Hücre Bölünmesi Ve Kalıtım

1. Hücre Bölünmesi Ve Kalıtım

2. Sperm ve yumurta hücrelerinin çekirdeklerinin birleşmesiyle yasam yolculuğumuz baslar. • Oysa milyarlarca hücreden oluştuğumuzu biliyoruz. Tek bir hücreyle başlayan bu yolculuk nasıl oluyor da milyarlarca hücreye ulaşabiliyor?

4. Hücrede bölünme zamanının dışındaki dönemlerde kalıtsal yapı uzun ve ipliksi şekil alır. Bu şekle "kromatin ağ" denir. Bölünme esnasında kromatin ağ kısalır ve kalınlaşır. Böylece kromozomu oluşturur.

5. Hücre bölünmesi, bir hücreli canlıların çoğalması, çok hücreli canlıların büyümesi erkek ve dişi eşey hücrelerinin meydana gelmesi için gerekli bir olaydır. • Hücre bölünmesi vücut hücrelerinde mitoz, eşey hücrelerini oluşturmak için mayoz olmak üzere iki farklı şekilde gerçekleşir.

6. Hücre mitoz sırasında yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi birbirini takip eden farklı evrelerden geçer. Bu evreler sırasında çekirdeğin ve sitoplâzmanın bölünmesiyle iki yavru hücre oluşur. • Hücre bölünmesi öncesinde çekirdekte bulunan ve canlının kalıtsal özelliklerini taşıyan maddenin (kalıtım maddesi) birer kopyası yapılır. Bu kalıtım maddesi mitozun başlangıcında kromozom adi verilen yapılara dönüşür.

7. Mitozun ilk evresinde kromozomlar belirgin halde görülmeye baslar. Daha sonraki evrelerde hücrenin ortasında dizilen kromozomlar, hücrenin karşılıklı kutuplarına doğru hareket eder. Böylece oluşacak hücrelerin ikisi de kromozomların, dolayısıyla kalıtım maddesinin birer kopyası almış olur. Bu şekilde çekirdek bölünmesini tamamlayan hücre, sitoplâzma bölünmesine geçer.

8. Sitoplâzma bölünmesi sırasında hayvan hücresi yandaki şekilde görüldüğü gibi ortadan ikiye boğumlanır ve mitoz bölünme tamamlanır. Bitki hücresinde ise hücrenin ortasında ara lamel adi verilen bir yapı oluşarak hücre ikiye bölünür.

9. Yavru hücreler ana hücrenin yarısı kadardır. Görevlerine göre dokulara eklenerek büyümeyi sağlar, yıpranan yerleri onarır. Bitkiler meristem dokuya sahip olduklarından büyüme sınırsızdır. Meristem dokudaki hücreler sürekli bölündüklerinden bitki enine, boyuna büyümenin yanı sıra dal,yaprak,çiçek oluşmasını da sağlar. Hayvanlarda büyüme sınırlıdır. Örneğin insanlar 20 yaşına kadar büyür. Büyüme sonucu özelleşen hücreler bölünme yeteneğini kaybeder. Bölünen hücreler dokunun büyümesini yada yıpranan yerleri onarmayı sağlar. Çekirdek bölünmesine KARYOKİNEZ, sitoplazma bölünmesine SİTOKİNEZ denir. Bir hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde vücut hücre sayısının artmasını,büyümesini ve yıpranan yeri onarmaya yarar. Mitoz bölünme hücre sayısını artırır. Kromozom sayısını sabit tutar. İnsan da 46 kromozom olduğu gibi.

10. Mitoz sonucu oluşan yavru hücrelerin büyüklükleri farklı olabilir.Ama kalıtsal olarak birbirinin aynıdır. Mitoz Sonucu kromozom sayısı değişmez. Mitoz sonucu üreme oluşabilmesi canlı sayısının artması gerekir. Kromozom sayısı gelişmişliği göstermez. Aşağıda kromozom sayıları verilen canlılara bakalım yanda da bir egrelti otu görülmektedir. Ehrelti otunun kromozom sayısı 500 olmasına ragmen insandan daha gelişmiş değildir.

11. Kromozom sayıları aynı olan canlılar aynı tür olmayabilir. Moli balığı ve insanın kromozom sayısı 46 olmasına rağmen aynı tür değildirler. Buna ragmen türlerin kromozom sayıları hep aynıdır. Asyalı, siyah ırklar,kızılderililer hepsindede kromozom sayısı 46 dır.

12. 1. Eşeysiz üreme sonucunda oluşan döller, kalıtsal bakımından hem birbirinin hem de ata canlının aynısıdır. Yani eşeysiz üremede kalıtsal çeşitlilik görülmez.2. Eşeysiz üremede çoğalma mitoz ile sağlanır.3. Eşeysiz üreme ile kazanılan özellikler değişmeden nesilden nesile aktarılır. Ancak eşeysiz üreyen canlıların değişen ortam koşullarına dayanıklığı yani uyum sağlama özelliği azdır.4. Eşeysiz üreme görülen canlıların bir çoğunda zaman zaman eşeyli üreme görülebilir. (bakteri ve paremesyumu örnek verebiliriz.5. Ayrıca eşeysiz üremede üreme hızı çok hızlıdır.

13. 1. Bölünerek Üreme: Bu bölünme çeşiti bütün ökaryotik bir hücreli canlılarda ve bakterilerde görülmektedir. Bölünme mitoz ile enine yahut boyuna olarak gerçekleşir.

14. 2. Tomurcuklanma İle Üreme: Canlı üzerinde oluşan bir çıkıntının gelişerek ana canlıya benzer bir döl oluşturmasına denir. Bira mayalarında, hidralarda, medüzlerde ve mercanlardan

15. 3. Sporla Üreme: Bir hücreli canlılardan plazmodium’da mantarlarda ve çiçeksiz bitkilerin tamamında görülmektedir. Sporlar döllenme olmadan yeni canlı meydana getirme özelliğine sahiptir. Çoğalma sporların bölünme geçirmesi ile sağlanmaktadır

16. 4. Vejetatif Üreme: Genellikle yüksek yapılı çiçekli bitkilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir. Vejatatif üreme çeşitlerinden yararlanılarak ata canlı ile aynı kalıtsal özellikte fertler elde edilebilir. Tohum üretme yeteneği olmayan; muz, çekirdeksiz üzüm, kavak gibi bazı bitiler vejetatif üreme ile ürer. Vejetatif üreme 4 çeşittir. • Çelikle üreme • Yumru ile Üreme • Sürünücü gövde ile Üreme • Soğan ile Üreme

17. Çelikle üreme: Ağaçların dallarından alınan çubukların nemli toprakta yahut özel bileşimli suda köklendirilmesi ile bir bitkiden çok sayıda yeni bir bitki gelişir. Örnek : kavak, söğüt,gül,

18. Yumru ile Üreme: Gövde yumruları ile üreme bir çok bitkide gözlenmektedir. Bunların en güzel örneği patateste gözlemlenir. Patates gibi bitkiler yumru şeklinde toprak altı gövdelerinden üretilir. Bu bitkiler yumru gövdenin göz bulunan bölgeleri dikilerek çoğaltılır

19. Sürünücü gövde ile Üreme: Bu üremeye en belirgin örnek çilek bitkisidir. Sürünücü gövde ile çoğalan bu bitkilerde, ana bitkiden oluşan bazı yapılar görev alır. Gövde görevini üstlenen bu yapılar toprak üstünde veya toprak altında sürünerek yeni bir bitkiyi oluşturur.

20. Soğan ile Üreme:Soğan, zambak ve lale gibi bitkilerde görülür. Gövdenin en alt ucundan gelişmeye başlayan rizomlar, yer altında uzamaya devam eder ve uygun ortam koşullarında yeni bir bitkiyi oluşturur. Aynı durum muz bitkisi için de söz konusu diyebiliriz.

21. Devam edecek…

22. HazırlayanİLKAY UMUR