Prawo w życiu społecznym

1. Prawo w życiu społecznym Bartosz Wardęga Barbara Kusz

2. Definicja PrawaPrawo – zespół norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, których przestrzeganie jest zagwarantowane przymusem państwowym.

3. Źródła prawa • W skład systemu źródeł prawa w Polsce wchodzą: • Źródła prawa stanowionego • Źródła prawa uznanego • W znikomym zakresie prawa zwyczajowego • Ogół źródeł prawa RP jest podzielony na • Źródła powszechnie obowiązującego prawa • Źródła prawa mające charakter wewnętrzny

4. Źródła prawa (c.d) • Źródła powszechnie obowiązującego prawa: • Konstytucja • Ustawa • Ratyfikowana umowa międzynarodowa • Rozporządzenia • Źródła prawa mające charakter wewnętrzny: • Uchwały Rady Ministrów • Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów • Zarządzenia ministrów

5. Konstytucjajest najważniejszym prawem RP. Jej przepisy stosuje się bezpośrednio. Wszystkie organy władzy publicznej, państwowej i samorządowej działają na podstawię i w granicach konstytucji. obowiązuje zasada, że organy te mogą czynić tylko to, na co pozwala im prawo. • Ustawajest to akt prawotwórczy uchwalany przez Sejm i Senat, ogłaszany przez Prezydenta RP. Ustawa dochodzi do skutku w procesie ustawodawczym. • Etapy procesu ustawodawczego • Inicjatywa ustawodawcza-czyli prawo zgłaszania do Sejmu projektów ustaw, przysługuję posłom( grupie przynajmniej 15 posłów) i komisją sejmowym, Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów, oraz wyborcom w liczbie co najmniej 100tyś. • Debata w Sejmie i Senacie nad projektami ustaw – toczy się tylko na plenarnych posiedzeniach. • Podpisanie ustawy przez Prezydenta- podpisaniem i ogłoszeniem ustawy zarządza Prezydent. Prezydent ma obowiązek odmówić podpisania ustawy gdy ta jest niezgodna z konstytucja, ma również prawo do odmowy podpisania ustawy i przekazania jej do ponownego rozpatrzenia przez Sejm jest to tak zwane prawo veta. Po ponownym jednak uchwaleniu ustawy musi ją podpisać w ciągu 7dni i zarządzić jej ogłoszenie.

6. Trzecią pozycję w hierarchii źródeł prawa w Polsce zajmująratyfikowane umowy międzynarodowe. Ratyfikacji dokonuje Prezydent RP. Odróżnia się umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą umieszczoną w ustawię a ratyfikowane przez Prezydenta tylko na wniosek rządu. Zarówno ratyfikacja umowy międzynarodowej jak i jej wymówienie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawię. Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w dzienniku Ustaw RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowna, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

7. Prawo do wydawania rozporządzenia maja: • Prezydent • Rada Ministrów • Prezes Rady Ministrów • Poszczególni ministrowie • Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji • Rozporządzeniemoże być wydane przez wskazany organ na podstawię szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawię i w celu wykonania ustawy. Upoważnienie określa organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia.

8. Akty prawa miejscowegowydawane są przez organy samorządu terytorialnego oraz przez terenowe organy administracji rządowej. Obowiązują one na obszarze działania tych organów. Mogą być wydawane na podstawię i w granicach upoważnień zawartych w ustawię. Aktami tego rodzaju są: • Rozporządzenia wojewodów • Uchwały w referendum gminnym • Uchwały rad gminnych • Uchwały zarządów gminy • Akty te dotyczą planowania przestrzennego, budżetu gminnego, statutu gminnego czy jej organów.

9. Rodzaje prawaWewnętrzne: Zewnętrzne:-konstytucyjne -międzynarodowe-administracyjne-cywilne-rzeczowe-pracy-finansowe-rodzinne-karne

10. Prawo konstytucyjne - to zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw obywatelskich, sposób tworzenia prawa.Prawo administracyjne – normy prawne regulujące organizację administracji publicznej, jej zadania i zasady działania oraz określa wzajemne prawa i obowiązki między administracją publiczną a podmiotami znajdującymi się na zewnątrz niej.Prawo cywilne – prawo dotyczące obywateli państwa, ich stosunków majątkowych oraz własności intelektualnej.Prawo rzeczowe – reguluje instytucje własności oraz inne formy korzystania z rzeczy.

11. Prawo pracy – reguluje stosunki pracy podporządkowanej, świadczonej przez jedną przez jedną osobę na rachunek drugiego podmiotu oraz norm regulujących inne stosunki społeczne ściśle związane z występowaniem w pracy.Prawo finansowe – określa stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.Prawo rodzinne – reguluje stosunki prawne w rodzinie zarówno niemajątkowe, jej istnienie i funkcjonowanie, stosunki wewnątrz rodziny jak i z osobami trzecimi.Prawo karne – zespół przepisów normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej.Prawo międzynarodowe - zespół norm regulujących ogół zdarzeń i faktów, mających miejsce w środowisku międzynarodowym.

12. Rodzaje norm prawnych • Normy prawnesą to wypowiedzi jak określone osoby o określonych okolicznościach mają się zachować, są zawarte w aktach prawotwórczych wydawanych przez organy państwowe, tj. w ustawach, rozporządzeniach itp. Normy prawne można dzielić według różnych kryteriów my ograniczymy się tylko do tych najczęściej używanych. • Podział norm prawnych według stopnia ich mocy prawnej są to: • Normy konstytucyjne • Normy ustawowe • Normy zawarte w aktach prawotwórczych podporządkowanych ustawię • Podział norm ze względu na zasięg terytorialny ich obowiązywania są to : • Normy wydane przez centralne organy państwa • Normy wydane przez organy terenowe

13. Podział norm według postępowania, które regulują są to: • Normy wyznaczające obowiązek- są to normy zarówno coś nakazujące jak i czegoś zabraniające, przewidują tylko jeden sposób postępowania dla adresata • Normy nadające uprawnienia- dają adresatowi możliwość wyboru zachowania zgodne z normą sposobu postępowania • Normy wolnościowe- przyznają adresatowi swobodę działania w jakimś obszarze stosunków społecznych • Podział norm według stopnia ich konkretności są to: • Norma konkretna- zawiera pełen opis wymaganego zachowania, adresat wie z niej wszystko • Norma odsyłająca- sama nie reguluje zachowania adresata, wskazują jedynie inne normy według których adresat ma postępować • Norma blankietowa- nie określa pożądanego zachowania również nie odsyła do innej konkretnej normy, sugeruje powstanie nowej normy która określi pożądane zachowanie

14. Wyróżnia się również takie normy jak: • Normy bezwzględnie obowiązujące-zawiera reguły postępowania obowiązujące bezpośrednia adresatów • Normy względnie obowiązujące- mają zastosowania gdy adresaci nie uregulowani danego zachowania się inaczej

15. Kontrola prawa, sądy:a) Sąd Najwyższy b) Sądy Powszechne: - Sąd Apelacyjny - Sąd Okręgowy - Sąd Rejonowy c) Sądy Administracyjne d) Sądy Wojskowe

16. Sąd Najwyższy – naczelny organ władzy sądowniczej w danym kraju. Głównymi celami są: rozpoznawanie kasacji wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych kończących postępowanie sądowe, podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce, stwierdzenie ważności wyborów: do sejmu, senatu, na prezydenta, a także prawomocności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego. Sąd apelacyjny – to organ wymiaru sprawiedliwości powołany do rozstrzygania w II instancji spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych z obszaru działania dwóch podległych mu sądów powszechnych. Sądy apelacyjne rozpoznają także kwestie szczególne przekazane im bezpośrednio przez ustawę. Są również sądami dyscyplinarnymi dla sędziów.

17. Sąd okręgowy – sąd powszechny orzekający zarówno w pierwszej i drugiej instancji. Sąd okręgowy orzeka jako sąd w pierwszej instancji w sprawach wyraźnie wskazanych przez odpowiednie przepisy prawa karnego lub cywilnego. W drugiej instancji sąd okręgowy rozpoznaje apelacje i zażalenia od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sąd rejonowy.Sąd rejonowy – w polskim systemie wymiaru sprawiedliwości sąd powszechny powołany do rozpoznawania wszystkich spraw należących do sądów powszechnych, z wyjątkiem spraw przeznaczonych dla sądów wyższej instancji.

18. Sąd administracyjny – to organ państwowy powołany do sprawowania kontroli działalności administracji publicznej oraz rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i miedzy samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz sporów kompetencyjnych pomiędzy organami tych jednostek a organami administracji rządowej. Sądami administracyjnymi są: wojewódzkie sądy administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny.Sąd wojskowy – sąd wyłączony spod sądownictwa powszechnego ze względu na szczególne kategorie podmiotowe (sprawcy) i przedmiotowe (określone sprawy). Działalność sądów wojskowych jest z reguły ograniczona do przestępstw popełnionych przez żołnierzy podczas czynnej służby wojskowej, polega nadzorowi orzeczniczemu sądów najwyższych.

19. Kontrola konstytucyjności – kontrola zgodności norm prawnych niższego rzędu z konstytucją. W Polsce organem sądownictwa konstytucyjnego jest Trybunał Konstytucyjny. Kompetencje TK:- badanie zgodności ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją - badanie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie- badanie zgodności umów międzynarodowych z ustawami- rozpatrywanie skarg konstytucyjnych - rozstrzyganie sporów między kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa- orzekanie zgodności Z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych- uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej i powierzenie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta- rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy.

20. Systemy prawne • Normy prawne obowiązujące w danym państwie tworząsystem prawny. Są uporządkowane według przyjętych zasad. Do systemu prawa stale przybywają nowe normy. Inne są z niego wyłączane. System prawa ma charakter dynamiczny. • Na system prawa danego państwa w danym momencie historycznym składają się obowiązujące w nim normy prawne w ich wzajemnym powiązaniu, z punktu widzenia cech wspólnych i cech je różnicujących. • O strukturze systemu prawa decydują: • Stosunki społeczne • Stosunki ekonomiczne • Stosunki polityczne • Cechy systemu prawnego: • Niesprzeczność • Zupełność

21. Systemy prawne (c.d) Polska i większość krajów europejskich posiada system prawa stanowionego. Najważniejszym źródłem prawa w tym systemie jest konstytucja, to ona stoi najwyżej w hierarchii prawa w tym systemie. W krajach anglosaskich obowiązuje inny system prawny, ponieważ w krajach tych źródłem prawa jest prawo zwyczajowe przykładem może być Wielka Brytania gdzie jest prawo zwyczajowe wywodzące się z tak zwanego rodzimego prawa powszechnego.

22. Dziękujemy za uwagę

23. Bibliografia:- Mraian Ciepaj , Podstawy wiedzy o prawie, ISSN 0860-9004, Politechnika Opolska-A. Łopatka, Prawoznawstwo, wydawnictwo PWN Warszawa 2000- J. Jabłonska- Bonca, Podstawy prawa dla ekonomistów, PWN Warszawa 2000