Diksiyon

1. Diksiyon Bu bölümde konusunda, baştan başlayarak ayrıntılı bilgiler vermek yerine, sıklıkla kullanacağımız konularda bilgiler vereceğiz. Diksiyon ve eğitimi elbette sadece spikerleri veya sesli/görüntülü yayıcılıkla uğraşanları ilgilendiren bir konu değil; Türkçe’yi güzel konuşmak isteyen herkese faydalı olabilecek bilgiler verir.

2. Kayseri Erciyes Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanı Prof. Dr. Tuncer Gülensoy: Hürriyet, 12 Eylülü 1996: “Yaptığımız incelemeler sonucu, özel radyo ve televizyon yayınlarının ulaşmadığı, yalnızca TRT yayınlarının izlenebildiği Doğu ve Güneydoğu’nun kırsal alanlarında çocuklar güzel Türkçe konuşurken, çok sayıda özel radyo ve TV’nin yayın yaptığı büyük şehirlerimizdeki çocuklarda Türkçe’nin bozulduğunu görüyoruz.”

3. Çoğunlukla yöneticilerin göz zevkine göre seçilen televizyon sunucu ve spikerleri, Türkçe’yi dinlerken duyduğumuz kulak zevkimizi bozdular: Uzun heceler kısa, ince sesli harfler kalın okunmaya başlandı... Ulama unutuldu... Batı kökenli kelimeler arttı.... dilimizin o kendine özgü tınısı ve ritmi kaybolmaya başladı.

4. Konuştuğumuz dili atalarımız miras bırakmadı, çocuklarımızdan ödünç aldık emanete hıyanet etmemek gerekiyor. Diksiyon hocalarının görüşü genelde, Türkçe’nin yazıldığı gibi okunmayan bir dil olduğu yönünde.

5. BÖYLE DEĞİL BÖYLE haayırhayır yaarınyarın rakım (a kısa)ra(a)kım (a uzun) atıl (a kısa) (boşulta anlamında) atıl (a uzun okunmalıdır): “a(a)tıl” meydaana gelmekmeydana gelmek demokraasidemokrasi kimyaasalkimyasal (ikinci a kısa) liiselise öğe (yazılırken böyle yazılır sadece) öge öyleö(ö)le böylebö(ö)le sonra so(o)ra dinleyicilerdinniciler bir şeybişii birbi (haberler dışında) değildiil haydihadi deodorantdeodoran renaultröno restoranrestoran mütevazimütevazı kaatil zanlısıkatil zanlısı* hükümethükumet mevkiindemevkıinde çünkü çünki haaritaharita ali ile ahmetali’yle ahmet sipikerspiker (i uzun)

6. * "Katil" kelimesi telaffuz edilirken her zaman "a" harfi uzatılarak söylenir. Kısa söylenen "katil zanlısı"dır. "Katil": Yasalar karşısında suçu sabit görülmüş, cinayeti işlediği yasalar karşısında onaylanmış kimseye verilen isimdir. "Katil zanlısı"na gelince: Aslında kelimenin aslı "kat'l". Türk dil yapısına göre "kat'l" zor söylendiği için fonetik ve diksiyon üzerine çalışanlar demişler ki araya kısa bir "i" sesi konulsun, "kat'l zanlısı", "katil zanlısı" olarak telaffuz edilsin..

7. 17 Ağustos depreminden sonra çok kullanıldı: Spikerler "Enkazın altında" diye diye bir hal oldular. Halbuki "enkaz" kelimesi takı alınca "a" sesi uzar. "Enka(a)zın altındakiler" diye okunur.

9. “Yalnış” yazma yanlış olur, “yanlış” yaz doğrusu budur.

10. “En çok”, “En güzel”, “Konya”, “Samanyolu”, “Dünya” derken n’lere basmayıp, (“enngüzel, ennçok, Konnya, Samannyolu, Dünnya” diye okumayıp) havanın bir kısmını burundan çıkararak söylemeliyiz.

11. Bazı kelimelerin okuyuşları da bir gelenek olarak kolaylaştırarak okunur: “milletvekili” yerine “miletvekili”, “televizyon” yerine “televizon”, “meteoroloji” yerine “metoroloji”, “eczane” yerine “ezzane” diyebiliriz

12. Doğru telaffuzlara alışmak İnsanlar bir objeyi, obje tek başınayken bütün özellileri ile tanıyabilir, ama bir çok objenin arasında yer aldığı zaman tanımlamaları zorlaşır, bir kelimeyi cümleden ayrı olarak doğru telaffuz edebilir ama o kelimenin yer aldığı cümleyi okurken cümle içinde yanlış telaffuz edebilirler, bunun farkına varamazlar. Haber spikerliği için eğitilen bir öğrenciye metin çalıştırırken “meydana gelmek“ ibaresini tek başına defalarca telaffuz ettirdim doğru bir şekilde telaffuz etti.

13. Ama kaza haberlerinin yer aldığı bir metnini okurken, metin içinde ne kadar “meydana gelmek “ varsa hepsini “meydaana gelmek” şeklinde okudu, Ne yanlış yaptığını kendisine sorduğumda başka tahminler yürüttü. Doğrusunu öğrendiğimiz halde hatta az önce defalarca doğrusunu tekrar etmiş olsak bile bu yeni telaffuz şekli beynimize zor gelecektir, bildiği yolun dışında bir yol izlediği için ekstra bir enerji harcayacaktır, ve bu size küçük de olsa bir acı verecek değişimi reddedecektir.

14. Bununun tam tersi bir örnek olacak ama konumuzla bire bir alakalı; hayatı başarılarla dolu, attığı her topu fileden geçirmeyi başarmış bir basketbolcünün bir reklam filminde, attığı topla fileyi ıskalaması gerekiyormuş... ne kadar kolay değil mi? Ama o elinde topu sektirerek geliyor ve her seferinde fileden geçiriyormuş. Yani pota ile karşılaştığında beyni her şeyi unutuyor ve direk olarak topu filden geçirmeye programlanıyor. Defalarca deneme yaptıktan sonra istenen hareketi başarabilmiş. Size önerim ödül ve ceza. Kelimeyi yanlış telaffuz edişinize bir bağlantı kurun ve gözünüzün önüne o yarışmalardan çıkan korkunç ses ağzınıza bir çarpı atsın. Doğru telaffuzu yaptığınızda iyi bir konuşmadan sonra kendinizi alkışlanmış bir pozisyonda hayal edin.

15. Fillerde “a” ve “e” sesleri, konuşurken daralıp genellikle “ı” ve “i” olur. Ama bu değişiklik yazıda gösterilmez.

17. Bazen de “a” sesi “u”ya,”e” sesi de “ü”ye dönüşür

19. “ğ” (yumuşak g) sesi dilimizde seslendirilmez, bir kelimede geçerse yumuşak g kaldırılır ve kendisinden sonraki sesli harf uzatılarak okunur (çekim eki hariç).

21. Türkçe sözcüklerin sonunda yumuşak ünsüz harfler yani b c d g bulunmaz sözcükler bunların sert eşleri olan p ç t k ile biter ancak, ulama yapıldığında birinci sözcüğün sonundaki sert sesiz harf yumuşar ve p – b, ç- c, t-d, k-g olur Sonu “k” ve “g” ile biten özel adlarla, yabancı dillerden girmiş sözcükler, çekim eki alsalar bile sonları “ğ” olmaz

22. AGİK’in: okunuşu agiğin değil agikin CUMUK’a: okunuşu cumuğa değil cumuka Irak’a okunuşu ırağa değil ıraka Hukuka: okunuşu hukuğa değil hukuka Tahrike: okunuşu tahriğe değil tahrike

23. Tavsiye kitaplar Diksiyon: Alıştırmalı Diksiyon sanatı. Nüzhet Şenbay Milli Eğitim Yayınları Türkçe’yi Türkçe Konuşmak. Akın Önen Güzel Konuşma ve Okuma Kılavuzu: Ülkü Giray. Bilgi Yayınevi Dil yanlışları  Türkçe “Off” . Feyza Hepçilingirler. Remzi Kitabevi Dedim: “Ah!” Feyza Hepçilingirler. Remzi Kitabevi Dil Yanlışları. Ömer Asım Aksoy. Adam Yayınları

24. “İyi örnekleri dinlemeliyiz; dinlemek de iyi bir eğitimdir.” “Elbisesi olan misafir kapıdan girerken ağırlanır; güzel konuşan da giderken uğurlanır.” “Kötü ses yoktur; eğitimsiz ses vardır.”