Rachunkowość zarządcza

1. Rachunkowość zarządcza Prowadzący: prof. dr hab. J.Gierusz

2. Rachunkowość to uniwersalny, elastyczny system informacyjno-kontrolny, który odzwierciedla przebieg i rezultaty działalności gospodarczej jednostek organizacyjnych. System uniwersalny – to znaczy możliwy do zastosowania w rozmaitych warunkach - w odniesieniu do różnych przedmiotów i podmiotów, różnego zakresu i rodzaju działalności wykorzystując przy tym różne formy i techniki obliczeniowe. System elastyczny – to znaczy można się nim posługiwać w każdej jednostce.

3. Rachunkowośćjest swoistego rodzaju językiem biznesu, którym posługuje się świat gospodarczy, wykorzystującym sobie tylko znane metody, zasady, koncepcje i standardy, zawarte w obowiązujących normach prawnych.

4. Rachunkowość – system pomiaru i rejestracji procesów zachodzących w podmiocie gospodarczym oraz przekazywania użytkownikom informacji o pozycji finansowej i majątkowej podmiotu.

5. RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA A ZARZĄDCZA

6. Rachunkowość finansowa – system ciągłego w czasie ujmowania, grupowania i prezentowania wyrażonych wartościowo i samobilansujących się danych liczbowych o działalności, majątku i funduszach jednostki gospodarującej.

7. Sprawozdawczość finansowa obejmuje: • Wprowadzenie do sprawozdania finansowego • Bilans • Rachunek zysków i strat • Dodatkowe informacje i objaśnienia • Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym • Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych

8. Rachunkowość zarządcza – proces generowania informacji (finansowych i niefinansowych) dla podejmowania decyzji strategicznych i operacyjnych na szczeblu przedsiębiorstwa.

9. Funkcje rachunkowości zarządczej • Planowanie – dostarczanie informacji zmniejszających poziom ryzyka przy dokonywaniu wyboru na poziomie strategicznym(np. ocena opłacalności realizacji inwestycji) i operacyjnym (np. dobór optymalnej struktury asortymentowej produkcji), • Organizowanie – dezagregacja zadań przedsiębiorstwa pomiędzy oddzielenie kierowane ośrodki odpowiedzialności, • Budowa budżetów – to jest planów finansowych mających charakter obligatoryjnych zadań (budżety kosztów, przychodów, zakupów, przepływu gotówki; sprawozdania finansowe pro forma), • Kontrola – systematyczne konfrontowanie osiągniętych rezultatów z planem: identyfikacja odchyleń; eliminowanie odstępstw od wzorców, ocena dokonań ośrodków odpowiedzialności, • Komunikowanie – kanały, formy i metody przepływu informacji (raporty), z „dołu do góry” i „z góry na dół”, • Motywowanie – oddziaływanie na pracownika w celu osiągnięciaidentyfikacji celów indywidualnych z celami całej organizacji.

10. Rachunek kosztów – obejmuje badanie i transformowanie, według przyjętego modelu, informacji o kosztach działalności podmiotu, służące użytkownikom do oceny sytuacji, podejmowania decyzji i kontroli ich urzeczywistnienia.

11. Ze względu na odmienność realizowanych funkcji wyróżniamy: 1) retrospektywny rachunek kosztów (realizujący cele rachunkowości finansowej), podstawowym zadaniem tego rachunku jest przygotowanie sprawozdania finansowego – rachunku zysków i strat oraz bilansu. Model: rachunek kosztów pełnych 2) prospektywny rachunek kosztów (realizujący cele rachunkowości zarządczej), podstawowym celem jest dostarczenie informacji do podejmowania decyzji i ich kontroli Model: rachunek kosztów zmiennych

12. Relacje pomiędzy rachunkowością finansową, zarządczą a rachunkiem kosztów

13. Retrospektywny rachunek kosztów(realizujące cele rachunkowości finansowej). Rachunek kosztów pełnych. Pojęcie kosztu: przez koszty i straty rozumie się uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszania wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w innych sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

14. Pojęcie przychodu • Przez przychody i zyski rozumie się uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów albo zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli.

15. Koszty przyjmują formę: • Zużycia czynników produkcji: • środków pracy (środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych) • przedmiotów pracy (materiałów) • samej pracy • usług obcych i energii obcej 2. Nakładów czysto pieniężnych nie odzwierciedlających zużycia (koszty publiczno-prawne). 3. Odpisów i rezerw tworzonych z mocy prawa bilansowego

16. Straty i zyski nadzwyczajne: skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza normalną, typową działalnością jednostki. Wydatek: każde rozchodowanie środków pieniężnych poza przedsiębiorstwo. Wpływ : przyrost stanu środków pieniężnych w przedsiębiorstwie

17. Klasyfikacja kosztów dla potrzeby wyceny zapasów produktów pracy i pomiaru wyniku finansowego 1.1. Koszty produkcji– są to koszty przypisywane produktom pracy, poniesione na ich wytworzenie i wyznaczające wartość zapasu wyrobów nie sprzedanych. 1.2. Koszty okresu – są to koszty nieprodukcyjne: funkcjonowania firmy jako całości (ogólnego zarządu) oraz koszty fazy poprodukcyjnej (sprzedaży); dotyczą okresu sprawozdawczego, a nie produktów pracy, stąd ich wysokość nie wpływa na wartość zapasu wyrobów nie sprzedanych. 1.3. Koszty zrealizowane – wykazywane są w „Rachunku zysków i strat”, są to koszty produkcji wyrobów sprzedanych oraz koszty okresu. 1.4. Koszty niezrealizowane – wykazywane są w „Bilansie”, są to koszty produkcji wyrobów nie sprzedanych. 1.5. Koszty bezpośrednie – koszty, których odniesienie na produkty pracy (lub inny obiekt) w oparciu o źródłowe dokumenty zużycia jest możliwe, istotne i opłacalne 1.6. Koszty pośrednie – koszty, których odniesienie na produkty pracy (lub inny obiekt) w oparciu o źródłowe dokumenty zużycia jest niemożliwe, nieistotne lub nieopłacalne. 1.7. Koszty zmienne – koszty, których wielkość zależy od rozmiarów działalności. 1.8. Koszty stałe – niezależne od rozmiarów działalności

18. niesprzedane Koszty produkcji Koszty produktu Koszty nie zrealizowane (Bilans) sprzedane Koszty okresu Koszty nieprodukcyjne (Rachunek wyników) Koszty zrealizowane

19. Poza kosztami związanymi z wytworzeniem produktów pracy przedsiębiorstwo może ponosić następujące grupy kosztów: • Pozostałe koszty operacyjne • Koszty finansowe

20. Zadanie W oparciu o poniższe dane należy sporządzić „Rachunek zysków i strat” przedsiębiorstwa PQ za okres 1.01 – 31.12.200X roku w wariancie kalkulacyjnym. Przedsiębiorstwo wytwarza wyroby A i B. Koszty bezpośrednie wynoszą: 20 zł/szt. wyrobu A i 30 zł/szt. wyrobu B. Rozmiary produkcji 2000szt. wyrobu A, 4000 szt. wyrobu B. Sprzedaż w okresie: 1500 szt. A, 3400 szt. B po cenach: A – 40 zł/szt.; B- 60 zł/szt. Koszty pośrednie produkcji: 80.000 zł, koszty sprzedaży: 10.000 zł, koszty ogólnego zarządu 42.000 zł. Koszty pośrednie produkcji rozlicza się pomiędzy wyroby w relacji do kosztów bezpośrednich. Ponadto w okresie poniesiono następujące koszty i straty: • Opłacono odsetki od kredytu bankowego 1 000 • Otrzymano kary umowne od kontrahentów 3 000 • W wyniku powodzi utracono materiały o wartości 2 000 • Odpisano nieściągalne należności 4 000 • Otrzymano odszkodowanie za utracone materiały 2 500 • Dodatnie różnice kursowe od zapłaconych zobowiązań 1 500 • Podatek dochodowy (19% zysku brutto) ……

22. Wady rachunku kosztów pełnych • Zmiana klucza rozliczeniowego powoduje zmianę kosztu jednostkowego • Wielkość produkcji wpływa na poziom kosztu jednostkowego • Przyjmuje się założenie, że wszystkie koszty są zmienne Przykład 1.

23. Przykład 2. Obliczyć jednostkowy koszt wytworzenia produktu przy następujących założeniach: materiały bezpośrednie 120 zł/szt.; robocizna bezpośrednia 40 zł/szt.; zmienne koszty wydziałowe (energia) 10zł/szt.; stałe koszty wydziałowe 18.000 zł Rozmiary produkcji: Wariant I: 600 szt. Wariant II: 400 szt. Wariant III: 100 szt.

24. Przykład 3. +50 1600

25. ISTOTA RACHUNKU KOSZTÓW ZMIENNYCH

26. m m = - N c X b X å å c i i i i = = i i 1 1 = - n c b c = - W N KS c 3. Obowiązuje procedura dwustopniowego ustalania wyniku finansowego. W etapie pierwszym następuje pomiar nadwyżki cenowej, to jest różnicy między ceną danego produktu, a jego kosztem zmiennym. Sumę nadwyżek cenowych w skali przedsiębiorstwa ustala się jako różnicę między przychodem ze sprzedaży, a kosztami zmiennymi produktów sprzedanych, co zapiszemy: Etap drugi sprowadza się do pomniejszenia nadwyżki cenowej o kwotę kosztów stałych:

28. KS = + / y x b x KS x y/x b x

30. Problem decyzyjny: ocena opłacalności przyjęcia dodatkowego zamówienia Przykład 1 Przedsiębiorstwo przewiduje wytworzenie w okresie 100 tyś. szt. wyrobu A. Wolne moce produkcyjne umożliwiają ponadto dodatkową produkcję wyrobu B w ilości 20 tyś. szt. (bez wzrostu kosztów stałych). Dane kosztowe: koszt bezpośredni (zmienny) na jednostkę: wyrobu A: 20 zł/szt; wyrobu B: 5zł/szt; ceny wyrobów: A-30 zł/szt.; B-6,50 zł/szt. Koszty pośrednie (stałe) w okresie 840.000. Ocenić opłacalność podjęcia dodatkowej produkcji wyrobu B, stosując metodologię rachunku kosztów pełnych i rachunku kosztów zmiennych (koszty pośrednie rozlicza się w relacji do sumy kosztów bezpośrednich).

31. Problem decyzyjny: Ocena opłacalności produkcji poszczególnych wyrobów II Przykład 3 . Dane planowane dla dwóch typów wyrobów O i P wytwarzanych z tego samego surowca i na tych samych maszynach przedstawiają się następująco: Zdolność produkcyjna 5.000 mgodz. Dostępne surowce 25 000 kg Koszty stałe 400.000 zł

32. - w czasie 5000 mgodz można wytworzyć: - 25 000 kg można wyprodukować: • Poszukiwanie czynnika najbardziej ograniczającego produkcję: 2. Ustalenie nadwyżki cenowej na jednostkę zasobu ograniczającego produkcję:

33. 3. Ustalenie globalnej nadwyżki cenowej: 4. Ustalenie zysku:

35. = + cX bX KS PR KS = X PR - c b = - Z N X X ( ) c B PR 1 = - S N ( X X ) c B PR 1 (próg rentowności ilościowy) jeżeli X1 > XPR jeżeli X1 < XPR

36. Przedział istotności

38. Próg rentowności wartościowy (produkcja jednego asortymentu) KS = cX PR b - 1 c

39. Wskaźnik pokrycia b = - W 1 (na jednostkę) PO c KZ = - W 1 (na całą produkcję/sprzedaż) PO P Informuje jaka część przychodu ze sprzedaży (ceny) pozostaje na pokrycie kosztów stałych i zysk (max)

40. Wskaźnik pewności X PR = - W 1 (ilościowy) pe X norm CX PR = - W 1 (wartościowy pe ) CXnorm Informuje o ile może spaść produkcja/sprzedaż bez popadania w strefę strat (max) Wskaźnik zysku = W W x W pe PO z Informuje jaki % przychodu ze sprzedaży w punkcie X norm stanowi zysk.

41. 7,20 = - = W 1 0,4% (40%) po 15 31250 = - = W 1 0,375 (37,5%) pe 50000 Przykład 4 Przedsiębiorstwo o produkcji jednorodnej ustaliło wielkość normalnej zdolności produkcyjnej na poziomie 50.000 jednostek produktu miesięcznie. Planowane miesięczne koszty stałe wynoszą 150 tys. zł. Koszty zmienne na jednostkę produktu kształtują się w wysokości 7,2 zł, a przewidywana cena sprzedaży 12 zł. Próg rentowności ilościowy: Próg rentowności wartościowy: Wskaźnik pokrycia : Wskaźnik pewności (bezpieczeństwa):

42. Wskaźnik pokrycia : Wskaźnik pewności (bezpieczeństwa): Wskaźnik zysku:

43. Uwzględnienie podatku dochodowego = - - - Z c b X KS r ( ) ( ) 1 é ù N ê ú ë û Z N + KS - r 1 = X - c b

45. Produkcja wieloasortymentowa : KS = PR W n b X å i i = i 1 - 1 n C X å i i = i 1

46. Przykład 6. (produkcja wieloasortymentowa) Przedsiębiorstwo obok rowerów turystycznych (cena 500 zł/szt., koszty zmienne 300 zł/szt.), produkuje także rowery górskie. Cena 800 zł/szt. Koszty zmienne 400 zł/szt., koszty stałe okresu (miesiąca) 20000 zł. Oblicz próg rentowności przy założeniu, że w badanym miesiącu struktura sprzedaży ukształtuje się następująco: 75% rowery turystyczne, 25% rowery górskie.

48. Ncenowa = D o Zysk Obliczyć przychód i zysk dla następujących rozmiarów produkcji 105 szt. 110 szt. 125 szt. Przychód Zysk Przychód Zysk Przychód Zysk

50. b = i C i n KZ å i = i 1 n P å i = i 1 b = i C i n å MB i = - i 1 1 n P å i = i 1 Wyznaczanie cen na podstawie rachunku kosztów zmiennych