M ühazirəçi : Dos. Məmmədov s.z.

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ MÜHƏNDİSLİK FAKÜLTƏSİENERGETİKA KAFEDRASIMÖVZUÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi FƏNN: ELEKTROTEXNİKANIN NƏZƏRİ ƏSASLARI Mühazirəçi: Dos. Məmmədov s.z. Gəncə~2010

2. Ə D Ə B İ Y Y A T 1. Kazimzadə Z. “Elektrotexnikanın nəzəri əsasları”. Bakı, Maarif, 1966. 2. Волынский Б.А. “Elektrotexnika” .Москва, энергоатомиздат, 1987. 3. Блажкина А.Т. Общая электротехника. Ленинград энергоиздат. Ленинградское отделение, 1988. 4. Нейман Л.Р. Теоретические основы электротехники: в 2-х томах. Ленинград. Энергоиздат, 1988. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

3. Çoxfazlı dəyişən cərəyanların əmələ gətirdikləri faydalı effektlərdən birisi də binlardan fırlanan maqnit sahəsinin alınmasıdır. Sabit sürətlə müəyyən istiqa-mətdə fırlanan belə maqnit sahələri, sənayedə ən çox yayılmış olan asinxron mühərriklərinin prinsipini təşkil etdiyi üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Fırlanan maqnit sahələri ümumiyyətlə iki, üç və çoxfazlı dəyişən cərəyanlardan alınır. İki fazlı fırlanan sahənin tətbiqi nisbətən məhduddur. Belə sahələr ancaq bəzi ölçü və ya mühafizə cihazlarında əmələ gətirilir. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

4. İkifazlı, dairəvi fırlanan maqnit sahəsi yaratmaq üçün, istiqamətləri 90° bucaq təşkil edən iki bərabər sarıqlı müstəqil dolaq yerləşdirib bunları ikifazlı dəyişən cərəyanlar ilə doydurmaq lazımdır (Şəkil 1): ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

5. Şəkil 1. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

6. Belə halda, hər dolağın ətrafında əmələ gələn maqnit sahəsi, öz dolağının müstəvisinə perpendikulyar olaraq pulsasiya edəcəkdir. Bu maqnit selləri onları yaradan cərəyanlar ilə eyni fazda olduqlarından, bunların ani qiymətləri faz etibarilə cərəyanlar ilə tətbiq olunacaq və olacaqdır.Bunların toplanmasından alınan ümumi maqnit selinin ani qiyməti: ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

7. zamandan asılı olmayaraq, həmişə sabit qalır. Ümumi maqnit selinin istiqamətinə gəlincə, həmin istiqa-məti onun vektorunun şaquli ox ilə təşkil etdiyi bucağı vasitəsilə tapmaq olar. Bu bucağın tangensi qiyməti isə: şəklində tapılır. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

8. Alınan ifadə ümumi maqnit seli vektorunun sabit bucaq sürəti ilə saat əqrəbinin hərəkət istiqamətində fırlandığını göstərir. Demək, alınan maqnit seli qiymətcə sabit, istiqamətcə isə fırlanandır. Əgər dolaqlardan birində cərəyanın istiqaməti dəyiş-dirilərsə, o zaman maqnit sahəsinin fırlanma istiqaməti də dəyişəcəkdir. Üçfazlı dairəvi fırlanan maqnit sahəsi yaratmaq üçün istiqamətləri birbirilə 120 -lik bucaq təşkil edən üç bərabər sarğılı müstəqil dolaq yerləşdirib bunları üçfazlı dəyişən cərəyanla doydurmaq lazımdır (şəkil 2). ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

9. Şəkil 2. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

10. Bu cərəyanlardan alınan maqnit sellərinin qüvvə xətləri dolaqların müstəvisinə perpendikulyar olur, ani qiymərləri isə cərəyan şiddətləri ifadələrinə oxşayan tənliklər vasitəsilə tapılır. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

11. Bunların toplanmasından alınan ümumi maqnit selini təyin etmək üçün, hər üç maqnit selindən əmələ gələn bütün horizontal və vertikal mürəkkəbə sellərini hesab-lamaq lazımdır. Maqnit sellərinin vektor diaqramına əsasən bütün , vektorlarının horizontal və vertikal proyeksiyaları tapılır, sonra alınan bir adlı proyeksiyaları toplayıb, ümumi maqnit seli vektorunun uyğun proyeksiyalarını tapırıq. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

12. Horizontal proyeksiya ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

13. Vertikal proyeksiya ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

14. Ümumi maqnit selinin ani qiyməti bu mürəkkəbələri toplamaq vasitəsilə tapılır: və bunun zamandan asılı olmayaraq həmişə qiymətcə sabit qaldığı görünür. Ümumi maqnit selinin istiqamətinə gəlincə, bunu ümumi sel vektorunun oxla təşkil etdiyi bucağının tangensilə təyin etmək olar: ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

15. alınan tənlik, ümumi maqnit selinin sabit bucaq sürətilə sast əqrəbi hərəkətinin istiqamətində fırlandıgını göstərir. Bu şəkildə alınmış sahənin fırlanma istiqamətini dəyişmək lazım gəlirsə, o zaman ancaq iki sargıda cərəyanın istiqamətini dəyişmək, daha doğrusu, dövrədə iki fazın yerini dəyişmək lazımdır. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi

16. Tərtib etdi: Elektrotexnika və elektrik təchizatı kafedrasının laborantı Mehtiyeva C.İ. ÇOXFAZLI FIRLANAN MAQNiT SAHƏLƏRi