Mühendislik Etiği

1. Mühendislik Etiği Bölüm-2: Mühendislik-Bilim ve ETİK Cengizhan İpbüker - Çiğdem Göksel Muhetik_2009-01

2. Mühendislik ve ETİK • Mühendislik, matematiksel ve doğal bilimlerden, çalışma, deneyim ve uygulama yolları ile kazanılmış bilgileri akıllıca kullanarak, doğanın madde ve kuvvetlerini insanoğlu yararına sunmak üzere ekonomik yöntemler geliştiren bir meslektir. • Etik; insan ilişkilerinde, toplumsal, kültürel, siyasi, ekonomik, hukuki, bilimsel, teknolojik vb. tüm alanlarda insanın tutum, davranış eylem ve kararlarında belirleyici olan, hiç kimsenin dışında kalamayacağı, kaçınamayacağı ilke ve değerler bütünüdür. Muhetik_2009-01

3. Mühendislik ve ETİK Mühendislik, teknik ve etik standartlara göre gerçekleştirilen bir hizmettir. Etik, bir davranış standartları bilimidir. Muhetik_2009-01

4. Mühendislik • Mühendislik, bilimsel çalışmaların, araştırmaların sonuçlarını toplumun somut ihtiyaçlarını karşılamak üzere teknolojiye ve uygulamaya geçiren çalışmalar bütünüdür. • Mühendis, bir özne olarak insanın dünyayla olan ilişkisine aracılık eden ve bilimsel bilgiyi teknolojik bilgiye dönüştüren kişidir. • Mühendis olarak insan, başkalarıyla veya doğayla kurduğu ya da oluşturduğu bütün ilişkiler dünyasında farkına varsın ya da varmasın, etik eylemlerin ve aynı zamanda buna bağlı olarak etik ilişkilerin de öznesi ve nesnesidir. Muhetik_2009-01

5. Bilim • Bilim, tutarlılık ölçütüne bağlı bir sınama-yanılma, yanılgıyı ayıklama sürecidir. • Bilim normlara dayalı kuramsal bir etkinliktir. • Bilim, insanın çevresini ve bununla ilgili düşünce ve beklentilerini sorgulama etkinliğidir. Bu, insan yaşamı için temel bir ihtiyaçtır. Bilimsel eğitim almış insanların yaşam alışkanlığı İçinde bulunduğu durumu açıklar. Gözlem yapar. Bilgi edinir. ______ ______ Gelecek için öngörüde bulunur. Muhetik_2009-01

6. Bilim ve Mühendisliğin Tarihsel evrimi BİLİM 1940-1970 Çok disiplinli Bürokratik Kurumsal MÜHENDİSLİK 1980 _____ Disiplinler üstü Ticari Küresel Ağlar FEN ____1930 Disipliner Akademik Bireysel Üretim ve Pazarlama Buluşlar, icatlar Kuramlar Rekabet Kar ______ ______ Bilim artık insanlığa zarar mı veriyor? Muhetik_2009-01

7. Bilim ve Bilgi Üretmenin Değişen Kapsamı Siyam ikizleri Teknoloji Bilim Yapılmış Birikimli Tekdüze Rekabetçi Nesnel Yerleşik ___________________________________ Programlanabilir Gelişmeye açık Çoğulcu İşbirlikçi Yapıcı Evrensel Kavramların Melezleşmesi (Hybridizasyon) Tekno-Bilim Muhetik_2009-01

8. Hangi Şapkayı Takmalı ? Robert Lund (Sorumlu mühendis) Jerry Mason (Morton Thiokol Şirketi Başkan Yardımcısı) Mühendis şapkanı başından çıkarıp yerine yönetici şapkanı takmanın tam zamanıdır. Muhetik_2009-01

9. Sonuç: Challenger uzay mekiği havalandıktan kısa bir süre sonra parçalandı ve 7 kişilik mürettebatın tamamı hayatını kaybetti (28 Ocak 1996 Salı 1139). Muhetik_2009-01

10. Challenger Kazası İNCELEMESİ

11. Challenger kazası öncesi 1986 yılının 28 Ocak Salı günü bütün Amerika CHALLENGER kazası sonucu şaşkındı. Uzay gemisinin yedi yolcusunun tümü bir ateşten yumak halinde, bütün bir ülkenin televizyonunda ve gözleri önünde ölümlerine gitmişlerdi. NASA’nın teknolojik yetenekleri hakkında sonsuz bir güven ve saygınlığı vardı. Amerika, uzay teknolojisinde bir liderdi. Ne olmuştu? Bu kazanın sorumlusu kimlerdi?

12. Karar süreci CHALLENGER’IN başarısızlığı NASA’nın kumanda sistemi yöneticilerinden ileri gelmişti. Bu sistemin yıllarca, en son dakikaya kadar uzay gemilerinin fırlatılmasında “gidebilir/gidemez” kararını etkin bir şekilde verdiği kabul edilmekte idi. Hemen hemen bütün NASA uzay operasyonlarında, mühendisler en son dakikaya kadar birçok soruları cevaplamak zorunluluğundaydılar. Son dakikada bile yüzlerce karar vermeleri gerekmekteydi.

13. Mürettebat • CHALLENGER’IN fırlatılışı ise dört kere ertelenmişti. • ABD'nin Florida eyaletindeki uzay üssünden havalanan Challengerkalkıştan 73 saniye sonra ve 7 kişilik mürettebatıyla birlikte infilak etmişti.

14. Karar aşaması • Bir gece önce Nasa görevlileri kazaya sebep olan parçanın üreticileriyle birlikte saatlerce tartışmış ve sonuçta riski göze almaya karar vermişlerdi. • Teknik başarısızlık şöyle açıklanmıştı: • Roketlerin katı yakıt tankları arasındaki bölümleri birleştiren bağların sızdırmazlığını sağlamak üzere dizayn edilmiş bulunan büyük sentetik kauçuk görevini yapamamıştı.

15. O ringleri dizayn eden ve üreten MORTON-THIOKOL Şirketi mühendisleri ringlerin, çok düşük ısılarda aşınma nedeni ile uygun bir sızdırmazlığı sağlamalarındaki güçlükler üzerinde çok geniş tecrübe ve bilgiye sahiptiler. Isının 53 F’ın altına düşmesi potansiyel problemleri de beraberinde getirmekteydi.

16. Değerlendirmeler Uzaya fırlatılış günü sabahı ısı 18 Fahrenheit idi. • Tehlike işareti o kadar açıktı ki Morton-Thiokol’un atış alanında mevcut bulunan baş mühendisi uzun boylu tartışma ve görüşmelere rağmen atılışın yapılmasını onaylayan imzasını vermemişti. Bu reddedişin nedeni ya Marshall Uzay Merkezi’ndeki yöneticilerin ikna edilmeleri için bir konferansın yapılmasını sağlamak veya Thiokol üst kademe yöneticilerinin Şirket mühendisleri üzerine baskı yaparak ısrarlı olmalarını engellemekti.

17. Tartışma ve Karar THIOKOL fabrikasının 14 mühendis ve yöneticisinin yaptığı tartışmalı bir toplantı sırasında mühendislerden birkaçı ringlerinin emniyetli olmadığını ifade ettiler. Kimse dinlemiyordu, ellerinden gelen herşeyi yaptıklarına inanarak yerlerine oturdular. Bunun üzerine, THIOKOL’un üst kademe yöneticileri son bir gözden geçirmede bulundular. Bazı yöneticiler, mühendislerin görüşüne ters düşecek şekilde hareket edilmemesi düşüncesindeydiler, fakat UTAH işletmelerinin Genel Müdür Muavini şöyle bir zorlamada bulundu: “Beyler Mühendislik şapkalarınızı çıkarın ve onun yerine yöneticilik şapkalarınızı giyin.” En sonunda bütün yöneticiler kauçuk dizaynında yeterli miktarda emniyet payı olabileceğinde anlaşmaya vardılar. Bununla beraber mühendis ve teknisyenlerden hiçbiri atılış kararını desteklememekteydiler.

18. Komisyon Onayı

19. Baskı • Mühendislerce de karar onaylanmış oluyordu. • Tabi mühendisler ve teknisyenler üzerindeki bu baskı siyasi kaynaklıydı ve NASA yetkilileri tarafından yapılıyordu, verilen kararlar çok önemliydi. • Aylar öncesinden duyurulan tarihin ertelenmesi NASA’yı dolayısıyla ABD yi uzay araştırmalarında Rusya’nın bir adım gerisine itecekti. • Bu yüzden mühendislerin kararı tarihi bir önem taşıyordu.

20. Riskler ve Etik değerlendirme • Bu durum bizi mühendislerin davranışlarını etik açıdan değerlendirmeye iten sebebi ortaya çıkarır. • Mühendislerin tutumu yani sonuçları tahmin ettikleri halde baskı sonucu uzay aracının kalkışı için onay vermeleri kabul edilebilir bir davranış mıydı?

21. Değerlendirme ilkeleri • TMMOB’ UN mesleki davranış ilkelerinde belirtildiği gibi; • Mühendisler ,kendilerinden istenen işin toplum ve çevre için ciddi bir tehlike yaratacağı sonucuna varırlarsa ve bu konudaki mesleki yargıları işveren ya da üstü tarafından dikkate alınmıyorsa, görüşlerini işverene ya da üstlerine yazılı olarak bildirmeliler; sonuç alamamaları durumunda meslek örgütlerini ve gerektiğinde yetkili makamları ve kamu oyunu bilgilendirmeliler.

22. Kaza sonrası İtirazları kabul edilmeyen ve istifasını hemen orada sunan ”Morton Thiokol” başmühendisi evine yorgun ve mutsuz gider. Evinde kendisini karşılayan karısının moralinin neden bozuk olduğunu sorması üzerine “Morton Thiokol” başmühendisi aynen şöyle der ” Ne mi oldu? Hiç... Sadece yarın masum 8 kişiyi uzaya sonu olmayan bir maceraya, ölüme gönderecekler. Bunun dışında güzel bir gündü.”

23. Kaza sonrası Ertesi gün yani fırlatmanın olacağı gün eşyalarını toplamak üzere eski işyerine giden mühendis, arkadaşların ısrarları üzerine fırlatmayı izlemek üzere televizyon salonuna gider. Ancak fırlatma anında içgüdüsel olarak başını ekrandan çevirir ve duvara bakıp gözlerini kapatır. Ve o tarihi olay gerçekleşir. Mekik havada infilak edip 7 kişi havada feci şekilde can verirler. O gün herkes gerçekle yüzleşmiştir. Adı “Challenger” olan yani “Meydan Okuyucu” olan bu mekik neye meydan okuduğunun farkında olmadan yüz binlerce parçaya ayrılıp Florida'nın sahillerine ve okyanusun serin sularına gömülür. Bu olaydan sonra ”Morton Thiokol” eski başmühendisi, iş ahlakı üzerine Stanford Üniversitesi'nde ziyaretçi profesör olarak seminerler vermeye başlar ve bu görevine halen daha devam etmektedir

24. Otto Lilienthal (1848-1896) Mutlu çaba... Muhetik_2009-01

25. “Enola Gay”B29 Superfortress Mürettebatı Pilot: Paul Tibbets Yardımcı Pilot: Robert Lewis Bomba Ekibinden: Thomas Ferebee Navigasyon:Theodore Van Kirk Radar: Jacob Beser Silah Görevlisi: William Sterling Silah görevlisi yardımcısı: Maurice Jeppson Radar: Joe Stiborik Kuyruk topçusu: George Caron Uçak mühendisi: Robert Shumard Radyo operatörü: Richard Nelson Uçak mühendisi: Wayne Duzenberry Hazin son... 6 Ağustos 1945 Hiroşima 815 140 bin kişi kavrularak can verdi Muhetik_2009-01

26. The devil’s engineer Des Teufels Ingenieur Şeytanın Mühendisi Roket teknolojinin gelişmesini sağlayan önemli bir bilimadamı. Von Braun, II. Dünya Savaşı'nda Alman roket sanayiinin başındaydı. Savaş bittikten sonra Amerikalıların gizli Paperclip Harekâtı ile kaçırılarak ABD'ye götürüldü. Tüm SS geçmişi silinerek Amerikan vatandaşlığına geçirildi. ABD kıtalararası balistik füze programında ve Amerikan uzay programında çalıştı. Ay'a insan gönderilmesini sağlayan Apollo projesinin roketi Saturn V, von Braun tarafından tasarlanmıştır Wernher von Braun (1912-1977) Muhetik_2009-01

27. Etiğin Küresel ve Evrensel Boyutu “Evrensel gereksinimler, evrensel kurumlar ve kurallar ister.” Prof. Dr. Leslie Lipson “Uygarlığın Ahlaksal Bunalımları” Muhetik_2009-01

28. Global Etik • Her yıl açlık yüzünden dünyada 38 milyon insan ölmektedir. UNICEF’in 1989 tarihli yıllık raporuna göre, temel sağlık hizmetlerinden yoksun oldukları için hergün 40000 çocuk ölmektedir. Bu ölümleri önlemek için gerekli olan miktar 2.5 milyar dolardır. 1988 yılında dünyanın askeri amaçlarla harcadığı para yaklaşık 900 milyar dolardır. • Indra Gandhi, “tek bir kıtalararası füze fiyatına, 200 milyon ağaç dikmek, 1 milyon hektar alana sulama sistemi sağlamak, 50 milyon kötü beslenen çocuğu beslemek, 65000 sağlık merkezi 340000 okul açmak mümkündür” demiştir. Muhetik_2009-01

29. Evrensel Etik “Etik’le ilgili gördüğümüz yeni bir gelişme de, bütün kültürlere saygı talebinin ve postmodernizmin norm sorunlarına relativist yaklaşımının -”her şey olur” (anything goes) ilkesinin- yarattığı kargaşa karşısında, bazı çevrelerde “evrensel bir etik” veya “evrenselleştirilebilir bir etik” ya da “global bir etik” geliştirme girişimleridir. Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi bu tür temel etik normlar getirme niyetiyle oluşturulmuştur, bu bakımdan da bir evrensel ahlâklılık bildirgesi -ya da “evrensel etik”- sayılabilir. “Evrensel bir etik” veya “global bir etik” oluşturmaya çalışanlar da normlar peşindedirler. “ İoanna Kuçuradi “Etik ve Etikler” Muhetik_2009-01