290 likes | 911 Views
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü. OLFAKTOMETRE. GENEL İLKELER. Hazırlayan: Çevre Müh. Meltem GÜVENER. İÇERİK . Koku Analizinde Kullanılan Yöntemler Elektronik sensörler GC/MS + Koku Maskesi Olfaktometre
E N D
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü OLFAKTOMETRE GENEL İLKELER Hazırlayan: Çevre Müh. Meltem GÜVENER LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
İÇERİK • Koku Analizinde Kullanılan Yöntemler • Elektronik sensörler • GC/MS + Koku Maskesi • Olfaktometre • Olfaktometre • Özellikleri • Çalışma Prensibi LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
KOKU ÖLÇME TEKNİKLERİ • Elektronik sensörler • GC/MS (Gaz Kromatografisi/Kütle Spektrometresi) + Koku Maskesi • Olfaktometre Koku analizi için kullanılan yötemlerdendir LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
ELEKTRONİK SENSÖRLER • Dünyanın değişik araştırma-geliştirme merkezlerinde, insandaki harika koku alma sisteminin kopyaları üretilmeye çalışılmaktadır. Burun örnek alınarak geliştirilen bu modellere "elektronik burun" adı verilmektedir. • İnsan burnundaki proteinlerden oluşan reseptörlerin yerine, elektronik benzerlerinde bir dizi kimyasal alıcı kullanılır. • Bu alıcıların her biri değişik kokuları algılayacak şekilde dizayn edilir; seçicilik kapasiteleri arttıkça üretimleri zorlaşır ve fiyatları yükselir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Çalışma Mekanizması • Sensörlerin çevreden topladıkları sinyaller, elektronik sistemler yoluyla ikili kodlara dönüştürülür ve bir bilgisayara gönderilir. • Elektronik sistemler, koku alma duyusunda görevli sinir hücrelerinin, bilgisayar da insan beyninin bir taklidi olarak düşünülebilir. • Bilgisayar, kendisine gelen bilgileri değerlendirmek için programlanır ve bu sayede aldığı ikili kodlamadan oluşan sinyalleri yorumlar. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
ELEKTRONİK SENSÖRLER • Elektronik sensörlerle doğru koku yoğunluğunu belirlemek oldukça zordur: • Koku kaynaklarının çeşitli olması • Çevresel faktörlerin etkin olması • Kişisel tepkilerin değişken olması Etkenler arasındadır. • Ölçülen koku yoğunluğu koku içindeki kimyasal düzeyine bağlıdır. • . LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Elektronik Sensörler AVANTAJLARI: • Tekrarlanabilir ölçüm yapabilir • Ucuzdur • Belli kokular için hassasiyeti yüksektir • Sürekli ölçüm yapılabilir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Elektronik Sensörler DEZAVANTAJLARI: • Zamanla sensörler kirlenebilir. • Neme karşı hassastır. • Zamanla kalibrasyon hassasiyeti azalır. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
GC/MS(Gaz Kromatografisi/Kütle Spektrometresi) • Gaz kromatografisi birbirine çok benzeyen karışımların ayrılmasında kullanılan bir yöntemdir. • Gaz karışımının bileşimi bu yöntemle bulunabilir. • Çok kesin nitel ve nicel analizlerin istendiği durumlarda gaz kromatografının ardına bir kütle spektrometresi eklenir (GC+MS). LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
GC/MS +Koku Maskesi • Enjektör • Ayırma Kolonu • Detektörler • FID • FPD • MS LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
GC/MS Avantajları: • Birbirine çok benzeyen karışımların dahi ayrımı yapılabilir • Kesin nitel ve nicel analiz mümkündür. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Dezavantajları: GC/MS • Masraflıdır. • Pratik değildir. • Uzun zaman gerektirir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
O halde... • GC/MS + Koku Maskesi kullanımı hem zordur, hem de pratik değildir. • Kokunun hoş/nahoş olarak nitelendirilmesinde elektronik sensörlerin kullanımı her zaman uygun değildir. • İnsan burnu koku ölçümünde kullanılabilecek en etkin sensördür LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
OLFAKTOMETRE Kelime anlamı: • Olfactory: Koklama • Olfaction: Koku duyusuna ait kelime köklerinden türemiştir. Koku konsantrasyonunun ölçümünde kullanılan cihaz “olfaktometre” olarak isimlendirilmektedir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
OlfaktometreÖlçüm Prensibi: • İnsanın koku alma duyusunu kullanarak bilinen koku konsantrasyonlarının aralıklarını belirlemek • Koku alma duyusunu detektör olarak kullanıp bilinmeyen koku konsantrasyonlarını tayin etmek LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Olfaktometre GENEL İLKELER: • Etkileşim esasına dayanan bir ölçme yöntemidir. • Kokunun koku alma duyusu üzerine yaptığı etki ölçülür. • Fiziksel veya kimyasal sensörler ile bu etkinin ölçümü mümkün değildir LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Olfaktometre TO7 LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Olfaktometre Çalışma Prensibi • Kokulu gaz örneği • Pompa • Akış ölçer • Karıştırıcı • Koku maskesi • Aktif karbon • Nötr hava 5 4 3 3 1 LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara 6 1 2 2 7
OlfaktometreÖLÇÜM: • Bu yöntem ile bir emisyon kaynağının karakterini belirlemek için gerekli olan 3 parametre ölçülebilir: • Koku konsantrasyonu • Koku yoğunluğu (farkedilmeyen/oldukça şiddetli-7 kademe) • Koku kalitesi (hoş/nahoş - 9 kademe) LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
ÖLÇÜM PROSEDÜRÜ: • Ölçümü yapacak ekip 4 panelist ve bir ölçüm liderinden oluşur. • Ölçüm lideri panelistlere verilecek kokulu gazın seyreltme kademesini belirler. • Lider, her paneliste ait koku maskesine şaşırtmalı olarak seyreltilmiş gazdan gönderir. • Panelistler kokuyu aldıkları anda bir düğmeye basarak lidere cevap verirler. • Ölçme işlemi bilgisayar kontrollü olarak gerçekleştirilir • Panelistlerin algılama düzeylerine göre koku seviyeleri belirlenir • Sonuçlar istatistiksel olarak bilgisayar programınca değerlendirilir ve sonuç yazıcıda basılabilir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Panelistlerin Seçimi: • Panelistler test prosedürüne alışık olmalıdırlar • Panelistler kokuya karşı duyarlı olmalıdırlar • Kokuya “normal” sayılabilecek derecede duyarlı kişiler panelist olabilirler • Panelistlerin koku alma duyarlılığı n-butanolle yapılan bir dizi test sonucu belirlenir • Panelist sayısı arttıkça ölçümün doğruluğu artar • Normal olarak 4 adet panelist yeterlidir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Kokulu gazı seyreltme oranları kokulu hava 1:640 1:320 1:160 1:80 1:40 1:20 1:10 1:5 1:2.5 Seyreltme oranı = kokulu+nötr hava VK + VN Seyreltme Faktörü ZK = VK LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Kokulu gazı ön seyreltme oranları • Ön seyreltme oranları : 1:100, 1:50, 1:25 Ön Seyreltme Oranı Toplam Seyreltme Oranı: Seyreltme Oranı = • Örnek: (1:640) (1:100) = 1:64000 • Olfaktometre ile gerçekleştirilebilen maximum seyreltme oranı 1:64000 dir LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Olfaktometre AVANTAJLAR: • Tam kalibrasyonu mümkün • Elde edilen sonuç kimyasal bileşenlere bağlı değil • Güvenilir bir belirleyici LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Olfaktometre DEZAVANTAJLAR: • Sürekli bir metot değildir. • Bir çok çalışana ihtiyaç vardır. • Öznel bir metottur (Kişiye özgü) LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara
Olfaktometre TO 7 ÖZET: • Diğer ölçüm sistemleriyle karşılaştırıldığında en pratik ve en etkin ölçüm sistemidir. • Koku emisyonlarının ölçümü ve değerlendirilmesinde en çok kullanılan yöntemdir. • Sensör olarak insan burnu kullanılmaktadır. • Panelistlerin seçimi, sonuçların güvenilirliği açısından büyük önem taşır. • Ölçümler bilgisayar kontrollü olarak yapılır ve sonuçlar bilgisayarda bulunan program yardımıyla istatistiksel olarak değerlendirilir. LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 21-25.10.2002 Ankara