Kapittel 5. Mellomalderen i Europa

1. Kapittel 5. Mellomalderen i Europa NYNORSK Elevane skal kunne – presentere eit emne frå mellomalderen ved å vise korleis utviklinga er prega av brot eller kontinuitet på eit eller fleire område Påbygging

2. Mellomalderen – periodisering Tidleg mellomalder: 500 til 1000 – Europa på defensiven: – Folketalet er lite – Angrep frå mange kantar – Små byar og lite handel Høgmellomalder: 1000–1300 – Europa på offensiven: – Handelen aukar, og byane veks – Sjølvkjenslaaukar i takt med veksten på ulike område i samfunnet Seinmellomalder: 1300–1500 – Periode prega av folketapet på grunn av svartedauden. – På den positive sida blomstrar renessansekunsten i Italia og Nederlandene, og folk flest får høgare levestandard. Påbygging

3. Føydalsystemet: Ein modell som vi kan bruke når vi skal forsøke å forklare mellomaldersamfunnet. Korleis? – Samfunnet var bygd opp hierarkisk, som ein pyramide. – Kongen på toppen. For å sikre seg lojalitet kunne han låne ut jord til mennene sine (feudum/len). – Dei som lånte jord, blei kalla vasallar og var forplikta til å utstyre riddarar og delta i forsvaret av kongen. – Domenejord: Godsherrens eiga jord, som han dreiv sjølv. Bøndene måtte forplikte seg til å arbeide eit visst tal dagar på godset. Påbygging

4. Kvifor føydalsystem? – Kongane mangla pengar til å finansiere eigne hærar. – Samfunnsordenen var innstifta av Gud. – Frankarane under Karl den store bygde opp dette systemet først. – Målet var å byggje ei sterk statsmakt, med ein konge på toppen av føydalpyramiden. Påbygging

5. Høgmellomalderen 1000–1300 Kvifor? – Vendeplogen av jern gjorde fleire område dyrkbare, og jorda var mindre utsett for utpining.  – Utviklinga av bogtreet, som hindra at hesten blei kvalt, gjorde han til eit viktig trekkdyr.   – Rotasjonssystem hindra utpining av jorda. Treskiftebruk. Resultat:  – Auka vareproduksjon  – Befolkningsvekst  – Fleire kunne arbeide utanfor jordbruket  – Byvekst og handel skaut fart Påbygging

6. Maktkamp: Verdsleg makt mot kyrkjemakt – Paven: Ønskte full råderett over presteskapet og ville forfølgje brot på kristen lov. – Meinte at kyrkja styrte i åndelege saker, mens kongen hadde autoritet i verdslege saker. – Fridom til å utnemnebiskopar – investiturstriden. – Kongen: Ønskte kontroll med presteskapet og ville sjølvutnemnebiskopar. Påbygging

7. Svartedauden – Byllepest frå Asia som herja i Europa 1346–1350. – Kom på toppen av ei jordbrukskrise som hadde vaksesidantidleg på 1300-talet. – Svartedauden reduserte befolkninga i Europa med mellom 30 % og 50 %. – Mange meinte at pesten var ei straff frå Gud. – Reduksjonen i folketalet førte til mangel på arbeidskraft. – Adelen måtte gi bøndene betre vilkår til gjengjeld for arbeidskrafta deira. – Resultat: Maktforholda i samfunnet endra seg. Bøndene fekk det noko betre. Påbygging