Plöntur og eitranir

1. Plöntur og eitranir Agnes Björg Gunnarsdóttir

2. Almennt um plöntur og eitranir • Flestar plöntur valda afar litlum einkennum þegar þær eru étnar • Aðrar valda miðlungs alvarlegum einkennum • Örfáar plöntur sem eru afar eitraðar og mögulega lífshættulegar • Td venusvagn og fingurbjargarblóm • Sumar plöntur geta valdið skaða eða dauða ef neytt í nægilega miklu magni • Geta þannig jafnvel verið heilsubætandi ef í nægilega litlu magni -> lækningajurtir • Td digitalis purpurea eða fingurbjargarblóm

3. Frh... • Mismunandi hvaða hluti plöntunnar er eitraður • Öll plantan • Einungis blómið/fræin • Einungis rótin • Planta getur verið miseitruð eftir tímabilum • Einstaklingsmunur á einkennum og alvarleika einkenna við eitrun • Einstaklingar með ofnæmi sýna oft meiri einkenni og við fleiri plöntutegundum en aðrir

4. Tvenns konar “eitranir” • Innbyrðing plantna veldur einkennum • Dæmi: gullregn • Snerting við plöntur veldur einkennum • Dæmi: brenninetla (poison ivy)

5. tíðnitölur • Almennt eru plöntur sjaldgæf orsök alvarlegra eitrana • Hins vegar fremur algeng orsök vægra eitrana í börnum • Algeng ástæða símhringinga í eitranarmiðstöðvar • 63.000 símtöl á ári í BNA • Börn eru 80% tilfella • Færri en 20% þessara tilvika eru það alvarleg að þurfi læknisaðstoð • Finnsk rannsókn á eitrunum í börnum: • 5% allra eitrana í börnum af völdum plantna • 28% símhringinga í eitrunarmiðstöðvar • Af 71 barni sem leitaði á sjúkrahús: 52 send heim, 2 stuttlega á gjörgæslu. Enginn dó. Allir útskrifuðust innan 24 klst

6. Tíðnitölur frh... • Dauði vegna plöntueitrana afar sjaldgæf í vestrænum ríkjum • 24.950 tilvik eitrana í Sviss frá 1966-1994: • 152 voru talin alvarleg • 5 dóu (1 vegna ýviðs, 1 vegna páskalilju, 1 vegna haustlilju, 2 vegna hemlock) • Eitrun af völdum plantna er meira vandamál í þróunarríkjum, bæði í börnum og í sjálfsvígstilgangi • Oleander, cerbera, sea mango, bird-lime...osfrv • Einnig þegar óléttar konur éta plöntur til að reyna að framkvæma fóstureyðingu • Oleander, ruta chalpensis

7. Plöntur eru misgirnilegar....

8. Ef barn gleypir/snertir eitraða plöntu... • Fara með barn til læknis • Mikilvægt að taka plöntuna, eða eins mikið af plöntunni og hægt er, með til læknisins • Fjarlægja allar plöntuleifar frá líkama, úr munni, augum osfrv • Skola vel svæði sem komust í snertingu við plöntuna • Kæling, kláðastillandi

9. Meðferð á sjúkrahúsi • Fyrst og fremst stuðningsmeðferð • Sjaldan sem þarf að nota lyf • Öndunaraðstoð ef við á • Í einstaka tilfellum eru til mótefni • Polyclonal mótefni, Fab • Afar dýr • Gegn colchicine og digoxin eitrunum • Colchicine eitrun; td klifurlilja og haustlilja • Lítil reynsla af mótefni • Digoxin eitrun; td fingurbjargarblóm • Ágæt reynsla af mótefni

12. Gullregn (laburnum)

13. Gullregn • Fremur lítil tré • Til ýmsar tegundir, hér á landi aðallega Fjallagullregn (L. alpinum) og Garðagullregn (L. watereri) • Báðar þessar tegundir eru eitraðar • Toxinið heitir Cytisine og er nicotineviðtaka agonisti • Allir hlutar plöntunnar eitraðir • Helst fræbelgirnir sem freista barna • Í hverjum fræbelg eru 3-5 fræ, en 2-10 fræ þarf til að valda eitrunareinkennum hjá börnum

14. Gullregn • Einkenni eitrunar: • Snemmkomin: Kviðverkir, háþrýstingur, tachycardia, tremor • Síðkomin: Hypotension, bradycardia, dyspnea, coma og öndunarbilun • Einnig: Mikil uppköst og/eða niðurgangur, krampar • Einkenni geta komið í ljós eftir 10 min eða eftir nokkrar klst • Meðferð: • Stuðningsmeðferð • Ekkert mótefni til

15. Fingurbjargarblóm (digitalis purpurea)

16. Fingurbjargarblóm • Vex villt og ræktuð • Getur orðið allt að 120cm að hæð • Öll plantan eitruð • Inniheldur digitalis glycoside • Notað í læknisfræðilegum tilgangi í litlum skömmtum (digoxine) • Afar þröngt meðferðarbil • Eitrun ef of stórir skammtar • Einkenni eitrunar • Gastroenteritis og minnkuð matarlyst • Rugl, sjóntruflanir, ofskynjanir, krampar • Hyperkalemia og hjartsláttartruflanir

17. fingurbjargarblóm • Greining: • Er hægt að mæla eiturefni í blóði til greiningar • Meðferð: • Stuðningsmeðferð • Blóðskilun ef hyperkalemia • Er til Digoxin/Digitalis sértækt Fab (fractionated antibody), notað ef ventricular arrhythmiur • Ekki mælt með notkun amiodarone eða rafvendingu við hjartsláttartruflunum • Einkenni geta versnað

18. Venusvagn (aconitum napellus)

19. Venusvagn • Getur orðið 100-120cm að hæð • Öll jurtin eitruð, sérstaklega blöð og rætur • Inniheldur ýmis hættuleg eiturefni (aconitine, mesaconitine, hypaconitine, jesaconitine) • Var sett á örvar- og spjótsodda fyrr á öldum • Var mikið notað á tímum Rómarveldis til að koma óvinum fyrir kattarnef • Varð loks bannað að rækta þessa plöntu – lá dauðarefsing við broti

20. Venusvagn • Einkenni eitrunar: • Kviðverkir, ógleði, uppköst og niðurgangur, svitamyndun • Er neurotoxiskt og veldur “tingling” kringum munn og á útlimum og lömun sem dreifist yfir líkamann, lömun öndunarvöðva, miklir verkir • Einnig hjartsláttartruflanir, hjartastopp ef háir skammtar • Greining: • Hægt að mæla styrk eiturefna í blóði eða þvagi • Meðferð: • Stuðningsmeðferð • Ekkert mótefni til • Er notað í “Traditional Chinese Medicine” til að meðhöndla “kulda” og “Yang skort” • Afar þröngt meðferðarbil

21. Túlípanar (tulipa Gesneriana)

22. Túlípanar • Innihalda toxin sem heitir tulipalin (glycoside) • Fremur vægt toxin • Veldur einkennum ef er innbyrt • Getur líka valdið húðeinkennum við snertingu • Magn efnis ræður einkennum • Einkenni ef innbyrt: • Kviðverkir og niðurgangur • Ógleði og uppköst • Svimi, mikil munnvatnsmyndun • Afar sjaldgæft: krampar og dauði • Einkenni ef snerting: • Kláði, verkur, roði, blöðrumyndun

23. Túlípanar • Blöð, stilkur og rætur/laukar innihalda öll toxinið • Áður gerðist það að laukarnir voru étnir í misgripum fyrir venjulega lauka • Sveltandi Hollendingar.... • Meðferð: • Fyrst og fremst stuðningsmeðferð • Ekkert mótefni til

24. Takk fyrir