ETKİLİ KONUŞMA VE DİKSİYON Doç. Dr. Ertuğrul YAMAN (Elmek: eyaman@gazi.tr)

1. ETKİLİ KONUŞMA VE DİKSİYON Doç. Dr. Ertuğrul YAMAN (Elmek: eyaman@gazi.edu.tr)

2. DİKSİYON En kısa biçimiyle, seslerin, sözlerin, ses ve söze yardımcı olan ögelerin yerli yerinde kullanılması sanatına diksiyon adı verilir.

3. Güzel ve etkili konuşmak için, dil malzemesinin doğru seçilmesi ve bunların konuşmaya yardımcı diğer unsurlarla (sesin uyumu, vurgu, ton, tonlama, durak, üslûp, beden dili vb.) uyumlu bir biçimde kullanabilmesi sanatına diksiyon denir.

4. Diksiyon; anlamlı ve alımlı söz söyleme sanatıdır.

5. Dildeki sesler, gelişigüzel sesler değildir. Bu sesler, ses yollarındaki daralma, genişleme, yassılaşma, yuvarlaklaşma, kapanma, çarpma vb. olaylarla elde edilir.

6. Akciğerlerimize giren hava, dışarı atılırken ses tellerimize çarparak birtakım engellerle karşılaşır. Bu çarpma sonucunda dil sesleri ortaya çıkar.

7. Diksiyonda nefes alıp vermek çok önemlidir. • Konuşurken yeteri kadar nefes almamak; sık sık ve derin nefes almak, sesin titrek çıkmasına yol açar. • Nefes alışın duyulması dinleyeni rahatsız eder.

8. Güzel konuşmak, bir sanattır. • Doğru, güzel ve etkili konuşabilmek için, diksiyon bilgisi ve uygulamasına ihtiyaç vardır.

9. Sözün çıkışına ve anlamın gelişine göre ses tonunu ayarlamasını bilen, solunumu zamanında yapabilen bir konuşmacı, dinleyicileri etkileyebilir.

10. Solunum problemi olan konuşmalar, yavan ve sıkıcı olur.

11. DİKSİYONUN AMACI: • Dil malzemesinin doğru seçilmesi ve yerinde kullanılması, • Seçilen dil malzemesinin doğru telâffuz edilmesi, • Sesin ve konuşmayla ilgili diğer imkânların en verimli şekilde kullanılması,

12. Ses organlarının etkili kullanılabilmesi, • Vurgu, tonlama, durak gibi unsurların doğru kullanılması, • Açık, anlaşılır, akıcı ve etkileyici bir şekilde konuşabilmek, • Duygu, düşünce ve amaçlarımızı arzu edilen bir tarzda ortaya koymak,

13. Toplumda sevilen, sayılan bir kişi olmak, • Karşımızdaki insanları etkilemek ve gerektiğinde yönlendirmek, • Kişilik ve karakterimizi sağlamlaştırmak, • Duygu, düşünce ve heyecanlarımızı başkalarıyla paylaşmak suretiyle psikolojik olarak rahatlamak,

14. Karşımızdaki insanları etkili bir şekilde dinleyerek, onların dertleriyle ilgilenmek, • İnsanın konuşan bir canlı olmasını düşünerek, insan olmanın mutluluğunu yaşamak, • Bulunduğumuz her toplulukta varlığımızı hissettirmek...

15. DOĞRU SOLUNUM KURALLARI • Doğru nefes, güzel ses demektir. • Doğru solunum ve güzel bir ses için aşağıdaki alıştırmalar yapılabilir:

16. Doğru solunum için öncelikle doğru bir duruşa ihtiyaç vardır. • En doğru duruş, ayakta dik durmaktır. • Öne eğilmek, arkaya yaslanmak, kollarını bağlamak gibi duruş biçimleri solunumu olumsuz yönde etkiler.

17. Solunum yolları korunmalı • Sigara içilmemeli • Çok sıcak ve çok soğuk içeceklerden uzak durulmalı • Nefes burundan alınıp ağızdan verilmeli • Nefes, göğüsten değil diyaframdan alınmalı • Nefes alırken zorlanmamalı

18. Nefes, tam alınmalı • Mide, çok doldurulmamalı • Sakin ve gürültüsüz nefes alınmalı • Gevşeme hareketleri yapılmalı • Üfleme hareketleri yapılmalı • Temiz ortamlarda nefes alıştırmaları yapılmalı

19. Bol oksijenli ortamlarda alınan nefes alındığı sürenin dört katı kadar içeride tutulmalı; nefes alma süresinin iki katı sürede de nefes verilmelidir. • Örnek olarak 2 saniyede nefes alınmışsa, alınan nefes 8 saniye içerde tutulduktan sonra 4 saniye içinde verilmelidir.

20. Soluk alma, akciğerlere havanın çekilmesidir. Konuşmada bu ilk aşamanın da büyük etkisi vardır. Soluğun, derin, sık, çabuk, düzenli, sinirlenmeden ve gürültüsüz alınmasına dikkat edilmelidir.

21. Soluk burundan alınmalı; ağızdan verilmelidir. Diyaframla ve göğüsle soluk alınabilir.

22. Solunum Alıştırmaları 1. Alıştırma Açık havada, yemeklerden önce, sabah, öğle, akşam; fırsat yaratarak, diyaframdan ve göğüs boşluğundan uzun ve derin soluk alarak, göğüs kafesinizi olabildiğince genişletip soluğunuzu bırakınız. Bunu alışkanlık durumuna getirmek büyük yararlar sağlar.

23. 2. Alıştırma Hazır olda durunuz. Burundan ve yavaş yavaş soluk alınız. Havayı birkaç saniye tutunuz. Sessizce ve normalden ağır olarak havayı bırakınız. Aynı biçimde hızlı soluk alıp hızlı veriniz. Birkaç dakikalık dinlenmelerle 5-6 defa tekrarlayınız

24. 3. Alıştırma Hazır olda durunuz. Soluk alırken ayakların ucuna basıp yükseliniz. Birkaç saniye böyle bekleyiniz. Topuklara basarak birden soluğu sessizce bırakınız.

26. KONUŞMA ÖNCESİ ALIŞTIRMALAR • ● Omuzlar dik olacak şekilde geride nefes alınmalıdır. • ● Esneme hareketi yapılmalı, bu sırada karından gelen hareketlere de dikkat edilmelidir.

27. Bel kasları gerilerek çalışmalar yapılmalıdır. • ● Sesleme eylemine geçmeden önce boş olarak yavaş ve hızlı solunum egzersizleri yapılmalıdır. • ● Belli hedefler tespit edilerek sayı sayılmalıdır.

28. ● Dili, ağzınızda sakız gibi çiğneyiniz. • ● Dili, dişlerinizin arasına çeviriniz. • ● Dili, içeriye ve dışarıya doğru hareket ettiriniz. • ● Dili, yan tarafa çıkartınız. • ● Dili, burna yaklaştırmaya çalışınız.

29. ● Kalem ağza yan şekilde alınarak bir metin okunabilir. • ● Kalem uzunlamasına konularak bir metin okunabilir. • ● Çiçek koklar gibi nefes alınmalıdır. • ● Nefes, ateş üfler gibi verilmelidir...

30. Taban Ses Çalışmaları İyi bir konuşma her şeyden önce, seslerin tam ve anlaşılır söylenmesine bağlıdır. Bunun başarılabilmesi ise, birtakım taban ses çalışmalarını gerektirmektedir.

31. Öncelikle, ses yolunun işlek ve kıvrak hale getirilmesi zorunludur. Ses yolunda fizyolojik bir bozukluk yoksa aşağıdaki egzersizler iyi bir ses elde etmek için yararlı olabilir.

32. Türkçede kullanılan bütün ünsüzlerin önüne ünlüler getirilerek tekrarlanmalıdır: • ba, be, bı, bi, bo, bö, bu, bü • cac, ce, cı, ci, co, cö, cu, cü • aça, çe, çı, çi, ço, çö, çu, çü • dada, de, dı, di, do, dö, du,dü • faffa, fe, fı, fi, fo, fö, fu, fü...

33. SES • Ciğerlerden gelen havanın ses yolunun herhangi bir noktasındaki boğumlanması ile oluşan ve yayılarak kulaklarla algılanan titreşime ses denir. Sesler, ses yolu adı verilen akciğerlerden başlayıp boğaz, gırtlak, damak, dil, diş ve dudakların çeşitli hareketleri sonucunda oluşur.

34. Boğumlanma Akciğerlerden dışarıya atılmak üzere hareket eden havanın ağız ve burundaki çeşitli nokta ve bölgelerde engellemelere uğrayarak seslerin dışa yansımalarına boğumlanma adı verilir.

35. Şiddet • Sesin yarattığı etkinin gücüdür. Aynı tondaki seslerin hafif ya da kuvvetli oluşunu anlatır.

36. Yükseklik • Kalın sesleri ince seslerden ayıran niteliktir. Pes ses ve tiz ses olarak bölümlendirilir.

37. Frekans (sıklık) Sesin bir saniyedeki titreşim sayısına frekans ya da perde denir.

38. Tını Farklı cisimlerin titreşimlerinden aynı yükseklikte çıkan seslerin birbirinden ayrımını belirten niteliktir. Sesleri birbirinden ayıran özelliği.

39. TÜRKÇENİN BAZI SESLERİYLE İLGİLİ ÖZELLİKLER • Türkçedeki kimi sesler, telâffuz açısından son derece önem taşımaktadır. Aşağıda söyleyiş açısından en çok kullanılan ve yanlış yapılan sesler üzerinde özellikle durulmuştur:

40. 1.<< A>> Sesi : • Dilimizde harf olarak tek bir <<a>> bulunmakla birlikte ses olarak daha fazla "a" vardır. Bunlar: • Normal a: Altın, araba, alaca • İnce a: Kâr, hâl, kâğıt, hikâye, Kâzım. dikkat, sıhhat, saat...

41. Uzun a: Âmâ, âdet, hâlâ, âlâ, âşık, âlem; mana, dava, sadakat, vali, manidar, katil (öldüren)... • Darlaşan a: A sesinin “ı” sesine yaklaştırılmasıdır: • yapacağım → yapıcığım • uğrayıp → uğrıyıp • olacak → olıcak

42. 2. <<E>> Sesi : • Alfabemizde tek bir harfle gösterilen "e" ünlüsü ses olarak 3 ayrı şekilde karşımıza çıkmaktadır. • - Normal e: evet, değil, elek

43. - Kapalı e : yémek (yédim) Burada üzeri yatık çizgiyle gösterilen “e” sesi, “i” sesine yakınlaştırılan sesleri ifade etmektedir. • - Yayvan e : Keendi, beence, eelli, geençler...

44. 3- <<İ>> Sesi: • Bu ünlünün ses olarak iki türü vardır. • - Normal i: İlk, iki, ikinci • - Uzun i: Millî, ruhî, maddî, manevî, beşerî, insanî, coğrafî, medenî. Arapçadan gelen hâkim (hükmeden, karar veren), hakîm (bilen)...

45. 4-<<U>> Sesi : • Dilimizde normal ve uzun olmak üzere iki ayrı "u" sesi vardır. • -Normal u: uzun, ulus, ulu • -Uzun u : rûhî, Şûle, şûra, Tûba

46. 5- <<G>> Sesi: • Yabancı dillerden gelen bazı kelimelerde telâffuzda kalın bir "g" sesi çıkar: grizu, gri, gram, grev vb.

47. 6. Yumuşak <<Ğ>> sesi: • Döğmek, öğmek, koğmak gibi kelimelerdeki yumuşak "ğ" ler "v" sesine dönüşmüştür. Bu ses Türkiye Türkçesinde hissedilmeyecek derecede zayıf bir biçimde telaffuz edilir.

48. Bu sebeple yumuşak "ğ" sesi, bazı kelimelerde söyleyişte düşer; onun yerine kendisinden önceki ünlü uzatılır. • yağmur → yāmur • Uludağ → Uludā...

49. 7. K Sesi: • Biri kalın diğeri ince olmak üzere iki ayrı “k” sesi mevcuttur. Konuşmada, söyleyişte ortaya çıkar. Bu sesin kalınlık ve inceliği önündeki ünlüyle anlaşılır: • İnce k : kelebek, kitap, kibrit, kese... • Kalın k: kuş, korkak, kaplık,kara... • Bazı kelimelerde kalın ve ince “k” sesi, yan yana gelmiş olabilir: Akköprü, ek karar...

50. “ekonomi, eko, dekan, Amerika” gibi kelimelerdeki “k” sesinin kalın telaffuz edilmesi gerekir. • Türkçede kullanılan “k” sesinin kimi zaman gırtlaktan gereğinden fazla kalın telaffuz edilmektedir. • Kimi zaman da bu sesler ağız özelliklerinin etkisiyle “g” veya “h” seslerine dönüştürülmektedir. Bu tür söyleyişler, konuşmayı bozmaktadır.