260 likes | 1.19k Views
NDERTIMI I ATOMIT. KIMI E PERGJITHSHME DHE INORGANIKE PhD. Albana JANO. Zbulimi i elektronit. Hamfri Devi (1807-1808): rryma elektrike ku kalon ne disa substanca shkakton zberthimin e tyre . Procesi i elektrolizes .
E N D
NDERTIMI I ATOMIT KIMI E PERGJITHSHME DHE INORGANIKE PhD. Albana JANO
Zbulimi i elektronit HamfriDevi (1807-1808): rryma elektrike kukalon ne disasubstancashkaktonzberthimin e tyre. Procesiielektrolizes. MajkellFaradeiformuloiligjet e elektrolizes, lidhjensasiorendermjetsasise se elektricitetitdhesasise se substances qeprodhohet ne elektroda. XhonSton , ne atome ka ngarkesaelektrikedhe 1 njesi e ngarkeseselektrikequhetelektron. Rrezetkatodikekrijohengjatezbatimittetensionevetelarta ne tubat e mbushur me gaze terralluara.
Rrezetkatodikejaneelektroneqedalinngakatodapavaresishtngametaliikatodes.Rrezetkatodikejaneelektroneqedalinngakatodapavaresishtngametaliikatodes. • Jane grimcaqehyjne ne perberjen e gjitheatomeve. • Matja e raportit e/m (ngarkese/mase) u krye ne baeteshmangies se tyre ne fushemagnetikedheelektrikengaTomsoni. e/m=-1.7588 x108 C/g
Milikenillogaritingarkesen e elektronit ne vitin 1909 me anetepiklavetevajit. Vleraminimale e ngarkeses se tyreishte e=-1.6022x10-19 C.(1 njesingarkese negative) Llogaritja e mases se elektronit. m=9.1096 x10-28g (≈1/2000 mases se atomit H)
Zbulimiiprotonit Rrezetgoldshtajn. Rrezetkatodikegodasinmolekulat e gazitdhe u shkepusinatyreelektrone duke krijuarjonepozitive. X→X+ + e- Levizin ne drejtimtekundert me rrezetkatodike. Shmangen ne fusheelektrikedhemagnetike. Rraporti e/m ka vlereshumetevogelsepsemasa e tyreeshte me e madhe se e e-.
Raporti e/m=+9.5791x104 C/g Ngarkesaeshte e njejte me e por me shenjetekundert. Llogaritja e mases se protonit m=1.6726x1024 Protonetjaneberthamatehidrogjenitdhendodhen ne perberjen e cdoatomi.
Rrezetradioaktive • Leshohenngaatoeqekaneberthamatepaqendrueshme. • U zbuluanngaRadherfordi e perbehennga:gjatesi vale e vogel. • Rrezetα: berthamateheliumit, me mase 4 njesi u dhengarkese +2. • Rrezeβ: tufeelektroneshqeleviz me shpejtesi 130 000 km/s. • Rrezeγ: vale elektromanjetike me energjishumetelarte,
ModeliPlanetariRadherfordit • Cdo atom permbannjegrimce me vellimshumetevogelpor me masetemadhetengarkuarpozitivisht. • Kjogrimceeshteberthama e atomit. • Hapesirabrendaatomiteshtepothuajse e zbrazetpervecelektroneveqejanetevegjeldhelevizinrrethberthames ne distancatelargeta. • Atometpermbajne nr tebararabarteprotoneshdhe e-. Forcaterheqeseberthameelektroneshteforca e Kulonit, e terheqjes midis dygrimcave me ngarkesetekundert.
Neutroni XhejmsCeduik (1932) zbuloigrimcen e tretethemeloreteatomit. Grimca pa ngarkesedhemasepothuajsesa e protonit. Neutronethyjne ne perberjeteberthames.
Simboletatomike • Z- numriatomikqetregonumrin e protonevedhengarkesatpozitive, ibarabartedhe me numrin e elektroneve. • A-numri I mases, shuma e protonevedheneutroneve. • A=Z+N N=A-Z
Masaatomike Masat e atomevejaneshumetevoglaprandajperdorenmasatatomike relative. Numriimasesnuktregonmasen e berthamesporafersishteshtenumerikishtsamasa e berthames ne njesi umqsmasa e protonitdheneutroniteshte 1u ndersamasa e elektronit e paperfillshme.
Rrezatimielektromanjetik • Drita e bardhekurkalonpermesnjeprizmiperthyhetdhezberthehet ne rrezet me gjatesi vale tendryshme. • Rrezet me gjatesitevogelperthyhen me shume. • Teresia e ngjyraveperbejnespektrin e vazhduar 400nm-750nm. • Zona ultraviolet <400nm. • Zona me rreze infra tekuqe >700nm
Gjatesia e vales shenohetλ, largesia midis dypikavetenjejta. • Shpeshtesiaυ, numri I valeveqekalojne ne njesine e kohes ne nje pike tecaktuar. • Shpejtesia e perhapjes se vales c. • υ=c/λ
Spektratatomike • Gjatesia e valeveqethithen (absorbohen) ne njespektereshte e njejte me gjatesite e valeveqeemetohen. • Atomet e secilit element kaneserikarakteristikevijashtespektraveteabsorbimitdheteemetimit. • Cdovijetregongjatesine e vales, frekuencendheenergjine. E=hυku h eshtekonstantja e Plankut, 6,626x10-34 ku R-konstante e Ridbergut, 3.3x1015 n- merrvlerat 3,4,…
Postulatet e Borit • Elektronetlevizinrrethberthames ne orbita me forma rrethoreqeshenohen (1,2,3,4,…) ose (K,L,M,N…). Atombahen ne orbite me forcaelektrostatike. • Elektronetmundtelevizinvetem ne orbitatelejuar. Energjia e elektronit ne orbitaeshte e kuantuar, ne keto as nukjepdhe as merrenergji. mvr=n(h/2π) • Energjiaclirohetkurelektronikalonnganjeorbite me energji me telarte ne njeorbite me energji me teulet. El-Ea=hυ
SeriaLajman(zonaultravjollce) kalimii e- nganivelet e largeta ne nivelin e pare, n=1. • SeriaBalmar(zona e dukshme) kalimii e- nganivelet e largeta ne nivelin e dyte, n=2. • SeriaPashen(zona infra e kuqe) kalimii e- nganivelet e largeta ne nivelin e trete, n=3. • SeriaBraketkalimii e- nganivelet e largeta ne nivelin e katert, n=4. • SeriaPfundkalimii e- nganivelet e largeta ne nivelin e peste, n=5.
Numratkuantike • Numrikuantikthemelor n: tregonniveletenergjitikedhelargesine e elektronitngaberthama. n=1,2,3,4… • Numrikuantiksekondar l:tregon neniveletenergjitikedheformen e hapsireskulevizelektroni. l=0,1,2,3 (n-1) • Numrikuantikmagnetik m: tregonorbitaletspecifikebrendanjenenniveli. m=-1…0…+1 • Numrikuantik spin msose s ka tebeje me kahun e rrotullimitvetjakte e- dheorjentimin e fushesmagnetike. s=-1/2 s=+1/2
Numri max i e- ne njenivelenergjitik Xn=2n 2 • Numri max i e- ne njenenivelenergjitik Xl=2(2l+1)
Orbitaletatomike • Cdo e- zenje orbital atomikdhepershkruhetnganumratkuantiken,m,l. • Ne orbital vendosen max dy e- me spine tekunderta.
Mbeshtjellaelektronike e atomit • Parimiiqendrueshmerise: e- synojnetezeneatonivele, nenniveledhegjendjeenergjitikeqejane me teqendrueshmedmthqekanerezerve me tevogelenergjie. • ParimiiperjashtimittePaulit: ne mbeshtjelljenelektroniketenjeatomiukmundtendodhendy e- qeikanetekaternumratkuantiketenjejte. • Rregullat e Hundit: e- synojnetizenetegjithagjendjetenergjitiketenjenennivelidhepastajciftezohen ne menyreqespinishumartejete max.
Substancatqepermbajne e- tepaciftezuaraterhiqen ne fushemagnetikedhethuhet se janeparamagnetike. • Substancatqenukpermbajne e- tepaciftezuarashtyhendobetngafushamagnetike, quhendiamagnetike.
Klasifikimi s, p, d, f s-element: ataqekane 1 ose 2 e- ne nenivelin s tenivelittejashtemdhe 2 ose 8 e- ne nivelin e parafundit. p-element: ataqekane 1-6 e- ne nenivelin p tenivelittejashtem. d-element ose element kalimtareataqekane 1 ose 2 e- ne nenivelinstenivelittejashtemdhe 1-10 e- ne nenivelin d tenenivelitteparafundit. f-element oseelementekalimtaretebrendshemjaneataelementeqekane 2 e- ne nenivelin s tenivelittejashtemdhe 1-14 e- ne nennivelin f.