Financial Instruments IAS 32 : disclosure & presentation IAS 39 : recognition & measurement

1. Instituut der Bedrijfsrevisoren 2 december 2002 Financial Instruments IAS 32 : disclosure & presentation IAS 39 : recognition & measurement Bernard Gabriëls Peter Louwagie PricewaterhouseCoopers

2. Inleiding • Verloop van de wisselkoersen en rentetarieven is merkelijk grilliger • Toegenomen risico’s op de financiële markten • Gevolg : • Grotere vraag naar nieuwe financiële technieken teneinde de risico’s te vermijden of te beperken

3. Inleiding • Het gebruik van nieuwe financiële instrumenten is ook RISICOVERHOGEND en dit omwille van : • De complexiteit van de transacties • De vereiste snelheid • De infrastructuur

4. Inleiding • Er zijn voldoende (tot de verbeelding sprekende) voorbeelden bekend: • ALLIED IRISH BANK • BARINGS BANK • BELGISCHE OVERHEID • METALL GESELSCHAFT • PROCTER & GAMBLE • …….

5. Inleiding • Een solide boekhoudkundige grondslag kan een hulpmiddel zijn in het opvolgen en beheersen van de desbetreffende risico’s

6. US FASB's project : • FAS 52, 80, 115, 119 • FAS 133 • Derivatives Implementation Group • FAS 138 Vanwaar de nood voor verandering? De redenen… … de standaarden • Verhoogde risico’s en complexiteit van de gebruikte afgeleide producten • Focus op interne controle en corporate governance • Gebrek aan duidelijkheid in huidige standaarden : • Afgeleide producten : off - B/S • Grote verschillen in toepassing van hedge accounting • Gebrek aan regels voor hedging forecasts • Marktvraag naar transparantie en vergelijkbare internationale rapporteringen • IASC Financial • Instruments project : • IAS 32 (1996) • E 62 (1998) • IAS 39 (1999) • ED IAS 32/39 (2002) • Joint Working Group : • 13 standard setters • komen tot één allesomvattende • Wereldwijde standaard • niet binnen de volgende 5 jaar (?)

7. Belangrijke vragen • Hoe worden de financiële producten gewaardeerd? • Wanneer dient winst of verlies geboekt te worden? • “on balance sheet” versus “off balance sheet” ?

8. IAS 32 : Financial InstrumentsDisclosure and Presentation PricewaterhouseCoopers

9. Substance over form Classificatie van een financieel instrument of zijn samenstellende delen, als een schuld- of een eigen vermogensinstrument, dient te gebeuren op basis van de onderliggende “werkelijkheid” veeleer dan op basis van de juridische vorm en dit bij de initiële boeking Classificatie financiële instrumenten als schuld- en eigen vermogensinstrumenten

10. Financiële schuld = verplichting tot levering van cash of een ander financieel actief Classificatie als eigen vermogensinstrument indien de uitgever niet contractueel verplicht is tot betaling Voorbeelden Obligaties Aandelen Bankleningen Warranten Classificatie financiële instrumenten als schuld- en eigen vermogensinstrumenten

11. Financieel instrument dat zowel een schuld- als eigenvermogenselement bevat, dient door de uitgever geclassifieerd te worden in overeenstemming met de onderliggende elementen (bv converteerbare obligatie) Schuld = verdiscontering van toekomstige cashflows (interest- en initieel bedrag) Eigen vermogenselement = overblijvende waarde Alternatief : waardebepaling van beide delen apart (schuldtitel en call optie) – waardering aangepast op pro rata basis Classificatie financiële instrumenten als schuld- en eigen vermogensinstrumenten

12. Interest, dividenden, meer- en minderwaarden van een financieel schuldinstrument (balans) worden geboekt in de resultatenrekening (opbrengst of kost) Herfinanciëringen of terugbetalingen van een financieel eigen vermogensinstrument (eigen vermogen) worden geboekt via “wijzigingen in het eigen vermogen” Presentatie : interest, dividenden, meer- en minderwaarden

13. Compensatie is VERPLICHT indien : De vennootschap een wettelijk afdwingbaar recht heeft om beide te compenseren, en Intentie heeft om het activum en de schuld simultaan te vereffenen (boeking op netto-basis) Compensatie tussen financieelactivum en financiële schuld

14. Voor ieder financieel instrument (activum, schuld of eigen vermogensinstrument) dient meegedeeld te worden : Informatie mbt aard en de belangrijkheid van de financiële instrumenten, incl limieten, voorwaarden en waarschijnlijkheid van toekomstige cash flows Waarderingsregels incl inkomstenerkenning en waarderingsbasis, die worden gehanteerd Toelichtingen (disclosures)

15. Voor ieder financieel instrument (activum of schuld) dient meegedeeld te worden : Interestrisico Contractuele repricing/vervaldagen Effectieve interestvoeten (fixed/floating) <1 jaar, 1-5 jaar, >5 jaar op balansdatum Kredietrisico Maximum exposure Belangrijke concentraties Toelichtingen (disclosures)

16. IAS 39 : Financial InstrumentsRecognition and Measurement PricewaterhouseCoopers

17. IAS 39 : Inhoud • 2 grote delen te onderscheiden • Accounting van financiële instrumenten • Waardering en erkenning van financiële activa en passiva

18. Wat is een afgeleid product ? Bepaald door zijn kenmerken: • Waarde wordt mede bepaald door onderliggende (aandeel, prijs, index) • Geen en kleine initiële investering • Afgehandeld in de toekomst • Alle gekende afgeleide producten vallen binnen de reikwijdte van deze standaard • Andere contracten zouden eveneens aan bovenstaade omschrijving kunnen voldoen, zoals bijvoorbeeld "embedded derivatives"

19. Embedded derivatives • Wat zijn embedded derivatives ? • Waar gaat het om? • Indien niet “closely related” – embedded derivative en hoofdcontract dienen apart boekhoudkundig verwerkt te worden als: • Een financieel instrument; of • Volgens andere IAS-standaarden

20. Embedded derivatives Wordt het gehele contract geboekt aan fair value met erkenning van wijzigingen in fair value in resultatenrek? Is de embedded derivative “clearly and closely related” met het hoofdcontract ? Is het afgeleid product van die aard dat het als afgeleid product wordt geboekt indien alleenstaand ? Nee Nee Ja Standaard toepassen Ja Nee Ja Deze standaard dient NIET toegepast

21. Afzonderlijke boeking Converteerbare obligatie (standpunt investeerder) Reverse convertibles Calls en puts op equity instrumenten Geen afzonderlijke boeking Converteerbare obligatie (standpunt uitgever op eigen aandelen) Meeste floors, caps en collars op interest Prepaid interest rate swap Embedded derivatives - Voorbeelden

22. Algemene principes • Fundamentele principes : • Financiële instrumenten en afgeleide producten vertegenwoordigen bezittingen en schulden • Winsten en verliezen mbt deze financiële instrumenten zijn geen bezittingen of schulden • Fair value (marktwaarde) is de aangewezen manier om financiële instrumenten en afgeleide producten te waarderen • Financiële instrumenten kunnen onder bepaalde omstandigheden onderdeel zijn van indekkingsverrichtingen (“hedge”)

23. IAS 39 : Hedging principes • Boekhoudkundige verwerking bepaald door aard van de transactie • GEEN HEDGING • FAIR VALUE HEDGE • CASH FLOW HEDGE • FOREIGN CURRENCY HEDGE

24. Hedging : Algemeen kader • Indekkingsverrichtingen beogen de veranderingen in de fair value (markwaarde) van de ingedekte activa of passiva, of daarmee verband houdende toekomstige cash flows te neutraliseren door omgekeerde veranderingen in de marktwaarde van het indekkende instrument • Een verwachte transactie dient HOOGST waarschijnlijk te zijn • Kan geen netto balanspositie indekken (vanuit boekhoudkundig standpunt)

25. Hedging : Algemeen kader • Indekkingscriteria • Formele documentatie beschikbaar bij aanvang • De specificatie van de indekkingstransactie • De “Risk-management” politiek • Hoe de indekkingseffectiviteit zal gemeten worden • Effectiviteit bij aanvang en tijdens transactie (trimestrieel)

26. Effectiviteit • De mate waarin er compenserende waardeschommelingen optreden tussen de ingedekte positie en het indekkingsinstrument • “HIGH EFFECTIVENESS” (95%-105%) : algemeen aangenomen aanvaard binnen interval van 80% - 125% • Meerdere methoden mogelijk maar keuze dient op voorhand te gebeuren en consistent te worden verdergezet • Indien effectiviteit binnen interval, zal enige ineffectiviteit nog kunnen bestaan en dat deel zal in de resultatenrek verwerkt worden

27. Effectiviteit • Twee items van ineffectiviteit in resultatenrek.: • items uitgesloten van de test • items deel uitmaken van effectiviteitstest, maar ineffectiviteit genereren • Indien effectiviteit buiten interval van 80% - 125%, dan is hedge accounting niet (langer) toegestaan • INEFFECTIVITEIT EFFECT ONMIDDELIJK IN RESULTAAT

28. Hedging : Soorten • Twee soorten hedgingtransacties • FAIR VALUE INDEKKING • CASH FLOWINDEKKING

29. Fair value indekking • Betracht de veranderingen van de marktwaarde van bepaalde activa of passiva te compenseren via indekking • De verandering in marktwaarde van zowel het financieel instrument als het ingedekte activum of passivum dienen rechtstreeks in resultaat genomen

30. Fair value hedge voorbeelden • Foreign currency forward of FX Swap die een vreemde valuta investering of ontlening dient in te dekken • Interest rate swap om een lening met vaste interestvoet in te dekken • Gekochte equity putoptie om een investering in aandelen op de balans in te dekken • Commodity future om voorraad grondstoffen in te dekken

31. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • GEGEVENSONDERNEMING A LEENT OP 30 JUNI 2002, 10 MILJOEN EURO TEGEN 7,5% VASTE INTEREST EN TERUGBETAALBAAR OP 3 JAAR. TEZELFDERTIJD SLUIT ZIJ EEN RENTESWAP OP 3 JAAR AF WAARBIJ ZIJ EEN VASTE INTEREST VAN 7,5% ONTVANGT EN EEN VARIABELE INTEREST BETAALT GELIJK AAN EURIBOR. INTERESTEN VOOR ZOWEL DE LENING ALS DE SWAP ZIJN ZESMAANDELIJKS BETAALBAAR. ONDERNEMING A DUIDT DE SWAP FORMEEL AAN ALS EEN FAIR VALUE HEDGE VAN DE LENING.

32. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • VERONDERSTEL DE VOLGENDE EURIBOR EN DAARMEE VERBANDHOUDENDE MARKTWAARDE VAN DE LENING EN DE SWAP. • EURIBOR MARKTWAARDE MARKTWAARDE SWAP LENING 30 JUNI 2002 6,0 % - 10.000.000 EURO • 31 DECEMBER 2002 7,0 % (323.000) 9.677.000 EURO • 30 JUNI 2003 5,5 % 55.000 10.055.000 EURO

33. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • BOEKING BIJ HET AFSLUITEN VAN HET CONTRACT : 30 JUNI 2002 Dt 55 Liquide middelen 10.000.000 Ct 17 Financiële schulden 10.000.000

34. Dt 09 Nominaal bedrag interest swap 10.000.000 Ct 09 Tegenrekening bedrag interest swap 10.000.000 Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • BOEKING VAN HET NOMINALE BEDRAG VAN DE SWAP IN DE ORDERREKENINGEN :

35. Dt 65 Financiële kosten 375.000 Ct 55 Liquide middelen 375.000 Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • BOEKING BIJ HET AFSLUITEN VAN HET BOEKJAAR 31 DECEMBER 2002 • DE INTEREST (7,5% VAST) OP DE LENING WORDT BETAALD :

36. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • OMDAT DE SWAP EEN 100% EFFECTIEVE INDEKKING IS VAN DE VASTE INTERESTLENING, IS HET TOEGELATEN DE INTERESTAFWIKKELING VAN DE SWAP OP EEN NETTO MANIER TE BOEKEN (ZOGENAAMDE SHORT-CUT METHODE). ER WORDT NETTO 1,5% ONTVANGEN (7,5% VAST MIN 6% VARIABEL) Dt 55 Liquide middelen 75.000 Ct 75 Financiële opbrengsten 75.000

37. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • DE VERANDERING IN DE MARKTWAARDE VAN DE LENING EN DE SWAP WORDT IN DE RESULTATENREKENING GEBOEKT Dt 17 Financiële schulden 323.000 Ct 75 Financiële opbrengsten 323.000 Dt 65 Financiële kosten 323.000 Ct 17 Swap contract 323.000

38. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • BOEKING BIJ HET AFSLUITEN VAN DE PERIODE TOT 30 JUNI 2003 • DE INTEREST (7,5% VAST) OP DE LENING WORDT BETAALD Dt 65 Financiële kosten 375.000 Ct 55 Liquide middelen 375.000

39. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • DE SWAP WORDT NETTO AFGEREKEND : ER WORDT NETTO 0,5% ONTVANGEN (7,5% VAST MIN 7% VARIABELE) Dt 55 Liquide middelen 25.000 Ct 75 Financiële opbrengsten 25.000

40. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • DE VERANDERING IN DE MARKTWAARDE VAN DE LENING EN DE SWAP WORDT IN DE RESULTATENREKENING GEBOEKT Dt 65 Financiële kosten 378.000 Ct 17 Financiële schulden 378.000 Dt 53 Swap contract : te ontvangen 55.000 Dt 17 Swap contract : te betalen 323.000 Ct Financiële opbrengsten 378.000 75

41. Voorbeeld 1 : Renteswap als fair value hedge • DE BALANS OP 30 JUNI 2003 IS ALS VOLGT : LIQUIDE MIDDELEN 9.350.000 SWAP 55.000 OVERGEDRAGEN RESULTAAT (650.000) FINANCIELE LENING 10.055.000

42. Voorbeeld 2 : Beëidiging van de indekkingsverrichting • GEGEVENSVERONDERSTEL DAT IN VOORBEELD 1, ONDERNEMING A BESLIST OP 1 JULI 2003 DE RENTESWAP TE BEEINDIGEN EN VERWACHT DE VASTE INTERESTLENING TERUG TE BETALEN OP DE VERVALDAG VAN 30 JUNI 2005. • BOEKINGEN BIJ HET BEEINDIGEN VAN DE SWAP : DE MARKTWAARDE WORDT IN GELD ONTVANGEN Dt 55 Liquide middelen 55.000 Ct 52 Swap 55.000

43. Voorbeeld 2 : Beëidiging van de indekkingsverrichting • BOEKINGEN OP 31 DECEMBER 2003, 30 JUNI 2004, 31 DECEMBER 2004 EN 30 JUNI 2005 • DE INTEREST OP DE LENING WORDT SEMESTRIEEL BETAALD Dt 65 Financiële kosten 375.000 Ct 55 Liquide middelen 375.000

44. Voorbeeld 2 : Beëidiging van de indekkingsverrichting • DE LENINGPREMIE, IN TOTAAL 55.000, WORDT AFGESCHREVEN OVER DE PERIODE VAN DE LENING VOLGENS DE EFFECTIEVE INTERESTMETHODE. DE TOTALE LENINGPREMIE IS GELIJK AAN HET VERSCHIL TUSSEN DE NOMINALE WAARDE EN DE GEBOEKTE MARKTWAARDE VAN DE LENING. BOEKING OP 31 DECEMBER 2003 : Dt 17 Financiële schulden 13.029 Ct 65 Financiële kosten 13.029

45. Voorbeeld 2 : Beëidiging van de indekkingsverrichting • GELIJKAARDIGE BOEKINGEN ZULLEN OOK DIENEN TE WORDEN UITGEVOERD OP DE ONDERSTAANDE DATA EN VOLGENS DE VERMELDE BEDRAGEN • 30/06/2004 13.499 EURO31/12/2004 13.984 EURO30/06/2005 14.488 EURO

46. Voorbeeld 2 : Beëidiging van de indekkingsverrichting • OP 30 JUNI 2005 WORDT DE LENING TERUGBETAALD Dt 17 Financiële schulden 10.000.000 Ct 55 Liquide middelen 10.000.000

47. Voorbeeld 3 : Futurescontract ter indekking van de waarde van de voorraad • GEGEVENS • ONDERNEMING A IS ACTIEF IN MIJNBOUW EN HEEFT OP 1 OKTOBER 2002, 1 MILJOEN ONS ZILVER IN VOORRAAD TEGEN EEN GEMIDDELDE KOST VAN 5 EURO PER ONS. OM DE INVENTARIS TE BESCHERMEN TEGEN EEN DALING VAN DE ZILVERPRIJS, BESLIST A ZICH IN TE DEKKEN DOOR 200 ZILVERFUTURES CONTRACTEN TE VERKOPEN. IEDER CONTRACT IS VOOR 5.000 ONS ZILVER TEGEN 5,55 EURO PER ONS. DE FUTURES HEBBEN ALS VERVALDAG MAART 2003, DIE OVEREENKOMT MET DE VERWACHTE LEVERING/VERKOOP VAN DE ZILVERVOORRAAD AAN EEN JAPANSE KLANT.

48. Voorbeeld 3 : Futurescontract ter indekking van de waarde van de voorraad • DE SPOT EN FUTURE PRIJZEN VAN ZILVER EVOLUEREN ALS VOLGT :SpotFuture Maart, 20021 oktober 2002 5,40 5,5531 december 2002 5,30 5,4020 maart 2003 5,25 5,25

49. Voorbeeld 3 : Futurescontract ter indekking van de waarde van de voorraad • DE VERANDERING IN DE MARKTWAARDE IS ALS VOLGT :Futures Zilvervoorraad Winst/(verlies) Winst/(verlies)31 december 2002 150.000 (150.000)31 maart 2003 150.000 (150.000)

50. Voorbeeld 3 : Futurescontract ter indekking van de waarde van de voorraad • BOEKING OP 31 OKTOBER 2002ER MOET EEN MARGIN VAN 1.500 EURO PER CONTRACT BETAALD WORDEN. Dt 41 Margin account 300.000 Ct 55 Bank 300.000