VCA voor operationelen

1. VCAvoor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs LudoTechnisch Instituut H.HartHasselt

2. ELEKTRICITEIT • Eenvoudig in gebruik • Niet meer weg te denken in onze maatschappij • Gevaarlijk bij ondoordacht gebruik • Risico’s: welke? • Veiligheidsmaatregelen?

3. EENHEDEN / GROOTHEDEN • Stroomsterkte • Is het verplaatsen van elektronen • Symbool:I • Eenheid: A (Ampère) • Spanning • Is de kracht (druk) waarmee de elektronen worden rond gestuurd in de kring • Symbool: U • Eenheid:V(Volt)

4. EENHEDEN / GROOTHEDEN • Weerstand • Is de tegenstand welke de elektrische stroom ondervindt doorheen de elektrische stroomkring. Deze weerstand zorgt ervoor dat de stroom(sterkte) niet te groot wordt • Symbool: R • Eenheid: Ω (Ohm)

5. DE WET VAN OHM of of

6. U I= R DE WET VAN OHM • BESLUITEN • Bij gelijkblijvende U : • I als R en • I als R • Bij gelijkblijvende R: • I als U en • I als U

7. ELEKTRISCH VERMOGEN Gevolg: Als U = en I dan zal P Gevolg: Als R = en I dan zal P oververhitting!

8. Rc Rm Rma ELEKTRICITEIT - MENS • INVLOEDSFACTOREN I door lichaam • R lichaam (Rm) • R huid (Rc) • Aanrakingsoppervlak(Rc) • R plaats waar je staat(Rma) (hout – ijzer)

9. R= Klein I= Groot R= groter I= Kleiner R= Groot I= Klein

10. ELEKTRICITEIT - MENS • SOORTEN SPANNING • Wisselspanning ~ vb. 230V / 50Hz • 50 wisselingen per seconde • Gelijkspanning ~ • stroomt steeds in dezelfde richting * Wisselspanning is gevaarlijker (bij dezelfde spanning) dan gelijkspanning

11. 0.4 1.5 ELEKTRICITEIT - MENS • BIJKOMENDE INVLOEDSFACTOREN • Duur van het contact (kort – lang) • Gevolgde stroomweg • Vinger – vinger • Hand - voet (via hart !!) • … 1

12. INVLOED van de grootte van de stroom(1)

13. INVLOED van de grootte van de stroom(2)

14. ELEKTRICITEIT - MENS • RISICO’s en ONGEVALSONDERZOEK • oorzaken: • Defecte of slechte machines, toestellen en leidingen • Slechte of ontbrekende aardverbindingen • Foutieve aanleg of montage • Indirecte of directe aanraking van delen die onder spanning staan • Verkeerd gebruik van elektrische installaties en/of materialen • Onoplettendheid, onachtzaamheid en onwetendheid

15. Brand Explosie Elektrocutie Elektrisering Verbranding Reactie/ val Risico’s van elektriciteit voor de mens en omgeving

16. VLAMBOGEN en EXPLOSIE • ELEKTRISCHE BOOG • De lucht tussen 2 punten wordt geleidend t.g.v. de hoge spanning • Kortsluiting • EXPLOSIE • T.g.v. warmte (warmte, oververhitting, …) en explosief mengsel explosie

17. PREVENTIE • Elektriciteit is onzichtbaar (maar wel gevaarlijk en voelbaar) • Hoe gevaren uitschakelen? • Risico’s uitschakelen • Collectieve bescherming • Veiligheidsspanning

18. RISICO’s UITSCHAKELEN • Werken zonder elektriciteit • Andere risico’s (vb. pneumatisch, oliedruk, …) • Spanningsloos werken • Procedure volgen (= belangrijke 8{vitale5}) • Uitschakelen; • Vergrendelen; • Meten; • Afschermen; • Kortsluiten en aarden.

19. DE VITALE 5 1. Vrijschakelen (buiten spanning stellen) 2. Vergrendelen tegen terug inschakelen (plaatsen van een slot) 3. Meten van het spanningsloos zijn (testen op aan-/afwezigheid van spanning) 4. Aarden en kortsluiten (op veilige wijze, volgens goed vakmanschap) 5. Afbakenen van de werkzone (afschermen, waarschuwingsbord) 19

20. 1 Spanning niet inschakelen Men werkt op het net !!! De vitale 5 5 3 4 2

21. SPANNINGSLOOS WERKEN • Uitzondering • Dringende noodzaak EN • Werkverantwoordelijke geeft schriftelijke toestemming • Installatie is geschikt om werken onder spanning uit te voeren • Aangepaste maatregelen genomen

22. COLLECTIEVE BESCHERMING • Fysieke afscherming belet het aanraken van onder spanning staande delen • Vb. • Schakelkast (beschermingsgraad – zie verder) • Omhulsel wasmachine • Verwijdering (hoogspanningslijn) • Isolatie (= niet geleidend materiaal) • Vb. draden, kabels, …

23. BESCHERMINGSGRAAD • Voorstelling IP XYZ • Omschrijving: • Is de bescherming tegen het aanraken van onder spanning staande delen door • mens • materiaal • en de bescherming tegen het binnendringen van vreemde vaste voorwerpen EN • bescherming tegen het binnendringen van vloeistoffen

24. BESCHERMINGSGRAAD • Voorbeeld • IP 445 • 1ste cijfer (4): binnendringen van vaste delen >1mm • 2de cijfer (4): binnendringen van vocht – waterprojecties uit alle richtingen • 3de cijfer (5): schokbestendigheid

25. COLLECTIEVE BESCHERMING • Isolatie • Enkelvoudig • Bijkomende • Dubbele isolatie • Symbool:

26. COLLECTIEVE BESCHERMING • Aarding • Is een verbinding van de uitwendige metalen delen van elektrische toestellen met de aarde • DOEL: • Aanraakbare geleidende delen op aardpotentiaal brengen • Bij een isolatiefout de kans op elektrocutie verkleinen • Equipotentiaalverbinding • Alle geleidende metalen delen van de installatie worden met mekaar verbonden en vervolgens met de aarde

27. M Goede aarding Veel stroom Weinig stroom Slechte aarding Minder stroom Veel stroom Geen aarding Niets Alles 27

28. COLLECTIEVE BESCHERMING • Aardlekschakelaar • Doel: de elektrische installatie onderbreken bij een te grote lek- of foutstroom • Gevolg: beveiliging tegen onrechtstreekse aanraking van onder spanning staande delen • Is geen beveiliging tegen overstroom of kortsluiting

29. COLLECTIEVE BESCHERMING • ZEKERING - BEVEILIGINGSAUTOMAAT • Doel: beveiliging tegen overbelasting (kleine overstromen) en kortsluiting (grote overstromen) • Is geen beveiliging van de mens tegen elektrocutiegevaar!! • Is een beveiliging van de installatie

30. COLLECTIEVE BESCHERMING • VEILIGHEIDSSPANNING • Veiligheidsspanning is een spanning die zo laag is dat de aanraking ervan ongevaarlijk is • Droge omstandigheden: 50V ~ of 120V= • Zeer Lage VeiligheidsSpanning (ZLVS) • 12V= vochtige omgeving

31. STATISCHE ELEKTRICITEIT • Ontstaat bij wrijving tussen 2 NIET geleidende stoffen • Mens: schrikreactie gevolg: val, … • Installatie: vonkoverslag ontploffing

32. STATISCHE ELEKTRICITEITMOGELIJKE SITUATIES • Lopen over nylon vloerbedekking • Wrijven over kunststof • Kleding die wrijft over menselijk lichaam • Verfspuiten en gelijkaardige activiteiten • Laden en lossen van poeder • Pneumatisch transport van poeders en korrels in mengers en doseersluizen van weegbunkers • Opstijgende gas- of dampbellen die turbulentie veroorzaken • Stromen van olie door een leiding naar een tank • Uitstromen uit leidingen • Gebruik van drijfriemen

33. STATISCHE ELEKTRICITEITHoe beperken? • Antistatisch schoeisel en kledij dragen • Aarding aanbrengen • Equipotentiale verbindingen bij het overtappen en bij assemblage van elektronische toestellen • Metaalvezels verwerken in het product • De relatieve vochtigheid verhogen (>65%) • Plaatselijk afzuiging (onder de onderste explosiegrens)

34. STATISCHE ELEKTRICITEITTransport van vloeistoffen en gassenSpecifieke maatregelen • Stroomsnelheid van de vloeistof beperken • Pijpleidingen, apparatuur en tanks aarden • Bij lossen of laden, eerst de aardkabel aanbrengen (equipotentiaalverbinding) • De valhoogte van het product beperken • Antistatische dope toevoegen • Bij verfspuiten of gritstralen: apparatuur aarden en de stroomsnelheid beperken • Stikstof in plaats van lucht als drijfgas gebruiken bij pneumatisch transport

35. Inductie ELEKTRISCH MATERIEEL • Haspels en verlengsnoeren • Gebruik de juiste leidingdikte (i.f.v. stroom-sterkte) • Het aangesloten vermogen < toegelaten vermogen van de haspel • Haspel volledig afrollen

36. ELEKTRISCH MATERIEEL • Elektrisch materieel • Elektrisch aangedreven arbeidsmiddelen moeten volgens de VCA-richtlijnen jaarlijks nagekeken worden – aandachtspunten: • Goede werking • Staat van onderhoud • De mate van elektrische veiligheid • Aanwezige veiligheden • Invoeringen van kabels in stekkers en in het apparaat

37. ELEKTRISCH MATERIEEL • Elektrisch materieel • Beschadigde snoeren, haspels en stopcontacten onmiddellijk vervangen • Elektrisch draagbaar handgereedschap: dubbele isolatie • !! Geen beveiliging tegen vocht !! • CE- markering dragen • De aarding van verplaatsbare elektrische installatie en de aansluitpunten op werfinstallaties en mobiele installaties moet gecontroleerd worden

38. KWALIFICATIESBETEKENIS BA • BA staat voor bekwaamheid van personen voor het werken aan elektrische installaties • In het AREI zijn de voorwaarden vastgelegd waaronder de toekenning van de codificatie mag gebeuren

39. BA - CODIFICATIE

40. CODIFICATIE: BA4 • GEWAARSCHUWDEN • zijn personen die: • ofwel voldoende onderricht werden aangaande de elektrische risico's verbonden aan de hen toevertrouwde werkzaamheden • ofwel permanent bewaakt door een vakbekwaam persoon tijdens de hen toevertrouwde werkzaamheden • teneinde de aan elektriciteit verbonden risico's tot een minimum te herleiden

41. CODIFICATIE: BA5 • VAKBEKWAMEN • zijn personen die: • via kennis, verkregen door opleiding of ervaring, de gevaren verbonden aan de uit te voeren werkzaamheden zelf kunnen inschatten en maatregelen kunnen bepalen; teneinde de specifieke risico’s te elimineren of tot een minimum te beperken. • Voorbeelden: • Elektrotechnici en ingenieurs belast met de uitbating van elektrische installaties; • Leerkracht in zijn lokaal • ….

42. Kwalificaties • Voor het werken aan elektrische installaties en voor het betreden van lokalen van de elektrische dienst, MOETminstens iedereen BA 4 zijn

43. VOORBEELDVRAAG 1 • Wat is het effect van een grotere spanning bij elektriciteit • a) de weerstand tussen de contactpunten wordt kleiner • b) de stroom die via het contact loopt is groter • c) de stroom die via het contact loopt is kleiner • Antwoord: • b

44. VOORBEELDVRAAG 2 • Welke factor beïnvloedt de grootte van de stroom bij een stroomdoorgang door het lichaam? • a) Het gewicht, hoe zwaarder de persoon des te groter de stroom • b) De dikte van de huid: hoe dikker de huid des te groter de stroom • c) Het aanrakingsoppervlak: hoe groter het aanrakingsoppervlak des te groter de stroom • Antwoord: • c

45. VOORBEELDVRAAG 3 • Vanaf welke lekstroom moet de aardlekschakelaar (differentieelschakelaar) op een werf de stroom onderbreken? • a) 3 mA • b) 30mA • c) 75mA • Antwoord: • b

46. VOORBEELDVRAAG 4 • Tegen wat beschermt een automaat of zekering in een elektrische installatie? • a) elektrocutie • b) kortsluiting • c) statische elektriciteit • Antwoord: • b

47. VOORBEELDVRAAG 5 • Welke personen vallen onder de categorie “gewaarschuwde BA4”? • a) gewone werknemers • b) ingenieurs en hoog gekwalificeerde technici bekend met de elektrische installatie • c) uitbatings- en onderhoudspersoneel van elektrische installaties • Antwoord: • c