Nurt instytucjonalny we współczesnej ekonomii: ENI a NEI

1. Nurt instytucjonalny we współczesnej ekonomii: ENI a NEI Kierunki rozwoju współczesnej ekonomii Wykład

2. ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice metodologiczne oraz teoriopoznawcze 1. Ekonomia neoinstytucjonalna (ENI) • Generalne, podobnie, jak klasyczny instytucjonalizm (T. Veblen, J. R. Commons, W.C. Mitchell, J. M. Clark) jest • krytyką podstawowych założeń metodologicznych, a w tym zwłaszcza metodologicznego indywidualizmu • sposobu pojmowania ekonomii jako nauki w ekonomii głównego nurtu, a w tym szeroko rozumianej ekonomii neoklasycznej, czy neo-neoklasycznej (uortodoksyjnionego keynesizmu – J. Robinson) • W ujęciu ogólnym, ENI, podobnie jak instytucjonalizm veblenowski, jest krytyką sposobu ujmowania istoty procesu rozwoju gospodarczego, a w tym rozwoju gospodarki kapitalistycznej, przy odrzuceniu jednak „pesymizmu społecznego” Veblena: rozwój ten jest ewolucyjnym procesem społecznym, a nie mechanicystycznie pojmowanym procesem zrównoważonego wzrostu

3. ENI a NEI –geneza oraz podstawowe różnice...Ekonomia neoinstytucjonalna • Odrzucenie hedonizmu (jako filozoficznej i metodologicznej podstawy badania zachowania ekonomicznego jednostek) i wynikającej z niej hipotezy maksymalizacji użyteczności (mikroekonomicznej racjonalności), czyli koncepcji homo oeconomicus • Przyjęcie psychologii instynktów (Veblen), a potem (ENI: C.Ayres, J. M. Clark, Galbraith, Myrdal)) filozofii pragmatyzmu zapoczątkowanej przez J. Deweya (między innymi pragmatyczna teoria wartości Ayresa, czy koncepcja reasonable values Mitchella) i psychologii behawiorystycznej jako podstawy objaśniania działań mikroekonomicznych

4. ENI a NEI –geneza oraz podstawowe różnice... Ekonomia neoinstytucjonalna • Specyficzny sposób pojmowania „systemu ekonomicznego”, jako ewolucyjnego procesu, którego główną częścią jest „kultura” • Podstawowa dychotomia ludzkiej natury (Veblen): sprzeczność między instynktem dobrej roboty i instynktem posiadania • Wynikają z tego kolejne dychotomicznesprzeczności: • Między strumieniem rzeczowym (użytecznych dóbr) i finansowym • Między „światem (klasą) przemysłu” a „światem posiadania” („klasą próżniaczą”) • Konflikt między tymi dwoma światami to również konflikt między użytecznymi (z punktu widzenia rozwoju) i nieużytecznymi instytucjami kulturowymi

5. ENI a NEI –geneza oraz podstawowe różnice... Ekonomia neoinstytucjonalna • Odrzucenie determinizmu ekonomicznego i przyjęcie w zamian, że rozwój jest determinowany głównie przez naukę i technologię, przy inercyjnym charakterze kultury i bazy instytucjonalnej • Odrzucenie koncepcji obiektywnych praw czy prawidłowości w rozwoju społecznoekonomicznym; można jedynie mówić o pewnej „logice rozwoju” (Galbraith, Myrdal), polegającej na prawdopodobnych, ale nie koniecznych, przystosowaniach kultury i instytucji do imperatywów stwarzanych przez ciągle się rozwijająca naukę i kulturę • pesymizm społeczny Veblena i jego odrzucenie przez kontynuatorów, czyli neoinstytucjonalistów

6. ENI a NEI –geneza oraz podstawowe różnice... Ekonomia neoinstytucjonalna • Odrzucenie neoklasycznego sposobu rozumienia równowagi ekonomicznej; • Commons: równowaga („rozsądna gospodarka”) jako optymalna alokacja ograniczonych zasobów osiągana nie w drodze konkurencji rynkowej, ale „kolektywnych działań i kontroli”; • Galbraith: równowaga jako proces (a nie stan) wynikający z działania countervailing powers”: korporacje, związki zawodowe, państwo)

7. ENI a NEI –geneza oraz podstawowe różnice...Nowa Ekonomia Instytucjonalna • Dwa sposoby interpretacji NEI • Jako część składowa szeroko rozumianej ekonomii neoklasycznej, jako neoklasyczna teoria instytucji (tzw. instytucjonalizm teoretyczny) • Jako nowy paradygmat we współczesnej ekonomii • Geneza NEI (lata 70. i 80. XX wieku) • „Zewnętrzna” krytyka „deficytu instytucjonalnego” ENC • Narastająca wiedza empiryczna nt. znaczenia instytucji – nieformalnych i formalnych – we współczesnym rozwoju ekonomicznym i cywilizacyjnym i wynikająca stąd potrzeba refleksji teoretycznej

8. ENI a NEI –geneza oraz podstawowe różnice...Nowa Ekonomia Instytucjonalna • Powstanie i rozwój: • teorii kosztów transakcyjnych (prekursor R. Coase, główny współczesny teoretyk: O.E. Williamson) • teorii praw własności(główni teoretycy: H. Demsetz i AA. Alchian) jako stworzenie metodologicznych i teoriopoznawczych badań nad rolą instytucji w gospodarowaniu w ramach ekonomii głównego nurtu

9. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Prawa własności (ujęcie ekonomiczne) • Ukształtowane przez prawo (stanowione, normatywne), zwyczaje i moralność uprawnienia definiujące i zarazem ograniczające - w stosunku do innych osób - zakres zawłaszczania i wykorzystywania zasobów i dóbr ekonomicznych (inaczej: prawa dyspozycji) • Ponieważ większość dóbr nie jest dobrami czysto prywatnymi, w gospodarce szeroko występują efekty zewnętrzne (bezpośrednie) i istnieje potrzeba ich internalizacji

10. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Prawa własności (ujęcie ekonomiczne) – c.d. • Internalizacja wymaga zmian w rozwiązaniach prawno-instytucjonalnych (tzw. instytucjach formalnych), a ich funkcjonowanie staje się przedmiotem analizy ekonomicznej • Podstawową funkcją praw własności jest tworzenie bodźców do większego stopnia internalizacji efektów zewnętrznych

11. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Koszty transakcyjne (KT), ujęcie wąskie (COASE, WILLIAMSON) KT to w najogólniejszym ujęciu koszty używania mechanizmu cenowego • Rodzaje kosztów transakcyjnych: • KT związane z wyszukiwaniem i przetwarzaniem informacji niezbędnych dla stanowienia cen rynkowych • KT negocjacji umów (producenci – odbiorcy, odbiorcy – dostawcy, itp.) • KT związane z kontrolą realizacji umów (kontraktów)

12. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Szerokie ujęcie KT: • Koszty koordynacji różnych form aktywności ekonomicznej (koordynacji przez rynek i przez państwo) • Koszty niezbędne dla powstania i rozwoju rynku (rynków) • Koszty transakcyjne a prawa własności Nieprecyzyjne zdefiniowanie i/lub osłabienie praw własności, a zwłaszcza niemożliwość internalizacji korzyści związanych z tymi prawami, musi prowadzić do wzrostu kosztów transakcyjnych w gospodarce, osłabienia systemu bodźców mikroekonomicznych, a w ten sposób do ogólnego spadku poziomu racjonalności czy efektywności ekonomicznej.

13. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Reasons for high level and types of TC in the countries with command-and-control system (the countries of the so called real socialism) • High TC linked to the central macroeconomic planning • High TC related to a broad scope of non-market distribution of public goods • High TC of extensive system of social transfers • Attenuation of PR as the reason for broad occurence of rent seeking behaviorin the sphere of functional distribution of social product • Rent seekingas standard (routine) behavior for menagerial staff of state owned enetrprises and their employees • High positional and bureaucratic rents (menagers of SOEs and political nomenclature)

14. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Nature of the transformation process from the point of view of NIE: • General definition: transition from socialist C&C economy towards a market economy as politically and economically determined institutional change • Definition based on the TK/PR theories: transition from socialist C&C economy towards a market economy as a gradual transformation of the system which is characterized by predomination of rent seeking microeconomic behavior towards the system within which prevail the efficiency-driven activities of human beings and social groups

15. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia KRYTERIUM MINIMALIZACJI KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH • Kryterium minimalizacji KT to ogólne kryterium wzrostu efektywności gospodarowania • Kryterium to pozwala odpowiedzieć na dwa fundamentalne pytania: • Jaka jest optymalna wielkość przedsiębiorstwa (wyrównywanie się kosztów marginalnych transakcji dokonywanych wewnątrz firmy i transakcji dokonywanych przez rynek) • Dlaczego istnieją rynek i przedsiębiorstwo jako alternatywne mechanizmy koordynacji

16. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Nowa Historia Gospodarcza (NHG) i Nowa Ekonomia Polityczna (NEP) – analiza kosztów transakcyjnych w perspektywie długookresowej • Zasada minimalizacji KT jako generalna podstawa dla objaśnienia, jak w długiej perspektywie czasowej zmieniają się różne systemy prawno-instytucjonalne oraz ekonomiczne • Podstawowym zadaniem efektywnego porządku instytucjonalnego jest stworzenie takiego systemu praw własności oraz systemu bodźców mikroekonomicznych i mechanizmów koordynacji które zapewniają właścicielom zasobów ekonomicznych zawłaszczanie korzyści z tytułu ich zastosowania

17. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • NHG i NEP – c.d. • Ekonomiczna teoria państwa – na przykładzie koncepcji J. Buchannana • Okres „przedpaństwowy” charakteryzuje się wielką niepewnością. W zwiazku z tym państwo musi ustanowić tzw. prekonstytutywneprawa własności oraz odpowiadające im formalne instytucje oraz sprzyjać respektowaniu odpowiednich „reguł gry” (instytucji nieformalnych), aby zmniejszyć poziom ogólnej niepewności w gospodarce oraz wykluczyć (czy zasadniczo ograniczyć) możliwość osiągania korzyści ekonomicznych drogą „rozboju”. W ten sposób powstaje „państwo opiekuńcze/ochronne” (protective state w ujęciu Buchannana)

18. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Ekonomiczna teoria państwa – na przykładzie koncepcji J. Buchannana – c.d. • Pokonstytutywne prawa własności powstają jako konsekwencja rynkowej wymiany dóbr. Aby związane z tym kontrakty były efektywne i kompletne, niezbędna jest: 1) liberalizacja cen i handlu, 2) stopniowe wprowadzanie konkurencji wewnętrznej i zagranicznej, a także 3) istnienie rynków kapitałowych. Wszystko to jest możliwe wówczas, gdy państwo stwarza podstawy „zdrowego reżimu makroekonomicznego”, a także gdy prowadzi regulację publiczną zgodną zasadami gospodarki rynkowej. Powstaje tzw. państwo regulacyjne

19. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Ekonomiczna teoria państwa – na przykładzie koncepcji J. Buchannana – c.d. • Tak, jak w każdej gospodarce rynkowej, również w nowo powstających gospodarkach rynkowych, państwo musi produkować lub dostarczać dobra publiczne, lub przynajmniej finansować koszty ich wytwarzania oraz dystrybucji. To z kolei oznacza powstanie państwa produkcyjnego(Buchanan).

20. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Państwo w ujęciu NEI (a zwłaszcza NEP) – ujęcie ogólne • NEI, a zwłaszcza TKT i TPW, dostarczają instrumentów analitycznych, które pozwalają odpowiedzieć na fundamentalne pytanie, dlaczego istnieją rynek i państwo jako uzupełniające się mechanizmy ekonomicznej koordynacji i optymalizacji (kryterium Coase’a) • NEI, a zwłaszcza NEP, identyfikują ekonomiczne i społeczne mechanizmy leżące u podstaw kształtowania się i akceptacji konkretnych rozwiązań w politykach ekonomicznych – makroekonomicznych i sektorowych – oraz w regulacji publicznej w gospodarce rynkowej, a także występujących między nimi sprzeczności • NEI zwraca uwagę na potrzebę ciągłej aktywnej roli państwa w zakresie kształtowania prawno-konstytucyjnych podstaw ładu gospodarczego

21. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • NHG i NEP – c.d. • Ekonomiczna teoria regulacji publicznej w gospodarce rynkowej • Punkt wyjścia: ujęcie regulacji publicznej jako specyficznego towaru i potrzeba określenia podaży i popytu na ten towar • Odmiennie niż w tzw. normatywnej teorii regulacji, regulacja służy osiąganiu celów określonych grup interesu

22. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Ekonomiczna teoria regulacji publicznej w gospodarce rynkowej – c.d • Podstawowe twierdzenia ETRP • Podstawowym zasobem państwa jestprawo przymuszania • Funkcja użyteczności polityków: zdobycie i/lub utrzymanie władzy • Regulacja jest zwykle bardziej korzystna dla producentów niż konsumentów

23. Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia • Podstawowe twierdzenia ETRP – c.d. • Gra interesów prowadzi do optymalnego podziału korzyści z regulacji między przedsiębiorców, polityków (legislatorów) i instytucje regulacyjne • Przykłady: teoria przechwycenia (capture theory of regulation), teoria oparta na koncepcji agenta i pryncypała

24. Nowa Ekonomia Instytucjonalna –definicja ogólna i elementy składowe • Ogólna definicja: NIE to oparta na kryteriach racjonalności ekonomicznej - a także na założeniach metodologicznego indywidualizmu - analiza formalnych i nieformalnych instytucji życia gospodarczego i politycznego, jak również analiza – znowu w kategoriach racjonalności ekonomicznej - różnych systemów społeczno-politycznych oraz związków zachodzących między tymi systemami a funkcjonowaniem gospodarki

25. Nowa Ekonomia Instytucjonalna –definicja ogólna i elementy składowe • Elementy składowe szeroko rozumianej NEI • Neoinstytucjonalna teoria firmy: Coase, Williamson • Ekonomiczna teoria polityki (Nowa Ekonomia Polityczna, zwana inaczej Teorią Wyboru Publicznego): Buchannan, Tullock • Analiza/teoria długookresowej zmienności systemów ekonomiczno-społecznych (Nowa Historia gospodarcza): North, Thomas