia sprawdzenie twierdzeń, uzyskanych za pomocą innych metod, przez co pogłębia przekonanie o ich słuszności;

38. Zalety obserwacji • Pozwala na uzyskanie informacji o dzieciach, które trudno zdobyć innymi metodami badań (np. kwestionariusz wobec dziecka sześcioletniego, ale reakcja dziecka w chwili pochwały); • Sprzyja ciągłemu ulepszaniu pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela, który uważnie obserwuje dzieci, widzi w nich niejako odbicie swoich braków i niedociągnięć w postępowaniu pedagogicznym. W przyszłości będzie im zapobiegać.