Download
1 / 25
E N D
Ogólnie • Rosja (ros. Росси́я, Rossija; Federacja Rosyjska, ros. РоссийскаяФедерация, RossijskajaFiedieracyja) – państwo rozciągające się od wschodniej Europy poprzez północną część Azji po Ocean Spokojny. Rosja jest największym państwem na świecie pod względem powierzchni, jej terytorium jest większe od Europy, Australii i Antarktydy. Pod względem liczby ludności zajmuje 9. miejsce. Rosja należy do największych gospodarek świata, pod względem PKB zajmuje 7. miejsce na świecie. Państwo rosyjskie dysponuje największymi na świecie zasobami naturalnymi i źródłami energii. Rosja jest członkiem wielu międzynarodowych organizacji, m.in. Rady Bezpieczeństwa ONZ, G8, Wspólnoty Niepodległych Państw, Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej, Szanghajskiej Organizacji Współpracy i odgrywa znaczącą rolę w polityce światowej. W najbliższym czasie spodziewane jest jej członkostwo w Światowej Organizacji Handlu.
Historia • Początki państwowości ruskiej sięgają IX wieku. Kultura ruska kształtowała się pod silnym wpływem Słowian południowych i Bizancjum, za których pośrednictwem przyjęto prawosławie. W XII w. Ruś Kijowska uległa rozbiciu na księstwa udzielne. Wydzielone w XIII w. Księstwo Moskiewskie doprowadziło do scalenia większości ziem ruskich i wyzwolenia ich spod panowania tatarskiego (XIII–XV w.). Najazdy tatarskie wywarły silny wpływ na historię Rusi a sami Tatarzy do dziś są największą mniejszością etniczną Rosji. W 1547 roku Iwan IV Groźny przyjął tytuł cara a nazwa państwa została zmieniona na Carstwo Rosyjskie. W latach 862–1598 dynastią panującą byli Rurykowicze, w latach 1613–1917 na tronie zasiadali Romanowowie. Za panowania Piotra Wielkiego doszło do umocnienia pozycji Rosji na arenie międzynarodowej i ustanowienia Imperium Rosyjskiego. W XVI–XIX w. Rosja zyskała ogromne obszary w Europie Wschodniej, Azji Północnej, Środkowej, na Kaukazie oraz przejściowo w Ameryce Północnej.
Historia • Rewolucje w 1917 r. oraz I wojna światowa położyły kres monarchii. W listopadzie 1917 władzę przejęli bolszewicy, którzy w 1922 ustanowili Związek Radziecki. W ZSRR Rosja (czyli Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka, w skrócie RFSRR) odgrywała rolę dominującą. Rządy Stalina doprowadziły do przekształcenia ZSRR w potężny ośrodek gospodarczy. Zmiany te kosztowały jednak życie wielu milionów ludzi, którzy padli ofiarą okrutnej polityki. Od lat 70. XX w. ZSRR przeżywał okres stagnacji. Zbyt późne i nieudane reformy Michaiła Gorbaczowa nie powstrzymały rozkładu państwa. W 1991 r. doszło do rozwiązania ZSRR i od tej pory Rosja jest samodzielnym państwem. Istnieje zasadnicza różnica między obecną pozycją Rosji, a czasami zimnej wojny, kiedy ZSRR był jednym z dwóch światowych supermocarstw.
Ustrój polityczny • Rosja jest państwem federacyjnym o semiprezydenckim (mieszanym) systemie rządów. Od 17 kwietnia 1992 roku używa 2 równorzędnych nazw Rosja i Federacja Rosyjska. Zgodnie z konstytucją, zaaprobowaną w referendum z 12 grudnia 1993 roku, głową państwa jest prezydent. Od 2012 prezydent powinien być wybierany w głosowaniu powszechnym na 6-letnią kadencję (do roku 2012 kadencja ma trwać 4 lata). Prezydent ma szerokie uprawnienia w zakresie władzy ustawodawczej (prawo wydawania dekretów z mocą ustawy) i władzy wykonawczej (jest m.in. gwarantem konstytucji, praw i swobód obywatelskich, naczelnym dowódcą sił zbrojnych oraz arbitrem w sprawach między władzą centralną i regionalną). • Organem władzy ustawodawczej jest dwuizbowy parlament – Zgromadzenie Federalne, składające się z izby wyższej: Rady Federacji oraz izby niższej: Dumy Państwowej. W skład Rady Federacji wchodzi 166 członków (po 2 przedstawicieli z każdego z 83 podmiotów federacji: po 1 reprezentancie delegowanym przez głowę regionu i przez lokalny parlament). Duma Państwowa składa się z 450 deputowanych którzy od 2012 powinni być wybierani na 5-letnią kadencję (do roku 2012 kadencja trwała 4 lata) w wyborach powszechnych (225 mandatów zostaje obsadzonych w okręgu federalnym na podstawie systemu proporcjonalnego z list partyjnych, 225 – w okręgach 1-mandatowych). Organem władzy wykonawczej jest rząd, na którego czele stoi przewodniczący (premier) powoływany przez prezydenta i zatwierdzany przez Dumę (przy braku zgody Dumy prezydent posiada prawo do jej rozwiązania; premiera zatwierdza wówczas nowowybranaDuma). Członków rządu mianuje prezydent na wniosek premiera.
Położenie • Rosja położona jest na dwóch kontynentach: Europie i Azji. Rozciąga się od Europy Wschodniej przez północno-środkową Azję, aż do Oceanu Spokojnego. Rosja graniczy z Norwegią (196 km), Finlandią (1 313 km), Estonią (290 km), Łotwą (292 km), Białorusią (959 km), Ukrainą (1 576 km), Gruzją (723 km), Azerbejdżanem (284 km), Kazachstanem (6 846 km), Chinami (3 645 km), Mongolią (3 441 km), Koreą Północną (17,5 km) oraz Litwą (227 km) i Polską (210 km) – z dwiema ostatnimi poprzez obwód kaliningradzki. Graniczy także z kilkoma państwami poprzez Morze Bałtyckie, Morze Czarne, Morze Kaspijskie, Morze Ochockie z Japonią oraz poprzez Morze Beringa (Cieśnina Beringa) z USA. Długość granic lądowych wynosi 20 241,5 km, morskich – 37 653 km. Rozciągłość południkowa Rosji wynosi do 4000 km, natomiast rozciągłość równoleżnikowa – do 9000 km[3]. Większa część Rosji należy do półkuli wschodniej, ale półwysep Czukocki oraz część wschodnia wyspy Wrangla należy do półkuli zachodniej (Rosja jest jedynym krajem azjatyckim zachodzącym do półkuli zachodniej).
Najważniejsze miasta • Moskwa • Petersburg • Nowosybirsk • Kazań • Samara • Perm
Klimat • Klimat przeważnie kontynentalny strefy umiarkowanej i podbiegunowej, na niewielkim obszarze wschodniego wybrzeża klimat monsunowy, a nad Morzem Czarnym klimat podzwrotnikowy typu śródziemnomorskiego. Średnia temperatura lipca od +2 °C na północnym wybrzeżu i +15 °C na wschodzie do +25 °C na południu Niziny Wschodnioeuropejskiej. Średnia temperatura stycznia od +1 °C nad Morzem Czarnym i –6 °C na zachodzie do –20 °C na wschodnim wybrzeżu i poniżej –30 °C w Syberii Wschodniej (w rejonie Ojmiakonu ok. –50 °C). Roczna suma opadów od ponad 600 mm na krańcu zachodnim i wschodnim do około 200 mm na Syberii Środkowej i Wschodniej oraz poniżej 200 mm na Nizinie Nadkaspijskiej. W wysokich górach do 1000 mm. Pokrywa śnieżna utrzymuje się od 1 miesiąca nad Morzem Czarnym do 9 miesięcy na wybrzeżach Morza Arktycznego. • Wraz ze zmniejszeniem się wpływu Oceanu Atlantyckiego maleje ilość opadów atmosferycznych i rośnie roczna amplituda temperatury powietrza. W okolicach Wierchojańska odnotowano największe na Ziemi, wynoszące powyżej 60 °C, roczne amplitudy temperatury powietrza oraz najniższą temperaturę na półkuli północnej –67,8 °C.
Ukształtowanie powierzchni • Europejską część Rosji zajmuje Nizina Wschodnioeuropejska. W jej części północnej dominuje krajobraz polodowcowy. Najwyższymi wzniesieniami niziny są wzgórza Wałdaj, gdzie znajdują się źródła Wołgi – najdłuższej rzeki Europy oraz Dniepru i Dźwiny. Europejską część Rosji od azjatyckiej oddzielają góry Ural. Na wschód od Uralu rozciąga się Nizina Zachodniosyberyjska o powierzchni około 3 mln km², która rzeką Jenisiej przechodzi w Wyżynę Środkowosyberyjską (wraz z górami Putorana) o powierzchni około 3,5 mln km². Na północ od Wyżyny Środkowosyberyjskiej rozciąga się Nizina Północnosyberyjska, natomiast na wschód rozpoczyna się Nizina Środkowojakucka. Na wschód od tej niziny rozpoczynają się wschodniosyberyjskie pasma górskie na które składają się: Góry Wierchojańskie, Góry Czerskiego, Góry Czukockie, Góry Koriackie oraz Góry Środkowe na półwyspie Kamczatka. Na południu Niziny Zachodniosyberyjskiej ku wschodowi rozciągają się południowo-syberyjskie pasma górskie na które składają się: Ałtaj, Sajany, Góry Jabłonowe, Góry Borszczowoczne, Góry Stanowe, Pasmo Stanowe, Góry Ałdańskie, Dżugdżur oraz SichoteAliń. Najwyższym szczytem Rosji jest Elbrus o wysokości 5642 m n.p.m. znajdujący się w górach Kaukaz.
Wody • Około 70% powierzchni Rosji należy do zlewiska Oceanu Arktycznego, 20% do Oceanu Spokojnego, 8% przypada na obszar bezodpływowy Wołgi (zlewisko Morza Kaspijskiego), pozostałe 2% na zlewisko mórz Oceanu Atlantyckiego. • Łącznie w Rosji jest 2 562 489 wielkich i małych rzek o długości łącznej 8 373 606 km[30], w tym 120 tys. rzek o długości ponad 10 km i długości łącznej 2,3 mln km[31]. Najdłuższymi rzekami Rosji są: Lena (4400 km), Ob (4338 km), Irtysz (dopływ rzeki Ob, 4248 km, 2010 km w Rosji), Jenisej (4102 km), Wołga (3690 km), Dolna Tunguzka (dopływ rzeki Jenisej, 2989 km), Amur (2824 km), Wiluj (dopływ rzeki Lena, 2650 km), Oleniok (2292 km), Ałdan (dopływ rzeki Lena, 2273 km), Dniepr (2200 km, 485 km w Rosji), Kołyma (2129 km) i Don (1950 km). Wołga jest najdłuższą rzeką europejskiej części Rosji, a zarazem całej Europy. • W Rosji jest ok. 2 mln jezior[31]. Liczne małe jeziora występują też w strefie tundry (np. w dolinie Indygirki i Kołymy), a na Nizinie Nadkaspijskiej znajdują się jeziora słone, będące pozostałością po większym zasięgu Morza Kaspijskiego. W górach leżą jeziora śródgórskie, do których zalicza się m.in. Bajkał[32]. • Największym jeziorem Rosji (i Świata) jest Morze Kaspijskie. W Rosji znajduje się też najgłębsze jezioro na świecie – Bajkał (około 1/5 światowych zasobów wody słodkiej). Ma on głębokość 1642 m, natomiast dno jeziora jest 1186,5 metrów pod poziomem morza, co tworzy największą na świecie kryptodepresję. • Ok. 60 tys. km² zajmują w Rosji lodowce, głównie w Arktyce i na Kaukazie (1800 km²). Prawie 2 mln km² to bagna (najwięcej na Nizinie Zachodniosyberyjskiej). W Rosji jest dużo sztucznych zbiorników wodnych, tworzących często systemy kaskad, m.in. na Wołdze (Rybiński 4580 km², Niżnonowogrodzki 1590 km², Samarski 6450 km², Wołgogradzki 3117 km²), na Angarze (Bracki 5470 km²), na Donie (Cymlański 2700 km²), na Jeniseju (Krasnojarski 2000 km²) i na Kamie (Kamski 1915 km²).
Religia • Ze względu na specyfikę religijności Rosji i znaczne zróżnicowane wyznaniowe niemożliwe jest uzyskanie rzetelnych i jednoznacznych danych. Wg różnych badań 53-73% obywateli Rosji to chrześcijanie (51-71% prawosławni, 1-2% katolicy, 1% protestanci), 6-15% to muzułmanie. Wyznawcy innych religii stanowią mniej niż 1% populacji. Liczba ateistów, agnostyków i wyznawców religii nieodwołujących się do pojęcia Boga/bogów (np. buddyzmu) wynosi 24-48%[48]. • 95% zarejestrowanych prawosławnych przynależy do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[49]. Liczba praktykujących prawosławnych jest stosunkowo niska i wynosi 15-20%[3]. W 988 r. prawosławie przyjął książę kijowski Włodzimierz I Wielki.
Religia • Data chrztu Rusi często jest uważana za początek samego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Kościół stanowił początkowo metropolię w składzie Patriarchatu Konstantynopola i to właśnie patriarcha ekumeniczny dokonywał konsekracji głowy ruskiego prawosławia. Metropolita początkowo rezydował w Kijowie. Po najazdach tatarskich Kijów utracił jednak swe polityczne znaczenie. W 1299 r. metropolita Maksym przeniósł swą siedzibę do Włodzimierza[50]. W 1325 r. następca Maksyma, Piotr przeniósł stolicę Kościoła do Moskwy. W 1448 r. Kościół uzyskał niezależność od Patriarchatu Konstantynopola (status autokefalii), a metropolita Jonasz tytuł Metropolity Moskwy i Wszechrusi. W 1589 r. metropolita Hiob stał się pierwszym patriarchą Moskwy i całej Rusi. Jako patriarchat zajmuje on piąte miejsce w dyptychu Kościołów prawosławnych, tuż po czterech patriarchatach starożytnych – konstantynopolitańskim, jerozolimskim, antiocheńskim i aleksandryjskim. Rosyjski Kościół Prawosławny posiada obecnie: 157 diecezji, 29 268 parafii, 203 biskupów, 30 670 księży i diakonów, 829 monastyrów oraz 87 szkół teologicznych (w tym 5 akademii duchowych i 3 uniwersytety)[51]. • Islam jest najbardziej rozpowszechniony na północnym Kaukazie, środkowym Powołżu i Uralu, Moskwie i Petersburgu[52]. Muzułmanie stanowią większość w kaukaskich republikach, Baszkirii i Tatarstanie, gdzie święta muzułmańskie obchodzone są na poziomie republikańskim. Dominującym nurtem w islamie rosyjskim jest sunnizm (90%), bogate tradycje ma także sufizm. Wg PewResearch Center Rosja ma największą populację muzułmańską w Europie. W 2010 roku w Rosji miało żyć 16,4 mln muzułmanów (11,6% populacji rosyjskiej)[53]. PewResearch Center szacuje, że liczba wyznawców islamu wzrośnie w 2030 do 18,6 mln, czyli 14,4% populacji Rosji[53].
Księstwo moskiewskie • Z walk o sukcesję po Aleksandrze Newskim zwycięsko wyszło niewielkie wówczas Księstwo Moskiewskie, w którym od 1263 r. zasiadał na tronie najmłodszy syn Aleksandra, Daniel, założyciel moskiewskiej linii Rurykowiczów. • W 1325 r. metropolita Wszechrusi Piotr przeniósł swą siedzibę z Włodzimierza nad Klaźmą do Moskwy. Syn Daniela Iwan I Kalita pokonał w 1328 r. przy pomocy Tatarów najgroźniejszego z konkurentów, księcia twerskiego Aleksandra Michajłowicza i w tym samym roku uzyskał tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego. W 1328 r. Kalita przeniósł stolicę swego państwa z Włodzimierza nad Klaźmą do rodzimej Moskwy, co dało początek Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Nadal jednak wielcy książęta moskiewscy (do końca XIV wieku) najpierw obejmowali władzę we Włodzimierzu i tytułowali się wielkimi książętami włodzimierskimi. • Wnuk Kality Dymitr Doński w bitwie na Kulikowym Polu (1380) pokonał Tatarów, co stało się początkiem upadku Złotej Ordy na Rusi. Wraz z osłabieniem pozycji Tatarów znaczenia nabrały zjednoczeniowe dążenia książąt moskiewskich. Na przeszkodzie ich realizacji stanęła rozwijająca się potęga Wielkiego Księstwa Litewskiego (pozostającego od 1386 r. w unii personalnej z Polską), pod którego wpływami znalazły się dawne zachodnie ziemie Rusi Kijowskiej (m.in. od 1362 r. sam Kijów).
Zjednoczenie ziem ruskich • W 1462 r. tron moskiewski objął Iwan III Srogi, który w znacznej mierze zjednoczył kraj, wcielając do rządzonego przez siebie państwa: Jarosław (1463), Rostów (1474), Nowogród Wielki (1478) i Twer (1485). Korzystając z rozkładu Złotej Ordy Iwan III wstrzymał całkowicie wypłacanie daniny i odparłszy tatarskie ataki odwetowe (1472 i 1480), ostatecznie uwolnił ziemie ruskie spod panowania Tatarów. • Po upadku Konstantynopola (1453) Moskwa zyskała na znaczeniu jako spadkobierczyni Bizancjum, co podkreślić miało małżeństwo Iwana III z Zofią Paleolog (1472), bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI Dragazesa, a także przejęcie bizantyjskiego dwugłowego orła jako herbu państwa oraz bizantyjskiego ceremoniału dworskiego. Aspiracje księstwa moskiewskiego sformułowano w tezie o Moskwie jako „trzecim Rzymie”. W 1478 r. Iwan III jako pierwszy władca przyjął tytuł wielkiego księcia i cara Wszechrusi. Sprawujący od 1505 roku rządy Wasyl III dokończył dzieło jednoczenia kraju, przyłączając do swego państwa: Psków (1510), Smoleńsk (1514) i Riazań (1521). Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się wówczas jedynym istniejącym państwem ruskim (zachodnie księstwa ruskie zostały wcześniej zajęte przez Litwę i Polskę).
Carstwo rosyjskie • W 1547 r. odbyła się koronacja wielkiego księcia moskiewskiego Iwana IV Groźnego na „cara Wszechrusi”, co dało początek Carstwu Ruskiemu[68]. Nowa nazwa państwa miała wskazywać na fakt, iż w jego skład wchodzą wszystkie ziemie dawnej Rusi Kijowskiej, z wyjątkiem tych, które pozostawały zależne od innych państw. Aspiracje zjednoczeniowe Wielkiego Księstwa Moskiewskiego zostały oficjalnie uznane w 1554 r. przez Anglię i w 1576 r. przez Niemcy[69]. Rządy Iwana IV Groźnego (1533–1584), mimo wielu pozytywnych reform wewnętrznych, wyniszczyły kraj. Szczególną rolę odegrała wprowadzona dla złamania opozycji bojarskiej tzw. oprycznina – spowodowała ona ruinę gospodarczą znacznych obszarów Rosji. Porażką zakończyła się toczona 1558–1582 walka o Inflanty i dostęp do Bałtyku. Odkrycie przez Richarda Chancellora (1553) północnej drogi morskiej (Przejście Północno-Wschodnie) dało Rosji po raz pierwszy w historii możliwość bezpośredniego kontaktu z państwami zachodnimi. Podbój zachodniej Syberii przez Kozaków pod dowództwem Jermaka Timofiejewicza (1582) zapoczątkował ekspansję rosyjską na wschód, która ostatecznie sięgnęła wybrzeży Pacyfiku, granic chińskich i objęła nawet część Ameryki Północnej.
Carstwo rosyjskie • Po śmierci Iwana IV regentem w imieniu niezdolnego jeszcze do sprawowania rządów Fiodora I Iwanowicza został szwagier cara, Borys Godunow, który po śmierci Fiodora (1598) sam koronował się na cara. 1589 metropolita Jow został staraniem Borysa Godunowa wybrany na pierwszego patriarchę Moskwy i Wszechrusi i zatwierdzony na to stanowisko przez patriarchę Konstantynopola, Jeremiasza II, co doprowadziło do uniezależnienia się ruskiej Cerkwi prawosławnej. Sprawne rządy Borysa Godunowa nie zdołały jednak odtworzyć zrujnowanej gospodarki kraju. Po jego śmierci (1605) zjawiska kryzysowe nasiliły się, wybuchła wojna domowa, nastał okres tzw. Wielkiej Smuty. • Panujący szybko zmieniali się na tronie, kraj najeżdżany był często przez obce wojska, m.in. w 1610 wojska polskie Władysława IV Wazy zajęły i okupowały do 1612 Moskwę. Okres walki o władzę zakończył w 1613 wybór na tron carski Michała Fiodorowicza, założyciela dynastii Romanowów. • Kolejni władcy umacniali swoją pozycję, wprowadzając rządy autokratyczne. Stale rosnące obciążenia nakładane na poddanych carskich prowadziły do częstych wybuchów niezadowolenia społecznego (powstania – 1648 w Moskwie, 1650 w Nowogrodzie, 1670–1671 powstanie chłopskie pod wodzą Stieńki Razina). • Panujący w latach 1645–1676 Aleksy I Michajłowicz ograniczył prawa bojarów na rzecz nowej szlachty (tzw. dworianstwa) oraz mieszczan, jednocześnie ustanowił prawne przywiązanie chłopów do ziemi (1649). Reformy patriarchy Nikona stały się jedną z przyczyn rozłamu w Cerkwi prawosławnej i powstania nowej grupy wyznaniowej tzw. staroobrzędowców.
Imperium rosyjskie • W czasie panowania Piotra I Wielkiego 1703 przeniesiono stolicę kraju do nowo zbudowanego Petersburga, nad Bałtyk. 1710 Piotr I zajął Rygę i Rewel, a poprzez pokój nysztadzki (1721) zagwarantował krajowi szeroki dostęp do wybrzeża bałtyckiego. Na mocy tego układu Liwonia, Estonia (z Ozylią i Hiumą), Ingria, Wyborg i Kexholm zostały przyłączone do Rosji. Piotr I prowadził politykę merkantylistyczną, opiekował się miastami i mieszczaństwem, popierał rozwój manufaktur. Szybko rozwijał się wówczas przemysł metalurgiczny, wzrastała liczba manufaktur tkackich. W latach 1718–1722 wprowadzono scentralizowany system administracji państwowej. Zreformowano Kościół, patriarchów zastąpił Świątobliwy Synod Rządzący, tj. kontrolowany przez państwo, kolegialny organ władzy. Poprzez wprowadzenie tzw. czynu, tj. 14-stopniowej tabeli rang urzędniczych, hierarchię społeczną oparto na pozycji w służbie państwowej. W 1721 Piotr I przyjął tytuł cesarza-imperatora co dało początek Imperium Rosyjskiemu. • Od czasów Piotra I pogłębił się dualizm rosyjskiej struktury społecznej – obok chłopów, warstwy dźwigającej wszelkie ciężary, występowała warstwa uprzywilejowanej szlachty. Modernizacja Rosji zapoczątkowana przez Piotra I w dużej mierze uzależniona była od dopływu fachowców z zagranicy. Na otwartej w 1725 w Petersburgu Akademii Nauk większość wykładowców stanowili specjaliści z zagranicy. • Śmierć Piotra I (1725) na długie lata osłabiła kraj. Dopiero panująca w latach 1762–1796 Katarzyna II przywróciła Rosji rolę mocarstwa. Zwycięskie wojny z Turkami (1768–1774, 1787–1792) otworzyły szeroki dostęp do Morza Czarnego, 1783 Rosja anektowała Krym, poprzez uczestnictwo w rozbiorach (1772, 1793, 1795) zyskała wschodnie ziemie Rzeczypospolitej.
Upadek caratu • Obciążenia gospodarcze i techniczne Rosji w związku z I wojną światową przerastały możliwości kraju. Poniesione w 1915 porażki zmusiły armię rosyjską do wycofania się z Królestwa Polskiego oraz z guberni: grodzieńskiej, wileńskiej, kowieńskiej, kurlandzkiej i innych obszarów. Grożąca katastrofa gospodarcza doprowadziła do upadku monarchii. Masowa demonstracja w Piotrogrodzie (8 III 1917) przerodziła się w ogólnonarodowe powstanie robotników i żołnierzy (rewolucja lutowa w Rosji 1917), które spowodowało abdykację Mikołaja II (15 III 1917). Na czele państwa stanął Rząd Tymczasowy pod przewodnictwem księcia Gieorgija Lwowa. • Możliwości działania rządu były ograniczone wskutek nacisków wywieranych przez Piotrogrodzką Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, rezultatem sporów stało się tzw. dwuwładztwo w kraju. W ogłoszonych przez Włodzimierza Lenina tzw. Tezach kwietniowych znalazł się m.in. postulat przekazania pełni władzy radom robotniczym i żołnierskim. Żądanie to przygotowało grunt pod rewolucję październikową, w wyniku której obalony został Rząd Tymczasowy, a całą władzę przejęli bolszewicy. • 10 I 1918 na III Ogólnorosyjskim Zjeździe Rad uchwalono konstytucję Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (RFSRR), w której rolę decydującej siły politycznej zagwarantowali sobie bolszewicy. • W Cerkwi prawosławnej zniesiono (1917) wprowadzony przez Piotra I Świątobliwy Synod Rządzący przywracając godność patriarchy.
