Autor filmowy

1. Autor filmowy • termin wskazujący na indywidualnego lub zespołowego/symbolicznego twórcę komunikatu filmowego; • traktowany selektywnie – jako pojęcie zarezerwowane jedynie dla szczególnej grupy twórców kina artystycznego („kina autorskiego”), lub uniwersalnie jako termin określający twórcę (podmiot sprawczy, nadawcę, autora) wszelkich odmian i gatunków wypowiedzi filmowej; • W sposobie ujmowania problemu autora filmowego można wyróżnić dwa równolegle biegnące nurty refleksji, którym odpowiadają dwie odmienne orientację, różniące się one między sobą sposobem podejścia do utworu filmowego jako tekstowego świadectwa pierwiastka autorskiego: • orientacja egzogenna rozpatruje fenomen autorstwa poza strukturą indywidualnej wypowiedzi filmowej, a niekiedy poza samą domeną filmu, łącząc jego istnienie z kontekstem społecznym, psychologicznym i filozoficznym; • orientacja endogenna ujmuje autora i pierwiastek autorski w filmie jako zjawisko pozostające w ścisłym związku z indywidualnymi właściwościami przejawianymi przez strukturę danej wypowiedzi filmowej lub też jej serię.

2. Autor filmu – autorstwo filmu • W ujęciu indywidualnym, typowym dla formowania się początkowego stadium refleksji teoretycznej nad filmem, „autor filmu” to osobowość twórcza: (reżyser, scenarzysta, autor zdjęć filmowych, producent, czy aktor), które potęga geniuszu nadaje dziełu filmowemu niepowtarzalny kształt i wyraz; • Natomiast w ujęciu zespołowym, próbującym uchwycić swoiste przesłanki i zjawiska występujące na obszarze teorii komunikacji oraz sztuki filmowej, pierwiastek „autorstwa filmu” realizuje się sumarycznie lub też interpersonalnie poprzez kolektywny udział poszczególnych współtwórców uczestniczących w procesie powstawania utworu filmowego: od fazy projektowej aż po finalny kształt ekranowy; • Fakt pojmowania autora jako jednostkowej osoby, która koordynuje przebieg pracy nad filmem nie wyklucza tego, że autorstwo jest z reguły rezultatem pracy wieloosobowej ekipy wyspecjalizowanych twórców i wykonawców biorących udział w jego realizacji.

3. Etapy rozwoju refleksji nad autorem filmu • Faza modernistyczna – od najdawniejszych początków refleksji nad filmem do „przełomu dźwiękowego” ewoluuje od pierwotnego przeświadczenia, że kinematografia jest dziedziną pozbawioną autora, do stopniowego wytworzenia się wielowariantowego repertuaru różnych koncepcji autora filmu: (reżyser, operator, producent, scenarzysta, aktor, grupa twórcza); ta tendencja odpowiada generalnie ówczesnemu rozwojowi poglądów na film: od pierwotnego przeświadczenia, że kinematograf nie jest domeną artystyczną, do coraz bardziej powszechnego i ugruntowanego przekonania, że film stanowi specyficzną, rządzącą się własnymi prawami dziedzinę twórczości i sztuki; • Faza techno-centryczna - od schyłku kina niemego do lat 50. przesuwa punkt ciężkości w swej refleksji z ujęcia uznającego człowieka za twórcę komunikatu filmowego na kamerę filmową, która jest jednocześnie medium reprodukcji mechanicznej i kreacji dzieła sztuki; • Faza semiotyczna została zapoczątkowana przez teorię „kina autorskiego”- ruch myślowy zrodzony nowofalową orientację twórców filmowych, odegrał dominującą rolę w latach 60. i trwał aż do lat 80.; myśl teoretyczna na autorem filmu w tym okresie rozwijała się początkowo przy użyciu instrumentarium lingwistycznego, a potem została wzbogacona przez socjologiczne teorie komunikacji; główne przekonanie tego nurtu sprowadzało się to konkluzji ze autora i autorstwa filmu ma charakter znakowy; • Faza postmodernistyczna od lat 80. do dziś charakteryzuje się przekonaniem o dewaluacji autora i autorstwa filmu; kino postmodernistyczne podkreśla, że autor filmowy „nie ma już nic do powiedzenia”, a jego osoba traci na znaczeniu w świadomości społecznej; u schyłku XX wieku film wkroczył w fazę „śmierci autora”, utraty jego podmiotowego charakteru lub depersonalizacji.

4. Autor filmu w procesie komunikacji społecznej • Kryteria autora i autorstwa filmu nie mają charakteru uniwersalnego, lecz są historycznie i kulturowo zdeterminowane; • Autor filmowy jako integralny aspekt każdego testu kinematograficznego odsyła - podobnie jak wszystko w semantyce tekstu – na zewnątrz: do innych dzieł danego twórcy, do modelu twórczości filmowej, a przede wszystkim do historycznie ukształtowanych wzorów filmowego podmiotu autorskiego; • Kino nie realizuje jednego wzorca autorstwa (np. reżyserskiego, jak uważali rzecznicy koncepcji „kina autorskiego”), gdyż praktyka komunikacyjna wykazuje, że zjawisko to ulegało w dziejach sztuki filmowej głębokim zmianom funkcjonalnym; • W toku rozwoju kina, od najdawniejszych początków, aż po współczesność nie ma okresów pozbawionych autora, a poszczególne jego stadia cechuje wielopostaciowa zmienność kolejnych – indywidualnych i ponadindywidualnych wariantów historycznych tego zjawiska; • Autor filmowy jest traktowany jako „zespół nadawcy” lub „układ nadawczy”,w którym indywidualna osoba twórcy filmowego jest tylko jednym z wielu istotnych jego elementów.

5. Autor filmu jako podmiot twórczy • Jest autorem zbiorowym, uosabianym przez wieloosobowy zespół twórców i realizatorów, z których każdy pełni określoną funkcję; ekipa filmowa niezależnie od swych indywidualnych dążeń i aspiracji poszczególnych jej członków pracuje nad jednym wspólnym dziełem; najrozmaitsze co do swego charakteru i pochodzenia elementy składające się na dany utwór stają się współczynnikami i liczą się jedynie jako system konfiguracji świadczący o integralności końcowego efektu twórczego (filmu); natomiast analiza struktury głębokiej przekazu filmowego pozwala dostrzec w nim całość wyposażoną w jeden nadrzędny autorski podmiot dzieła – twór, który daje się zrekonstruować jako istota symboliczna zwana autorem filmu; • Autorstwo w planie „zewnętrznym” i „wewnętrznym” utworu filmowego nie jest bytem oderwanym, lecz istnieje w korelacji z tekstem, jest zjawiskiem współistniejącym wobec indywidualnego dzieła względnie serii dzieł filmowych; relacja łącząca podmiot utworu filmowego z konkretnym twórcą nie ogranicza się jedynie do osoby reżysera; w kreowaniu symbolicznego bytu, jakim jest podmiot autorski filmu mają swój udział również inni twórcy; integralność osiągniętego rezultatu filmowego nie przeszkadza temu, aby wewnątrz całej struktury dostrzegać indywidualny wkład operatora, aktora, scenografa; kosmos dzieła filmowego okazuje się uniwersum zorganizowanym na prawach jedności w wielości i wielości w jedności; • Niezależnie od specyfiki rozmaitych wcieleń artystycznych, historycznych i kulturowych autorstwa filmu jednolita dla wszystkich tekstów filmowych jest płaszczyzna porównawcza, która wyznacza aspekt praktyki komunikacyjnej.

6. Podmiot autorski • jest kategorią zmienną i stale ewoluującą w dziejach sztuki filmowej, która podlega obserwacji na trzech poziomach komunikacji filmowej: • jako składnik obserwacji poszczególnych utworów i ich zespołów; • jako konieczny współczynnik wszelkiej twórczości filmowej; • jako kategoria systemu świadomości filmowej, tłumacząca się każdorazowo w kontekście owej świadomości i wraz z nią ewoluująca. • analizując dowolny komunikat filmowy pod kątem zrealizowanej w nim indywidualnej strategii autorskiej, można stwierdzić, że jest on zjawiskiem wewnętrznie złożonym; w polu jej oddziaływań ujawnia się każdorazowo gra dwóch przeciwnych czynników: • konwencji (wektor tradycjonalizmu) strategia autorska – jest to indywidualny asystemowy wariant sytuacji komunikacyjnej, zrealizowany przez autora w pojedynczym utworze filmowym (decyzje i wybory twórcy filmowego); • inwencji (wektor nowatorstwa) rola autorska to historycznie ukształtowany ponadindywidualny sposób konstrukcji podmiotu filmowego, funkcjonujący w systemie świadomości filmowej i w praktyce komunikacyjnej kina jako skonwencjonalizowany powtarzalny model budowania układu nadawczo-odbiorczego w przekazie filmowym; stanowi podlegający procesowi ewolucji twór wieloautorski; w tym sensie ma ona charakter nie tylko systemowy, ale i systemotwórczy.

7. Teoria autorska • proklamowana przez Jean-Luca Godarda i Françoisa Truffaut; • André Bazin określa autorską teorię kina jako „politykę autorską”, która opiera się na czterech podstawowych zasadach: • aksjologicznie umotywowanym podziale na autorów i realizatorów filmowych; • eksponowaniu fenomenu autora filmowego kosztem daleko-idącej negacji dzieła filmowego – „nie ma dzieł filmowych, są tylko autorzy”; • absolutyzowaniu osobowości autora filmu, co powoduje, że zyskuję on wymiar ponadhistoryczny; • estetyczny kult jednostki preferujący wybujały indywidualizm „autorskiej” koncepcji filmu jako sztuki przy jednoczesnym lekceważeniu społecznych i produkcyjnych uwarunkowań twórczości filmowej (pomijana zazwyczaj rola tematu, konwencji gatunkowej, stylu gry i reżyserii).