Savant Abilities in a Child With Autism

1. Savant Abilities in a Child With Autism Robert O. Horst, MD; Robert L. Hendren, DO Çeviri ve Sunum : Seher KUZU

2. OTİZMLİ BİR ÇOCUKTA SAVANT YETİLER Seher KUZU 2009

3. 1887 de yayınlanan kitabında J.Langdon Down (ki daha önce Down Sendromuna ismini vermişti) bizi çelişkili bir terim olan “idiot savant (Aptal dahi)” terimiyle tanıştırdı.Bu terim , zeka geriliği olan fakat sınırlı bir alanda akranlarından aşırı derecede üstün durumda bulunan bireyler için kullanılıyordu. Seher KUZU 2009

4. Hayli yıl sonra 1943 te Kanner,diğeriyle ilişki kuramayan ya da ifade edici dili kullanamayan bir grup çocuğu tanımladı.Bu “otistik” çocuklar ayrıca sabit bir rutine bağlanma,zeka geriliği gösterme fakat iyi bir bilişsel güce sahip olma ve bellek üstünlüğü gibi özelliklere sahipti. Seher KUZU 2009

5. Daha yakın zamandaki yıllarda vaka raporları ve epidemiyolojik [Epidemiyoloji, toplumdaki hastalık, kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme sıklıklarını ve bunları etkileyen belirteçleri inceleyen bir tıp bilimi dalıdır.] çalışmalar dahi yetenekleri olan bir çok bireyin otistik olduğunu gösterir. Seher KUZU 2009

6. Tersine otistik özelliği olmayan zeka özürlü bireyler daha az savant becerilere sahip olabilirler.Bununla birlikte otistik çocukların büyük bölümü savant becerilere sahip olmaz , onların düşünce işlemlerinin benzersizliği yüksek uzmanlık becerileri geliştirebilecekleri olasılığını arttırabilir. Seher KUZU 2009

7. Bu maksatla savant yetilere dönük yapılan bu çalışma otistik zihni daha iyi anlamamıza hizmet edebilir. • Otizmve savant yetilerin arasındaki ilişkiyi açıklayan birçok teori vardır.Otistik bireylerin eğilimi “ağaçlar için orman kaybetmek” olabilir,savant yetilerin gelişmesi ve teoriler (örneğin “zayıf merkezi tutarlılık kuramı”) bu fikri detaylandırır. Seher KUZU 2009

8. Savant yetilerin varlığı bir yüzyıldan fazla bir zaman dilimi için bilimsel çevrelerde tartışmalara neden olmuştur ve son zamanlarda “Rain Man” filmiyle bu konunun ilgi çekiciliği harekete geçmiştir. Seher KUZU 2009

9. Popüler romanlardan “The Curious Incident of the Dog in the Nighttime (Ülkemizde “Süper iyi günler ya da Christopher Boone'un sıra dışı hayatı” ismiyle yayınlanmıştır.)” asal sayıları hesaplamak gibi savant yetileri olan otistik bir çocuğun komik ve dokunaklı bir hikayesini, bu bireyler ve süren savant yetilerinin halkın gözündeki ilgi çekici yerini ele alır. Seher KUZU 2009

10. Seher KUZU 2009

11. Bu çalışmada neler üzerinde odaklanıldı? • Savant yetilerin tanımlanmasındaki zorluklar • Otizm ve savant yetilerin değerlendirilmesi • Otizmin ayırt edici özelliklerinin savant yetilerin gelişimine katkısı Seher KUZU 2009

12. VAKA SUNUMU • NS 12 yaşında sosyal beceri problemleri ve dil gecikmesi geçmişine sahiptir.NS,3 yaşındayken kapsamlı bir sözcük dağarcığına ve 100 e kadar sayabilme yetisine sahipti.Ancak diğerleriyle anlamlı iletişim kuramıyordu.5 yaşına uygun konuşma ibareleri geliştiremedi. Seher KUZU 2009

13. Dil ile ilgili sorunları devam etti ve bununla birlikte Tv showlarında ki olaylar dizisini çoğu kez tarif edemiyordu,karşılıklı sohbetlerin altından kalkamıyordu.Gelişim basamaklarına uygun gelişmiş akran ilişkilerine sahip değildi. Onlar onu önemsiyorlardı ve onunla ilgileniyorlardı ama karşılıklı etkileşimleri yoktu. Seher KUZU 2009

14. Onlar ona bir arkadaş gibi davranıyorlardı ancak NS bu dinamiklerden haberdar değildi.NS yerinde müdahalelerle okulda orta düzeyde başarılı bir öğrenci olmuştu fakat soyut kavramlarla ilgili önemli problemlere sahipti.NS detay ve düzen hakkında çok endişeliydi ve bu düzene uymakta biraz zorluk yaşamaktaydı Seher KUZU 2009

15. Örneğin;3 yaşından önce sık sık yer üzerinde alfabe kartlarını doğru sırayla dizerdi ve eğer ailesi kartlara biraz girişimde bulunursa fark edilir bir şekilde bozuyordu.Hep resim yapmakla meşguldü ve zamanını bir kurşun kalem ya da tükenmez kalemle resim yaparak harcıyordu. Seher KUZU 2009

16. Okul günlerinde en az 2 saatini resim yaparak harcıyordu ve hafta sonları da sık sık altı saatten fazla resimle uğraşıyordu.Resim yapmaya takıldığı zamanlarda ki gerilimine ve uğraşısına rağmen diğerleriyle başarısını paylaşmıyordu.Tv izlemeyi seviyordu ama özellikle filmlerin sonundaki jeneriğin bitişini seyretmekten zevk alıyordu.Son olarak NS,biraz tekrarlayan motor hareketlere sahipti,örneğin elleri üstüne ve altına vurma gibi özellikle de küçük yaşlardayken. Seher KUZU 2009

17. Otizm Değerlendirmesi • Bir çocuğun bütün semptomlarıyla kapsamlı değerlendirilmesi titizlikle yapılmalıdır ve prenatal ve neonatal alanlara dair detaylı geçmişi,gelişimsel hikayesi,medikal hikayesi ,aile ve psikososyal geçmişlerine ilaveten birkaç müdahale kullanılmalıdır.İdeal bir psikiyatrik çalışma okulda ve evde bir çok düzenlemenin içinde yapılmış gözlemleri içermelidir. Seher KUZU 2009

18. Sosyal etkileşimdeki semptomlar, iletişim ya da oyun,kısıtlı ve olağandışı ilgiler ve davranışlar ve birkaç olağandışı semptomlar değerlendirilebilir.Medikal bir çalışmada fragil x ve tubero skleroza dair fiziksel ve medikal sebepler göz ardı edilmemelidir. Seher KUZU 2009

19. Kognitif beceriler ve uyum becerileri için psikolojik bir değerlendirme gerekebilir. • Nöropsikolojik testler birkaç husus gösterebilir.Kapsamlı bir dil konuşma,iş uğraşı ve fiziksel beceri değerlendirmeleri de önem taşır. Seher KUZU 2009

20. Otizme dair belli başlı özellikler sosyal etkileşimde bozulmalar ,sınırlı yineleyen iletişim ve stereotipik özellikler taşıyan davranışlar ,ilgiler ve aktivitelerdir.Diğer bozukluklarda da otistik özellikler görülebilir,fakat onlar diğer yönlere farklılaşır. • Aspergerli çocuklarda anlamlı konuşma gecikmeleri ya da iletişim bozuklukları olmaz.Otizmli çocuklar gibi sosyal anksiyete bozukluğu olan çocuklarda iletişim becerilerinde yaşıtlarının gerisinde olabilirler ama ikincisi bunun zararının farkında olabilir,özellikle ergenlikte endişeli olabilir. Seher KUZU 2009

21. Son olarak OKB li çocuklar tipik dil gecikmeleri ve otizmli çocukların sosyal gelişmelerini göstermeyebilir.Ayırıcı tanı aynı zamanda diğer gelişim bozuklukları ,örneğin; çocukluğun dezintegratif bozukluğu,rett bozukluğu,mental retardasyon,spesifik gelişim bozuklukları,erken çocukluk şizofrenisi,seçici konuşmama,stereotipik hareket bozukluğu,reaktif bağlanma bozukluğu,şizoid kişilik bozukluğu ve kaçınmacı kişilik bozukluklarını da kapsar. Seher KUZU 2009

22. Diğer Tarihçe(NS’ye dair) • NS çok erken bir yaşta resim yapmaya başlamış.3 yaşına geldiğinde tüm alfabeyi yazabiliyormuş ve birçok farklı fontlarda taklit edebiliyormuş.Resim yaparken objeleri ya da yüzleri çizmeden önce arka planı resmediyormuş.Bunlar onun için oldukça tipikti. Seher KUZU 2009

23. Savant Yetiler • Engelli bireylerde görülen istisnai yetenekleri karekterize etmek güçtür ve standart bir klasifikasyon(sınıflama) yöntemi de mevcut değildir. 1988’de Treffert 2 tipte klasifikasyon önermiştir; olağanüstü dahiler (prodigious) ve yetenekli dahiler (talented) Seher KUZU 2009

24. Olağanüstü dahiler, engelleri göz önünde bulundurulmadığı zaman bile, yani normal kriterler için de dahi olarak adlandırılabilecek ölçüde üstün becerilere sahiptir. Seher KUZU 2009

25. Yetenekli dahiler ise sadece engelleri göz önünde bulundurulduğunda üstün olarak nitelendirilecek becerilere sahiptir. Seher KUZU 2009

26. Amerikan Mental Retardasyon Birliği bu grubu (savant) “Mental retardasyonu olup da belirli alanlarda (aritmetik, takvim hesabı vb) olağanüstü yüksek seviyede yetenekler göstere bireyler” olarak tanımlar. Seher KUZU 2009

27. Bu tanım, herhangi bir engel konteksinde olup da herhangi bir alanda olağanüstü yetenek gösteren her duruma uygulanabilir ve Treffert’in yetenekli dahiler tanımını da içerisinde barındırır Seher KUZU 2009

28. Yine de, geleneksek yaklaşım, savant terimini ya da savant sendromunu normal gelişimin çok ötesinde bir yetenek seviyesi için yani Treffert’in olağanüstü dahiler tanımını içerecek şekilde kullanmaktadır. Seher KUZU 2009

29. Yetenekli dahi seviyesinin biraz altında olup da yine de dikkat çekici olan yetenekler için ara derecede yetenekler olarak ifade edilebilecek bir üçüncü kategorinin de (splinter skill) oluşturulması düşünülmüştür. Seher KUZU 2009

30. Entellektüel zorluklar yaşamakta olan bireylerin izole becerileri, görece güçlülüklerden (relative strength)olağanüstü dahiliğe kadar bir yelpazeyi ifade eder. Seher KUZU 2009

31. NS’in çizim becerileri dikkat çekici olsa da olağanüstü olarak tanımlanabilecek seviyede değildir. NS’in çizimlerinin hızı ve sayısının yanı sıra bu yeteneğin erken gelişmiş olması savant yeteneklerinin geneliyle örtüşse de, çizimleri güncel olarak 12 yaşında normal gelişen bir çocuğun çalışarak ulaşabileceği seviyenin ötesinde değildir. Yine de, becerisi kendi engelinin ışığında incelendiğinde dikkat çekicidir ve görece bir güçlülükten daha yüksek seviyededir. Seher KUZU 2009

32. Buna göre, NS’i yetenekli dahi olarak değerlendirmek mümkündür. Yine de istisnai yetenekler ile dahi yetenekler arasındaki ayırım net değildir. NS’in yeteneğinin dahi ile normal arasındaki seviye olan üçüncü kategoride (Splinter skill) olduğunu söylemek de pekâlâ mümkün olabilir. Seher KUZU 2009

33. Savant sendromunun gelişimsel yetersizliği olan bireyler içerisinde 2000 kişide 1-2 kişi olarak görüldüğü tahmin ediliyor. stephen wiltshire Seher KUZU 2009

34. Bununla birlikte yüksek işlevli otizmli bireylerdeki Savant yetilere rastlanır,bu %10 civarında tahmin edilmektedir. Seher KUZU 2009

35. Diğer taraftan savant yetilere daha fazla genel daha az fonksiyonel becerilerde dahil olabilir; hiperleksi,ender rastlanılan puzzle inşa etme yetisi ya da seyahat rotaları hafızası gibi.Savant yeti kızlara göre erkeklerde dört kat fazla görülür Seher KUZU 2009

36. Bununla birlikte Savant yetiler otizmde görülmez onlar aralarında ilişkilidir.Yetiler önemli bir güç ve diğer becerilerde ki güçlükleri kolaylaştırıcı olabilir ve muhtemelen tedavilerinde kullanılabilir.Örneğin;NS ‘ nin resim yetenekleri akranlarına göre çoğu kez ilginçtir ve sosyal dikkati çeker , sosyal etkileşimlerin artmasına liderlik eder. Seher KUZU 2009

37. Otistik Savantların Karakteristikleri • Otistik savantlar da ki özel yetilerden en çok görülenleri , hesaplama , müzik , sanat , mekanik yetiler ve aritmetik alanlarında görülür.Pek çok savantta tarih hesaplama yetileri görülür. Seher KUZU 2009

38. Tarih hesaplayan savantlar,yüksek bir takvimle bağlantılı veritabanı yapısını düşünüp bir araya getirebilirler ve bu veritabanındaki ilişkilerden faydalanarak hesaplama işlemleri kullanırlar. Seher KUZU 2009

39. Bununla beraber onların matematik becerileri diğer alanlara tipik olarak genellenemez.Müzikal yetenekli savantlar keskin bir yetiye sahiptirler ve bir akordla bireysel notalar tanımlamada ayrıcalıklı beceriler gösterirler. Dahi savantların çoğunluğu müzikal savantlardır. Seher KUZU 2009

40. Savant artistlerin karakteristikleri genellikle insanların dahil olmadığı gerçeğe uygun tasvirler,bir objeyle meşgul olma,hafızadan resim yapma,yüzü kağıda yakın bir şekilde resim yapma,ortalama bir özellik için farklı bir üstünlük gösterme,aynı konu üzerinde konuşmada ısrarcılığı içerir. Seher KUZU 2009

41. Savant artistler belirgin doğrusal perspektifli dekorları severler,az bulunur doku ya da renk kullanırlar ve sık sık çevresel detaylara ilişkin figürlerle başlarlar.NS otistik savantların ortak özelliklerinden birkaçına sahipti.İnsanları zorlukla resmedebiliyordu ancak çizgi film karakterlerini yorumlamakta daha iyiydi. Seher KUZU 2009

42. Şehir manzaralarını farklı perspektiften ve görüşten resmetmek için saatlerini harcayacaktı.O bellekten resmedebiliyordu ve sık sık bir resmin içindeki manzaradan daha fazlasına ilişkin görünüşleri kombine edebiliyordu.Ek olarak sık sık bir manzaraya ait bir yüzeysel elementi resmetmekle başlıyor ve yalnızca tanımlanmış alanları doldurmaya renkleri kullanıyordu.Son olarak diğerlerinin onun resimleri hakkında ne düşündükleri ile az ilgiliydi. Seher KUZU 2009

43. Etiyolojik Teoriler ve Otizm (Otizmin sebeplerine dair) • Zayıf merkezi tutarlılık teorisine göre otizm bir kognitif stildir.(Sıra dışı bir şekilde kavramayı ve dahi sendromunu açıklamaktadır) Seher KUZU 2009

44. Zayıf merkezi tutarlılık teorisi • Detaylardan bütün oluşturmada yetersizlik– weak central coherence - Bu yeteneklerin otistik bireylerin bilişselözelliği olan `detaylardan bütün oluşturmada yetersizlik' sonucuortaya çıktığı varsayılmaktadır. Otistik olmayan bireylerin çoğudışarıdan gelen bilgiyi `anlamaya yönelik' işlem yapmaya eğilimgösterirler. Otistik bireyler ise, detaylara yönelik işlem yapmaeğilimi gösterirler ve genellikle bütünsel anlamı kaçırırlar.Detaylara odaklanma özelliklerinin, otistik bireylerin yukarıdabelirtilen alanlardaki üstün yeteneklerini açıkladığıdüşünülmektedir. Bu özellikler otistik çocukların bazılarınınebeveynlerinde de görülebilmektedir. • (Bu kısım makalede yer almamaktadır.) Seher KUZU 2009

45. Detaylarla meşgul olma ve bütünü anlamaya yönelik başarısızlık otizme ait önemli bir klinik özelliktir.Kanner orijinal raporunda şöyle not etmiştir; “Bütünü oluşturan parçalara aşırı dikkat ,bütünü algılamayı güçleştirir.” Seher KUZU 2009

46. Otistik bir çocuk tarafından çizilen bir havaalanı resmi Seher KUZU 2009

47. Otistik özellikler gösteren bireyler,psikolojik testlerin içerisinde bloklardan şekil inşa etme becerisinde diğer çocuklardan daha iyi bir performans gösterebilirler.Bu bize parçaların içindeki parçaları bile yordayabilme becerileri olduğunu gösterir.Ek olarak bazı ifadelerde otistik çocukların iyi bir kelime hafızasına sahip oldukları ve kelime serilerini rahat okuyabildikleri ancak okudukları metnin ana fikrini akıllarında tutmakta zorlandıkları söylenir Seher KUZU 2009

48. Zayıf merkezi tutarlılık teorisi,Savant yetiler ve otizm arasındaki ilişkilerdeki önemli faktörlere ilişkin literatürü destekler.Bununla birlikte savant yetiler kadar otizmde de olağan dışılık görülür ancak tam olarak açıklanamamaktadır. Seher KUZU 2009

49. Savant, fazlasıyla detaylara obsesif bir dikkatle birleşmiş soyut düşünce kabiliyetsizliği gösterir .Savant yetileri açıklamak için önerilen budur.Nurcombe , kabul ediyor ki somut düşüncenin haddinden fazla kullanılması soyut düşünmenin gelişimini engellemektedir,obsesif düşünce kalıplarıyla birleştiği zamanda Savant yetilere liderlik edebilir. Seher KUZU 2009

50. Pek çok otizmli çocuk soyutlayamama ve obsesif olma gibi özelliklere sahip olabilir,bu ilişkiyi açılamaya yardımcı olabilir.Ek olarak diğer bozukluklardaki gibi obsesif davranışlar ve takıntılı ilgiler Savant yetilerle birlikte de görülebilir,örneğin OKB ,Tourette Sendromu,Frontotemproral demans gibi.Benzer olarak dış uyaranı elimine etme becerisi ya da bir şeye şiddetli bir şekilde odaklanma engeli savantlarda da görülebilir. Seher KUZU 2009