G L E B Y NA NASZYM TERENIE

1. G L E B Y NA NASZYM TERENIE

2. Gleba jest to wierzchnia warstwa litosfery, powstała na skutek działania wody, klimatu, temperatury oraz organizmów żywych. Jako warstwa czynna biologicznie, gleba podlega ciągłym przemianom. Pojęcie gleby

3. Na powierzchni Ziemi znajduje się naturalna powłoka glebowa, czyli pedosfera. Gleba stanowi podstawowe środowisko życia różnych organizmów żywych. Powstaje w wyniku długotrwałego i skomplikowanego procesu, zależnego od różnorodnych czynników glebotwórczych. Składniki gleby występują w trzech fazach (równych stanom skupienia): stałej, płynnej i gazowej. Fazę stałą stanowią związki mineralne - zwane szkieletem mineralnym, płynnym składnikiem gleby są wodne roztwory glebowe, a w stanie gazowym występuje powietrze glebowe. W powierzchniowej warstwie zwietrzałego materiału skalnego następuje rozwój życia organicznego. Na przeobrażenia zachodzące w tej warstwie, zwane procesem glebotwórczym, mają wpływ klimat i roślinność. Szczątki roślinne ulegając rozkładowi, zamieniają się w próchnicę, ponadto takie środowisko stwarza warunki do obfitego i szybkiego rozmnażania się różnych drobnoustrojów - bakterii i grzybów, które wpływają na dalszy rozkład substancji organicznej i przemiany chemiczne składu mineralnego. Końcowym produktem wietrzenia skał przy współudziale żywych organizmów jest gleba, zawierająca w swoim składzie substancje mineralne i organiczne, których wzajemny stosunek jest zmienny i uzależniony od warunków tworzenia się gleby i czasu trwania procesu glebotwórczego. Skład gleb młodych jest zbliżony do skały macierzystej, z której pochodzi zwietrzelina, w glebach starszych związek ze skałą macierzystą stopniowo zanika. Czym jest gleba?

4. Większość gleb składa się z kilku poziomów: -Poziom próchniczy - tworzony jest przez rozłożone szczątki organiczne obumarłych roślin i zwierząt. -Poziom wymywania - powstaje w wyniku wymywania z niego łatwo rozpuszczalnych związków organicznych do niższej warstwy. -Poziom wmywania - tworzy się na skutek osadzania się związków organicznych przenoszonych przez przesiąkającą wodę w wyższego poziomu. Powstaniegleby Poziomy na przykładzie gleby brunatnej wytworzonej z gliny oraz gleby bielicowej wytworzonej z piasku luźnego.

6. Rodzaje gleb przedstawionena rysunku

7. Czynniki wpływające na proces glebotwórczy prowadzą do powstania i rozwoju określonych typów gleb. Czynniki te występują jednocześnie, a typ gleb zależy od charakteru ich oddziaływania. Zdarza się, że jeden z czynników dominuje. Czynniki glebotwórcze to: -Podłoże skalne, jako podstawa, na której rozwija się gleba, jest istotnym czynnikiem glebotwórczym. Tworzy ono szkielet mineralny, umożliwiający dalsze zmiany. Skała macierzysta dostarcza glebie składników mineralnych. -Rzeźba terenu wpływa na przebieg denudacji, czyli usuwania zwietrzeliny z powierzchni skały. Równiny umożliwiają dłuższy rozwój gleby. Na obszarach bardziej urozmaiconych duże znaczenie ma wielkość nachylenia stoku: przy sporym nachyleniu gleba często pozostaje w stanie inicjalnym. Czynniki glebotwórcze

8. Woda jest czynnikiem glebotwórczym o bardzo dużym znaczeniu, choć może zarówno tworzyć, jak i niszczyć. Silne opady wypłukują z gleby wartościowe składniki. Woda wspomaga też proces wietrzenia, wzbogacający glebę. Czynnikiem różniącym gleby jest również klimat. Pod wpływem klimatu na obszarach o podobnej budowie podłoża mogą wykształcić się różne typy gleb. O powstawaniu ich decydują takie elementy klimatu, jak: temperatura i wilgotność powietrza oraz opady atmosferyczne, a w klimatach suchych dodatkowo wiatr. Za najważniejszy czynnik glebotwórczy uważana jest biosfera, czyli roślinność i zwierzęta. Zespół organizmów glebowych, zwany edafonem, przyspiesza proces glebotwórczy i decyduje o jego charakterze.

9. brunatne opadowe- glejowe czarnoziemy mady rzeczne gleby górskie gleby płowe Gleby występujące na naszym terenie :

10. -W dolinach rzek Wisły, Sanu, Wisłoki i Wisłoka zalegają urodzajne mady. W rejonie Jarosławia, Przemyśla i Przeworska występują najlepsze gleby w województwie - czarnoziemy wytworzone z lessów. W rejonie Kotliny Sandomierskiej znajdują się ponadto w mniejszych ilościach gleby torfowiskowe i bagienne oraz czarne ziemie. -Na Przedgórzu występują gleby bielicowe utworzone z lessów. Na terenie Pogórza Karpackiego oraz w kotlinie Dołów Jasielsko-Sanockich występują gleby brunatne i bielicowe pyłowe. Na obszarach wyżynnych i górskich zalegają głównie gleby brunatne i bielicowe, wytworzone ze skał fliszowych. W rejonie Beskidu Niskiego i Bieszczadów występują gleby brunatne i bielicowe gliniaste oraz tzw. gleby szkieletowe. Ponadto w rejonach górskich występują w mniejszych ilościach gleby bagienne i mady -W ogólnej ocenie gleby województwa poza nielicznymi wyjątkami, należą raczej do gleb ubogich. Większość z nich zaliczyć można do IV i V klasy bonitacyjnej.

11. Gleby brunatne właściwe – charakteryzują się odczynem obojętnym lub w południowych rejonach nawet słabo alkalicznym. Struktura poziomu próchnicznego jest wyraźnie wykształcona i w znacznym procencie wodoodporna, co stwarza korzystne warunki dla rozwoju systemu korzeniowego roślin uprawnych. Gleby brunatne właściwe powstają z utworów bogatych w zasady. Charakteryzują się wymyciem węglanów do głębokości 60-80 cm oraz brakiem przemieszczania frakcji ilastej, wolnego żelaza, glinu. Mamy gleby eutroficzne (charakteryzujące się odczynem słabo kwaśnym do obojętnego oraz wysyceniem kompleksu sorpcyjnego powyżej 60%) oraz gleby mezotroficzne o odczynie kwaśnym do słabo kwaśnego, gdzie wysycenie zasadami kompleksu sorpcyjnego sięga 30-50%. Gleba Brunatna:

13. Gleby opadowo-glejowe są to gleby astrefowe. Powstają w wyniku płytko zalegających wód opadowych (oglejenie odgórne). Pozbawione są tlenu i można je rozpoznać po sinawo-zielonej barwie. Gleby opadowo-glejowe

15. Czarnoziemy – bardzo żyzne gleby powstałe na podłożach lessowych i lessopodobnych, czasem na glinach marglistych, bogatych w związki wapnia (w warstwie ornej często obecny jest węglan wapnia) i magnezu. Czarnoziemy mają odczyn słabo kwaśny, dużą miąższość poziomu próchniczego (50-60 cm) i znaczną zawartość próchnicy (ok 3%), powstałej z butwiejących szczątków roślin zielnych, która nadaje jej czarną barwę. Do najważniejszych gleb czarnoziemnych należą: szare gleby leśne, czarnoziemy, czarne gleby tropikalne. Czarnoziemy:

17. Mady– gleby powstałe w wyniku nagromadzenia się materiału niesionego przez wody i akumulowanego w wyniku wytracania energii wody. Zasadniczą cechą mad jest obecność w profilu naprzemianległych warstw o różnym składzie granulometrycznym. Poszczególne warstwy mogą cechować się skrajnie różnym składem granulometrycznym lub zbliżonym. W zależności od typu utworów dominujących w profilach glebowych wyróżnia się mady: lekkie średnie ciężkie Mady Rzeczne:

19. Gleby górskie – zajmują około 16% powierzchni lądowej Ziemi. Ze względu na urzeźbienie terenu, na którym występują, większość z nich znajduje się w stanie inicjalnym. Silna erozja glebowa, związana ze zmywaniem wierzchniej warstwy, nie pozwala na dojrzałe wykształcenie gleby. Gleby górskie wykazują ogromne zróżnicowanie, będąc zależne od typu podłoża, nachylenia stoków, warunków klimatycznych, charakteru roślinności. Gleby te cechuje piętrowość (strefowość pionowa), będąca konsekwencją wysokości nad poziomem morza. Gleby Górskie:

21. Gleby płowe – dość żyzne gleby brunatnoziemne. Cechą charakterystyczną gleb płowych jest wymycie iłu koloidalnego i przemieszczenie go bez rozkładu do niżej położonego poziomu Bt. Występują w strefie umiarkowanej morskiej i przejściowej - w Europie Zachodniej i Środkowej, w tym także w Polsce. Występuje pod lasami liściastymi i mieszanymi. Najczęściej uprawiane na tych ziemiach są: pszenica, jęczmień, żyto, owies Gleby Płowe:

23. Skład chemiczny, formy, związki i przemiany pierwiastków określamy mianem właściwości chemicznych gleby. Badania są prowadzone aby oznaczyć: - zawartość materii organicznej gleby. Jeśli gleba jest prawidłowo użytkowana powinna występować równowaga pomiędzy substancjami organicznymi i  tworzącymi się związkami próchnicowymi. W przypadku przyspieszonej mineralizacji możemy wnioskować, iż doszło do zakwaszenia lub akumulacji toksycznych związków. Aby zbadać ilość substancji organicznej w glebie stosuje się metodę barwową. - zawartość próchnicy, a także węgla organicznego utlenialnego. Węgiel i próchnica pozwalają oszacować zawartość substancji organicznej w glebie, a także stopień jej humifikacji. Zawartość węgla w glebie świadczy o zawartości próchnicy. Należy zastosować przelicznik 58%. Sposób oznaczenia opiera się na utlenianiu węgla C do dwutlenku węgla CO2. oznaczenie przebiega w środowisku kwaśnym. - zawartość azotu. Jest zależna od jakości oraz ilości substancji organicznej, a także od stopnia rozkładu (C\N). zawartość azotu w glebie to zawartość azotu organicznego + zawartość związków mineralnych azotu. Oznacza się również ilość ołowiu, kobaltu, kadmu, niklu, magnezu i manganu. Odczyn pH, sorpcyjność i właściwości ohydo-redukcyjne określają właściwości fizyko-chemiczne.  Właściwości chemiczne oraz fizyko-chemiczne

24. Odczyn gleby – jest zależny od stężenia jonów wodorowych H+ i zasadowych OH-. ph ma związek z aktywnością biologiczną. Jeśli stosunek jonów kwasowych do zasadowych jest równy 1 to pH jest neutralne. W środowisku kwaśnym występuje przewaga jonów H+, a w środowisku zasadowym jonów OH-. do oznaczenia odczynu gleby używa się dwóch metod. Pierwsza to pomiar potencjometryczny (polega na mierzeniu różnicy potencjałów pomiędzy półogniwami. Drugą metodą jest pomiar kolorymetryczny (mierzy się barwę cieczy, która powstaje w wyniku reakcji: płyn Helliga + gleba).  Zdolność sorpcyjna – to zdolność absorbenta do absorpcji par, gazów, cząsteczek niezdysocjonowanychoraz jonów pochodzących z roztworu glebowego. Polega to na pochłanianiu wymienionych substancji, które zachodzi na powierzchni tego absorbenta. W przypadku gleby sorpcja zależy od koloidalnej fazy stałej (są to cząsteczki 2*10-3mm). Wyróżniamy: koloidy glebowe, Fe(OH)2, Fe(OH)3, Al.(OH)3, minerały ilaste, kompleksy ilasto-próchnicze i próchnicę. Wyróżniamy trzy typy sorpcji: biologiczną, chemiczną i wymienną. W glebie funkcjonuje ta ostatnia. Jej istotą jest wymiana wcześniej zaabsorbowanych jonów na te znajdujące się w roztworze glebowym. Maksymalną ilość kationu H+, którą jest w stanie zaabsorbować 100 g materiału glebowego nazywa się pojemnością sorpcyjną gleby. W czasie zachodzących reakcji redoks dochodzi do przyłączania lub oddawania elektronów. W czasie przemian materii organicznej w glebie dominują procesy utleniania (są nieodwracalne).

25. Gleby orne (uprawne) – pozostają pod stałym, silnym wpływem człowieka, co skutkuje w zasadniczych zmianach ich właściwości, dzięki uprawie i nawożeniu wzrasta dynamizm tych gleb • Gleby darniowe (łąkowo-pastwiskowe) – są to gleby trwale porośnięte roślinnością trawiasto-zielną lub trawiasto-turzycową; poziom darniowy – reguluje uwilgotnienie, ciepłotę i dostęp powietrza do profilu gleby • Gleby leśne – w większości przypadków mają dobrze rozwinięty profil, a korzenie rosnących na nich drzew i krzewów sięgają głęboko; ściółka leśna – reguluje uwilgotnienie, dostęp powietrza i ciepłotę, jest także siedliskiem mikroorganizmów, rozkładających substancję organiczną • Grunty pod wodami – dotychczas kompleksowo nie zbadane Kategorie użytkowe gleb w Polsce

26. Priorytetem przy ustalaniu właściwości fizycznych jest układ trójfazowy tej gleby. Na fazę stałą przypadają cząstki mineralno-organiczne, mineralne i organiczne. Fazę ciekłą stanowi roztwór glebowy, natomiast gazową powietrze. Powietrze na przemian z roztworem glebowym wypełnia pory. Zasadniczymi właściwościami fizycznymi są: - skład granulo-metryczny. - gęstość gleby. - porowatość. - zwięzłość. - plastyczność. - lepkość. - pęcznienie, kurczenie. Właściwości fizyczne

27. Woda może przyjmować różne postacie: • -wolną, kiedy przepływa z góry w dół gleby, determinowana własną masą; • -kapilarną, wnikającą do najcieńszych kanalików glebowych. Jest rezerwuarem wilgoci w glebie i porusza się w każdym kierunku; • -błonkową, trudnodostępną dla roślin. Powleka gruzełki oraz cząsteczki; • -higroskopową, silnie związaną i dostającą się do gleby z atmosfery. Jest obecna w ciężkich oraz próchniczych typach gleb; • -molekularną, która zatrzymuje się na cząsteczkach gleby, w wyniku działania sił adhezji. Jest zależna od typu występujących w glebie koloidów; • -pary wodnej, znajdującej się w porach i będącej częścią składową powietrza glebowego. Cieplne właściwości Mają związek z przewodnictwem i pojemnością cieplną. Intensywność nagrzewania oraz szybkość utraty ciepła gleby mają związek z barwą oraz wilgotnością tej gleby. Ciepło może dostarczać słońce, procesy biologiczne i powietrze. Wodne właściwości

28. Diagram przedstawiającytypy gleb

29. gleba piaszczysto glina lekka. piaszczyst gliniasta Głębokość zwilżenia gleby (cm)

30. gleba piaszczysta, piaszczysto-gliniasta, glina lekka Rozchodzenie się wody w profilu glebowym

31. Powietrze: 25%Woda: 25%Związki Mineralne: 38%Substancje i zwiazki organiczne:12% Skład Gleby:

32. Degradacją gleby są zmiany jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych na skutek obniżenia lub zniszczenia aktywności biologicznej gleby i powodujące zmniejszenie lub całkowity zanik produktywności gleby. Wyróżnia się degradację bezwzględną (rzeczywistą) i względną. Degradacja bezwzględna - rzeczywista - trwałe obniżenie lub nawet zniszczenie aktywności biologicznej i chemicznej gleby, przy wyraźnym pogorszeniu się ekologicznych i rolniczych walorów. Może być geotechniczna, fizyczna, biologiczna oraz chemiczna. W rzeczywistości nie można określić konkretnego rodzaju degradacji, można jedynie wskazać dominujący, gdyż wszystkie są ściśle ze sobą powiązane i występują równocześnie z różnym natężeniem. Problem degradacji gleb

33. Powierzchnia gruntów rolnych na świecie wynosi około 3,2 mld ha i stopniowo się zmniejsza w wyniku procesów degradacji. Na skutek intensyfikacji rolnictwa żyzność gleb spada o około 2,5% rocznie i obecnie następuje prawie tysiąc razy szybciej niż w sposób naturalny. Najwięcej zdegradowanych gleb znajduje się w krajach o dużym zaludnieniu - w Azji i w Afryce. W Europie degradacja gleb objęła 218,9 mln ha - głównie na skutek zakwaszenia, zanieczyszczenia, erozji wietrznej i wodnej i uszkodzeń fizycznych. Szacuje się, że do 2025 r. W wyniku pogłębiającej się degradacji utraconych zostanie 50 mln ha gleb, dalszych 50 mln ha ulegnie zanieczyszczeniu, 25 mln ha zmieni się w pustynie, a 150 mln ulegnie przekształceniu na skutek urbanizacji. Różnica między pozyskaniem nowych terenów uprawnych a ich utratą wynosi obecnie 5-6 mln ha rocznie. Główne przyczyny degradacji gleb to na przykład intensywność rolniczego wykorzystania gleb w krajach uprzemysłowionych, stale rosnący rozwój transportu i sieci osadniczej, prowadzący do zabudowania gleb, przecinania ekosystemów żywicielskich trasami komunikacyjnymi będącymi źródłem zanieczyszczeń liniowych,w krajach rozwiniętych gospodarczo - niski poziom świadomości ekologicznej, a nawet jej brak, a w krajach trzeciego świata - deforestacja związana z przekształcaniem lasów na pola uprawne i pastwiska, prymitywne formy rolnictwa, niska kultura rolna, oraz brak zabiegów rekultywacyjnych przy jednoczesnym stosowaniu praktyk nastawionych na maksymalizację plonów. Przyczyny degradacji gleb

34. Problematyka ochrony gleb stała się w ostatnich czasach przedmiotem dyskusji i tworzenia różnorodnych koncepcji globalnej ochrony środowiska przez różne organizację międzynarodowe. Ważnym krokiem na drodze stworzenia globalnego systemu ochrony gleb jest Konwencja o pustynnieniu podpisana 17 czerwca 1994r. w Paryżu i wprowadzona w życie 27 grudnia 1996r. Początkowo dotyczyła głównie Afryki, następnie rozszerzono ją na Azję, północne obszary basenu Morza Śródziemnego, Amerykę Łacińską i Karaiby. Głównym celem konwencji stała się walka ze zjawiskami rozszerzania się pustyń i ograniczanie zjawiska suszy w państwach dotkniętych tym problemem, wprowadzanie środków ochrony gleb w zakresie zwalczania zjawisk degradacji, planowania przestrzennego, zahamowania niszczenia różnorodności biologicznej i naturalnych ekosystemów poprzez zachowanie walorów krajobrazowych. W grudniu 2000r. w czasie konferencji państw stron tej konwencji opracowano załącznik, obejmujący obszar Europy środkowowschodniej, w tym także Polskę. Światowy system ochrony gleb jest dopiero w trakcie rozwoju, brak jest konwencji o globalnej ochronie gleb traktującej kompleksowo zjawisko ich degradacji. Przeciwdziałanie gleb

35. Dziękuję za obejrzenie prezentacji : ) Maria Belina Szymon Widota