Verschillende ingrepen in wonen, pensioen en zorg tegen elkaar afgewogen

1. Verschillende ingrepen in wonen, pensioen en zorg tegen elkaar afgewogen

2. Overzicht • Naar een heldere probleemstelling • Een overzicht van problemen en mogelijke oplossingen • Verschillende oplossingen tegen elkaar afgewogen • Conclusie

3. Uit de lopendediscussiesgerelateerdaanwonen, zorg en pensioenzijndrie (gepercipieerde) problementedestilleren Funding gap Gebruik huis voor pensioen Flexibeler penisoen Meer investeren in Nederland Huishoudens onder water Zorgsparen • Suboptimalekredietverlening • Inflexibelevermogensopbouw • Oplopendezorgkosten

4. Eenintegraleaanpaak van wonen, zorg en pensioenprobeertdezedrie (gepercipieerde) problemen op telossen, maar erzijnalternatieven • Suboptimale kredietverlening in NL Alternatief Probleem? Oplossing WZP Pensioenfondsen moeten investeren in NL (vastgoed, hypotheken e.d) Verbeteren functioneren van kredietmarkten in NL, bijvoorbeeld door vergroten transparantie Minder contractuele besparingen en/of volledige aflossen niet fiscaal verplichten Pensioen- en eigenwoningvermogen flexibeler aanwenden Vermogensopbouw is onvoldoende flexibel Verschillende vormen van zorgsparen Eigen bijdrage verhogen zonder zorgsparen Oplopende zorgkosten

5. Probleem 1:Is er een probleem in de kredietverlening en is een integrale aanpak van WZP de beste oplossing om mogelijke problemen bij de kredietverlening (van woon/zorgprojecten) tegen te gaan?

6. De kredietgroei aan zowel huishoudens als bedrijven is de afgelopen jaren positief gebleven, ook tijdens het hoogtepunt van de crisis. Bron: DNB

7. De kredietgroei aan zowel huishoudens als bedrijven is de afgelopen jaren positief gebleven, ook tijdens het hoogtepunt van de crisis. Bron: DNB

8. Voor zo ver er dus al sprake is van een probleem, is het nog maar de vraag of pensioenfondsen de aangewezen partij zijn om dit op te lossen door meer te investeren in Nederland • Pensioengeld is een hedge • Pensioenfondsen moeten investeren op basis van risico/rendement-afwegingen • Waarom investeren andere (buitenlandse) beleggers niet in NL als dit aantrekkelijk is?

9. Alternatieveoplossingenzijn het beterlatenwerken van kredietmarkten of het verlagen van de pensioenambitie • Beter laten functioneren van kredietmarkten kan bijvoorbeeld door de transparantie te vergroten middels standaardisatie. • HFC is hier al een project mee gestart op het gebied van RMBS • Andere ontwikkeling is Standaard Bedrijfs Rapportage en ideeën voor het opstellen van kredietrating voor MKB • Het verminderen van de contractuele besparingen is ook een mogelijk alternatief om meer ‘pensioengeld’ in de Nederlandse economie te investeren.

10. Stelling • Pensioenfondsen moeten zelf beslissen of zijn meer in Nederland willen investeren, hier is geen rol weg gelegd voor de overheid

11. Probleem 2:Vormt de inflexibele vermogensopbouw van Nederlandse huishoudens een probleem en is een integrale aanpak van WZP de beste oplossing om vermogens te flexibiliseren?

12. Een groot deel van het vermogen van Nederlandse huishoudens is niet liquide, want het is belegd in huizen en via pensioenen (%bbp) Bron: CPB

13. Daarnaast is het vermogen niet proportioneel verdeeld over de verschillende leeftijdscohorten Bron: Het pensioen staat als een huis, (2012) Vereniging eigen huis

14. Dithoeftgeenprobleemtezijn, maar twee ontwikkelingen leiden tot een toenemende behoefte aan flexibiliteit om schokbestendigheid te vergroten • Grote hypotheekschulden in combinatie met de dalende huizenprijzen (daling van 16% t.o.v piek in 2008). • Een mogelijke trend naar meer eigen betalingen in de zorg Met onvoldoende liquide vermogen kunnen huishoudens daarom minder goed schokken (ontslag, arbeidsongeschiktheid, ziekte) opvangen Openstaande vraag: hoe bereiken we meer flexibiliteit? Schuiven tussen bestaande potjes of meer vrije besparingen?

15. Veeloplossingenzijngericht op het verschuiven van geld in het enepotjenaar het anderepotjezonder de vrijebesparingenteverhogen Pensioen Pensioen Gevolg van deze route: nieuwe potjes kunnen welvaartverminderend werken door beperking keuzevrijheid

16. Het opnemen van pensioengelduiteensolidair en collectiefpensioenfonds is nietzosimpel… • Kern van het probleem: • Solidair stelsel kent netto betalers en netto ontvangers. Toestaan om geen premie in te leggen/geld uit de pensioenpot te halen, is vooral aantrekkelijk voor netto betalers: • Gebruik pensioengeld voor woning: • Vanwege doorsneestelsel zullen jongeren opt out kiezen en individueel gaan sparen via aflossing -> zet systematiek onder druk • In slechte tijden wil iedereen geld uit het fonds halen -> herstelvermogen onder druk • Gebruik pensioengeld voor zorg: • Minder gezonde mensen gebruiken pensioenvermogen voor zorg -> ‘sterftewinst’ niet gebruikt voor financiering lang levenden. • Minder tijd om rendement te maken op pensioenvermogen -> gat in financiering aanspraken en herstelvermogen onder druk.

17. Het gebruik van de eigenwoningvoorwonen/zorg is mogelijk, maar ingewikkeld… • Gebruik woning voor pensioen/zorg zonder drukken zorgkosten: • Kan via omkeerhypotheek of verzilveringconstructies • Maar informatieasymmetrie, moral hazard, averechtse selectie mogelijk problemen • Beleidrol voor de overheid? • Gebruik woning om collectieve zorgkosten te drukken, zonder meer flexibilisering mogelijk te maken • Eigen woning mee nemen in vermogenstoets voor langdurige ouderenzorg • Leidt tot hogere private bijdrage voor woningbezitters (remgeld) • Aandachtspunt: ongeveer een op de drie Nederlanders heeft geen eigen woning • Hoe kan hogere eigen bijdrage voor woningbezitters worden gefinancierd? Actieve rol overheid?

18. Daaromlijk het alternatiefommeermogelijkhedentebiedenvoorvrijebesparingensparenmeervoor de hand teliggen. • Minder contractuele besparingen • Niet langer fiscaal verplichten tot volledige aflossing Pensioen

19. Zeker omdat de vrije besparingen (% beschikbaar inkomen) negatief zijn, wat de schokbestendigheid van huishoudens onder druk zet. Bron: CPB

20. Meer vrije besparingen gaan echter gepaard met een risico op ondersparen, maar dit risico lijkt in Nederland beperkt.

21. Daarnaast is de totale omvang van de besparingen van de gehele economie groot, zie overschot op lopende rekening

22. Discussiepunten • Loopt Nederland nu het risico te veel te sparen? Hoe dit te bepalen? Wat is een optimaal macro spaarniveau?

23. Conclusie: De problemen zijn niet altijd helder, terwijl oplossingen gepaard gaan met negatieve bij effecten: focus op directe oplossingen • Suboptimale kredietverlening: • Er zijn risico´s, maar er is geen sprake van een credit crunch • Pensioenfondsen kunnen een rol spelen, maar verhouding tussen risico en rendement staat voorop • Daarom ook naar alternatieven kijken, zoals verbeteren transparanties/ standaardisatie • Inflexibele vermogensopbouw • Een beter onderbouwd probleem • Oplossingen die een integrale aanpak van WZP bieden gaan echter gepaard met veel negatieve bij effecten en zijn soms omslachtig • Het ligt daarom meer voor de hand op de vrij besparingen en schokbestendigheid te vergroten • Aandachtspunt is fiscale behandeling vrije besparingen

24. Vragen

25. Discussiepunten • Zijn alle discussies omtrent WZP echt terug te voeren tot drie problemen? Missen we iets? voettekst

26. Stelling • Combineren vermogenspotten is in theorie een mooi concept, maar de praktisch vormgeving en doelstelling van bestaande regelingen maken dat in praktijk nadelen integratie groter zijn dan voordelen. voettekst

27. Back up: Vormen de stijgende zorguitgaven een probleem en is een integrale aanpak van WZP (zorgsparen) de beste oplossing?

28. De oplopende zorg uitgaven vormen een probleem, omdat ze sneller groeien dan de welvaart en daarmee andere uitgaven verdrukken

29. Zorgsparen bestaat in twee varianten en kan in combinatie met een hogere private bijdrage de zorgkosten drukken • Gebruiken bestaand vermogen: huis/pensioen • Huis/pensioen wordt dan aangewend voor financiering hogere private bijdrage (huis voor langdurige zorg, pensioen bv in combinatie met eigen bijdrage in WMO) • Al besproken onder flexibilisering • 2) Extra sparen • Een nieuwe spaarpot bouwen om hogere private bijdrage te financieren • Doel: hogere eigen bijdrage faciliteren voettekst

30. Indien voor een vorm van extra zorgsparen wordt gekozen ligt verplicht individueel zorgsparen voor de hand • Waarom deze variant? • Doordat het gaat om een individuele spaarpot waar je boven een bepaald bedrag niet meer hoeft in te leggen en waarbij de spaarpot uiteindelijk ook eigendom is, ontstaat een rem op de zorguitgaven. • Waarom geen andere variant? • Vrijwillig individueel sparen kan al • Collectieve varianten hebben geen remwerking: je betaalt immers niet met je eigen geld, maar met collectief geld. • Voor welk type zorg? • Deze variant is vooral geschikt voor kosten die zich waarschijnlijker voordoen en niet al te hoog zijn.

31. Individueel verplicht zorgsparen kent echter een aantal kanttekeningen • Een generatie betaalt dubbel • Het draagkrachtprobleem voor de onderkant dat kan spelen bij vergaande verhoging van de eigen bijdragen wordt hiermee niet geheel opgelost • Er wordt nog meer huishoudvermogen illiquide, waardoor andere financiële schokken niet meer kunnen worden opgevangen

32. Alternatief is om private bijdrage te verhogen zonderzorg sparen in te voeren, hoewel dit ook nadelen kent • Draagkrachtprobleem voor de onderkant • Hiermee kan geen beroep worden gedaan op mensen die vroeger een hoog inkomen hadden maar daarna een inkomensval hebben meegemaakt. Bij zorgsparen kan dit wel. • Toch een meer voor de hand liggende optie?