Poradnictwo genetyczne i genetyka kliniczna

1. Poradnictwo genetyczne i genetyka kliniczna

2. Poradnictwo genetyczne • Jest to proces komunikacji dotyczący problemów człowieka związanych z wystąpieniem lub ryzykiem wystąpienia choroby genetycznej w rodzinie. Proces ten angażuje próbę pomocy osobie lub rodzinie podjętą przez jedną lub kilka należycie przeszkolonych osób, mającą na celu:

3. Cel 1. • Zrozumienie faktów medycznych obejmujących diagnozę, prawdopodobny przebieg choroby i możliwe postępowanie medyczne

4. Cel 2. • Ocenienie sposobu dziedziczenia schorzenia oraz ryzyka pojawienia się choroby u określonych członków rodziny

5. Cel 3. • Zrozumienie możliwości postępowania względem ryzyka ponownego wystąpienia schorzenia

6. Cel 4. • Wybór kierunku działania, który wydaje się najlepszy w zależności od ryzyka, celów rodzinnych oraz etnicznych i religijnych przekonań i działa w nawiązaniu do tej decyzji

7. Cel 5. • Najlepsze z możliwych przystosowanie się członków rodziny do schorzenia lub do ryzyka jego ponownego wystąpienia

8. Główna zasada poradnictwa genetycznego • Zasada niesugerowania: osoba udzielająca porady pozostawia wszystkie decyzje dotyczące posiadania w przyszłości potomstwa rodzinie. Różni się to od tradycyjnego podejścia medycznego, w którym rekomenduje się leczenie lub interwencje medyczne.

9. Poradnictwo genetyczne - składowe • Opieka medyczna • Określenie stopnia ryzyka • Ustalenie postaci ryzyka • Podejmowanie decyzji o posiadaniu potomstwa • Wspomaganie osób chorych

10. Diagnoza • W genetyce klinicznej, podobnie jak w całej medycynie, postawienie właściwej diagnozy jest pierwszym, najważniejszym krokiem w opiece nad pacjentem

11. Wywiad rodzinny • 1.Płeć anatomiczna każdej osoby oraz stopień jej pokrewieństwa wobec innych czlonków rodziny • 2. Powinni być w nim ujęci wszyscy krewni pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) probanta; najlepiej, gdy wywiad dotyczny trzech pokoleń • 3. Wiek każdej osoby i czy każda osoba cierpi na dane schorzenie oraz czy występują inne choroby, które mogą być z nim związane

12. Wywiad rodzinny – c.d. • 4. Wszystkie poronienia i płody martwo urodzone • 5. Pochodzenie etniczne rodziny • 6. Informacje o pokrewieństwie między małżonkami • 7. Zmiany w historiach rodziny – np.. Gdy diagnozowane sa nowe schorzenia lub rodzą się kolejne dzieci

13. Ujemny wywiad rodzinny – możliwe przyczyny • 1. Nowa mutacja w obrębie genu • 2. Zmienna ekspresja • 3. Niecałkowita penetracja • 4. Nieprawidłowa diagnoza • 5. Możliwość, że dana osoba nie jest rodzicem dziecka

14. Rozmowa z rodzicami dziecka z defektem genetycznym • 1. Rozmawiaj z obojgiem rodziców, kiedy tylko to możliwe • 2. Przedstawiaj diagnozę tak szybko, jak jest to możliwe • 3. Wybieraj spokojne i zaciszne miejsca, gdzie oboje rodzice i lekarz mogą usiąść • 4.Humanizm – podstawową zasadą w relacji lekarz – pacjent • 5. Staraj się zachować optymizm • 6. Odpowiadaj na pytania rodziców, ale wystrzegaj się podawania dużej ilości szczegółów • 7. Aktywnie słuchaj • 8. Kieruj wcześnie rodziców do właściwych organizacji wspierających

15. Ryzyko ponownego wystąpienia choroby i analiza Bayes • Prawdopodobieństwo wstępne • Prawdopodobieństwo warunkowe • Prawdopodobieństwo łączne • Prawdopodobieństwo późniejsze

16. Rodzaje poradni • Poradnie chorób metabolicznych • Poradnie rozszczepień rdzenia kręgowego • Poradnie dla hemofilików • Poradnie zaburzeń rozwojowych twarzoczaszki • Poradnie zajmujące się innymi schorzeniami jednogenowymi

17. Programy w zakresie genetyki klinicznej • Program diagnozy prenatalnej: genetyka prenatalna: • Amniocenteza • Ultrasonografia • Program oznaczania poziomu AFP w surowicy u matki • Genetyczne badaniaprzesiewowe: • Program przesiewowych badań noworodków • Program przesiewowychbadań populacyjnych (choroba Taya- Sachsa) • Edukacja/szkolenie: • Lekarze • Społeczeństwo • Szkolnictwo i oświata • Dostarczanie informacji o działaniu teratogennymsubstancji

18. Przyczyny skierowań do poradni genetycznych • 1. Niedorozwój umysłowy i fizyczny • 2. Pojedyncze lub liczne zniekształcenia • 3. Podejrzewana wrodzona choroba metaboliczna • 4. Obecność możliwej choroby jednogenowej • 5. Obecność zaburzeń chromosomowych, w tym rearanżacje zrównoważone • 6. Obciążenie ryzykiem choroby genetycznej • 7. Pytania od osób lub rodzin o genetyczne aspekty innych chorób

19. Przyczyny skierowań – c.d. • 8. Pary z poronieniami w wywiadzie • 9. Pokrewieństwo w obrębie par, zwykle najbliższy kuzyn lub bliższe zależności • 10. Konsultacje w zakresie teratogenów • 11. Poradnictwo przed zajściem w ciążę oraz w zakresie czynników ryzyka, takich jak zaawansowany wiek matki oraz inne potencjalne wskazania do diagnozy prenatalnej

20. Dysmorfologia i teratologia • Dysmorfologia - nauka zajmująca się zaburzonym rozwojem fizycznym – morfogenezą • Teratologia – badania nad przyczynami środowiskowymi wad wrodzonych

21. Częstość i klasyfikacja wad wrodzonych Częstość • 2-3 % w okresie noworodkowym • 3-4 % przed ukończeniem 1 roku życia Klasyfikacja • Zajęte narządy lub części ciała (np.. twarzoczaszka, kończyna, serce) 2. Pojedyncze wady versus zespoły licznych wad wrodzonych 3. Duże zaburzenia versus małe defekty 4. Podział w zależności od patogenezy 5. Podział w zależności od przyczyny

22. Przyczyny głównych wad wrodzonych • 1. Etiologia 2/3 defektów nieznana lub wieloczynnikowa • 2. Przyczyny środowiskowe rzadkie • 3. Znana składowa genetyczna wyodrębniana tylko w około 30% przypadków

23. Kluczowe pojęcia dysmorfologii • Wada rozwojowa - pierwotny defekt morfologiczny narządu lub części ciała wynikający z wewnętrznie nieprawidłowego procesu rozwojowego (np.. polidaktylia czy rozszczep wargi) • Dysplazja- pierwotny defekt oparty na nieprawidłowej organizacji komórek w tkanki (np.. naczyniak) • Sekwencja - pierwotny defekt z wtórnymi zmianami strukturalnymi (np.. sekwencja Pierre Robina) • Zespół – zbiór licznych pierwotnych wad rozwojowych, będących wynikiem pojedynczej etiologii (np.. trisomia 13) • Deformacja- zmiana formy, kształtu czy położenia prawidłowo wykształconej części ciała przez siły mechaniczne w okresie płodowym – np.. przy małowodziu) • Rozerwanie – defekt morfologiczny narządu, części narządu lub większej części ciała ludzkiego wynikający z zewnątrzpochodnego uszkodzenia

24. Najczęstsze wrodzone zespoły obejmujące liczne wady/dysplazje

25. Najczęstsze wrodzone zespoły obejmujące liczne wady/dysplazje c.d.

27. ETIOLOGIA Obustronna agenezja nerek Wielotorbielowatość nerek typu 1 Niedrożność cewki moczowej Przewlekłe wyciekanie płynu owodniowego FENOTYP Ucisk płodu Brak ruchów Deformacje twarzy, kończyn, stóp Przodowanie pośladków Niedobory wzrostu Nieprawidłowe wykształcenie płuc Fenotyp Pottera – sekwencja małowodzia Małowodzie

28. Embriopatia alkoholowa – zespół FAS • Niedobór wzrostu w okresie płodowym i po urodzeniu • Mikrocefalia (mała głowa) • Różnego stopnia zaburzenia rozwoju • Zaburzenia w obrębie twarzy: • Krótkie szpary powiekowe • Niska nasada nosa • Spłaszczenie rynienki nosowej • Cienka warga górna • Ryzyko defektów strukturalnych: wrodzone wady serca, cewy nerwowej, wrodzone wady nerek • Łagodnego stopnia opóźnienie rozwoju (od łagodnego uposledzenia umysłowego do trudności w nauce)

29. Sole kwasu foliowego oraz zapobieganie defektom cewy nerwowej • Mechanizm działania kwasu foliowego w zakresie zapobiegania wadom cewy nerwowej nieznany • Wady cewy nerwowej: bezmózgowie (śmiertelne), przepuklina mózgowa, rozszczep tylny kręgosłupa (paraliż kończyn dolnych, wodogłowie, niedrożność dróg moczowych) • Rekomendacje CDCP (Centrum kontroli i Zapobiegania Chorobom):1. Wszystkie kobiety, które miały dziecko z zespołem NTD, powinny spożywać 4 mg kwasu foliowego dziennie, jeśli planują zajście w ciążę; 2. wszystkie kobiety w wieku rozrodczym powinny spożywać 0,4 mg kwasu foliowego dziennie przez cały okres rozrodczy.

30. Dobrze poznane ludzkie teratogeny • Inhibitory konwertazy angiotensyny • Alkohol spożywany przewlekle • Aminopteryna, • androgeny, norprogesterony • Karbamazepina • Karbimazol i metimazol • Kokaina • Dietylstilbestrol • Flukonazol • Isotretinoin • Lit • metotreksat

31. Dobrze poznane ludzkie teratogeny-c.d. • Penicylamina • Fenytoina • Rozpuszczalniki • Streptomycyna • Tetracykliny • Talidomid • Tiouracyl • Trimetadion • Kwas walproinowy • warfaryna