KAP 2: DRAMA

1. KAP 2: DRAMA 1. Dramahistorie – eit kort oversyn. 2. Drama som litterær sjanger 3. Henrik Ibsen og ”Et dukkehjem”

2. 1. Dramahistorie – eit kort oversyn

3. Det antikke teateret • Hellas- 2500 år sidan. Ingen kan stadfeste tidspunktet for når det starta. • Grekarane trudde at gudane vart blide då dei spela teater. • Handla ofte om forholdet mellom menneske og gudane. • Komediar – morosame. • Tragediar – sørgjelege. • Satyrspelet – muntert. Handlinga frå gudeverda. • Kun menn.

4. Dei største greske dramaforfattarane: • Aiskylos • Evripides • Sofokles – Kong Ødipus • Tema: skyld/uskyld. • Retrospeksjon

5. Teateret i mellomalderen • Kyrkjelege teateret - utvikla seg på 800-900-talet. • Innhaldet; tema frå Jesu liv og krossfesting. • Språk: Latin. • Berre medlemmer av kyrkja fekk spele. Spelte i kyrkja, teater fans ikkje. • Mysteriespela – vidareføring av Kyrkjespela. Frankrike 1100-talet. • Vanlege menneske og fransk språk. • Større vekt på underhaldning. Det religiøse vart tona ned. • Komiske innslaget fekk større plass. • Flytte ut på gata til slutt. Dermed brudd med kyrkja.

6. 1500-talet – forandring. • Forestillingane vart meirverdslege. • Teaterhus vert bygd. • Profesjonelle skodespelarar • Kvinner • Handla om mektige adelsmenn og historiske hendingar • Italia – operaen. • Drama – handlinga vert spelavs. Opera- handlinga vert sungen

7. Teateret i renessansen (opplysningstida). • Gjøglarane – mysteriespela forsvann gradvis, men vart erstatta av ein annan type gateteater. • ”Kunstkomedier”. • Dette utvikla seg frå 1500-talet. • Improvisasjon. • Herma etter folk, tøysa med uvanlege emne. Klovneklede og måling i fjeset. • Handlinga var stort sett den same: kor dumme vaksne folk kunne vere. • Oppførte i gater og på torg → gateteater.

8. Teateret i renessansen.(Opplysningstida) • Teateret i England • Innhaldet måtte vere tilpassa den religiøse trua til dei kongelege. • William Shakespeare(1564-1616). • Handlinga; kongar og dronningar. • Braut med det klassiske dramaet. I hist.stykka la han vekt på dei psykologiske drivkreftene i menneska. Fødsel, forelsking, lykke, redsle og død. • 37 drama. Tragediar og komediar. Hamlet, Romeo og Julie.

9. Teateret i renessansen. • Aristokratisk teater • Frå 1500-talet kunstform for makthavarane i Europa. • Frå utandørs folkeleg teater til innandørs aristokratisk teater. • Frå 1600-talet var Frankrike førande for dramaet. • Corneille, Racine, Molière – mest spelte dramatikarne. Utvikla Det klassisistiske teateret (De tre enheter som Aristoteles omtaler, handlingens, tidens og stedets enhet, ble strengt overholdt. Scenene ble regelmessig og symmetrisk ordnet i fem akter. Det opptrådte et begrenset antall personer, alle hovedpersoner var av høy byrd, og temaene ble hentet fra historien eller fra antikke og bibelske myter, formet i aleksandrinske vers. Kilde: Store Norske leksikon)

10. Jean-Baptiste Molière: fransk skodespelar. Ville at skodespelarane skulle være like verkelege som folk som mogleg • Satiriske, samfunnskritiske og hånlege farsar. • I Noreg-Danmark; Ludvig Holberg. ”Jeppe på bjerget”, ”Erasmus Montanus • Johan Hermann Wessel-”Kierligheduden Strømper” (Vanlege folk er hovudpersonane, ikkje dei adelege).

11. Teateret på 1800-talet • Meir likt slik vi kjenner det i dag. • Skodespelarane vart sett opp til sidandei kunne formidle sterke følelsar og engasjere tilskodarane. • Lagt vekt på; prøvar, sceneprestasjonar, kulisser, instruktøren • 1850 – Det norske teater i Bergen. • Ibsen • August Strindberg – brøyt med det realistiske dramaet. Ville ikkje ha enhet i tid, stad og handling. Konfliktene kjem til syne i starten av skodespelet.

12. Det borgarlege samtidsdramaet • Henrik Ibsen og Bjørnstjerne Bjørnson. • Politiske og sosiale problemstillingar i samtida. • Et dukkehjem og En hanske. Realistiske drama = tek for seg livet til samtidsmennesket. • Borgarleg teater • Symbolbruk(eit verkemiddel); Sola/liv, Rosa/kjærleik, kross/død. • August Strindberg og Henrik Ibsen fekk mykje å seie for teater og skodespel.

13. Teateret på 1900-talet • Bertolt Brecht (1898-1956) – provosere tilskodarane, gi deikunnskapar, få dei til å gjerenoko aktivt for samfunnet. • Episk teater (forteljande teater) • Skodespelarane måtte vise fram følelsane. Skodespelarane skulle vende seg direkte til publikum

14. Det politiske teateret • Etter 2.v.k blei dette populært. Kalde krigen og kapitalismen. • Målet; forstå det dei opplevde i samfunnet for så å kunne stille seg kritisk til det. Tilskodarane måtte få avstand til stoffet slik at dei kunne sjå og forstå. Dette verkemiddelet kallas distanseringsteknikk. • Bertolt Brecht

15. Det absurde teateret • Reaksjon og kritikk på det tradisjonelle teateret. • Absurd: ulogisk og meiningslaust. • Fann sin plass i eit Europa der 2.v.k. hadde lagd ei kjensle av mismot og håplause. • I slekt med dei italienske gateteatera, og Charlie Chaplin • Samule Beckett (1906-1989) – Mens vi venter på Godot (1949). • Lite handling • Klovneliknande personar og situasjonar.

16. Teateret i dag • Mangfaldig og fargerikt. • Amatørteater, frie teatergrupper, revyensemble, dramagrupper, etablerte teatra. • Jon Fosse. Skodespela hans er spela i store deler av verda. Skriv minimalistisk (brukar få ord), og let skodespelarane sei replikkane sine om og om att. • thorbjørn egner

17. 2. DRAMA SOM LITTERÆR SJANGER

18. Drama, gresk og tyder handling. • Skodespel på teater. Men finst og lesedrama (hørespill). • Handlinga skjer her og no. • Dramaet fangar det som hender i augneblinken.

19. Handlingsgangen i dramaet – eit fast mønster (det klassiske dramaet) • Aristoteles (382-322 f.kr), filosof. • Seier at dramaet skal følgje eit fast mønster. Dette for at handlinga skal vere fullstendig: Forklarande innleiing, midtparti, ei avslutning. • Handlinga byggjer på eit problem som ikkje er løyst, konflikt. • I Innleiinga skal dette presenterast. Dette set handlinga i gang. Viktig å få innsikt i det som har hendt før for å forstå kva som skjer. Personane vert presentert • I midtparitet utviklar konflikten seg – høgdepunkt. Deretter kjem vendepunktet, spenninga minkar og det heile går mot ei løysing og avslutning. Ofte fleire vendepunkt. • Skal ha enhet i tid, stad og handling. Altså skal det handle om eit emne, skje på ein stad og gå over kort tid.)

20. Akter og scener • Skodespel er delt opp i akter. • 1.akt; kjende med personane, miljøet og tida dei lever i. Kvar akt har ein hovuddel. Ikkje uvanleg at det har gått litt tid i handlinga mellom kvar akt. Flytt oss frå ei stad til ein annan. • Einaktarar. • Scenar: Aktene er bygd opp av scenar. • Kulisser, kostymer og lyssetjing skapar miljø til handlinga.

21. Replikkar og scenetilvisingar • Replikkane; blir kjend med personane og miljøet dei lever • Monologar og dialogar. • Replikkane driv handlinga framover. • Scenetilvisingar; korleis scenen ser ut, korleis lys, kulisser og kostymer er og korleis skodespelarane skal oppføre seg. Like viktig som replikkane. Det er her vi får skapt oss eit bilete av handlinga når vi les et skodespel. Det er det som svarar til miljøskildringane i forteljinga.

22. 3. Henrik Ibsen og ”Et dukkehjem”

23. Henrik Ibsen (1828-1906) • Om Henrik Ibsen, sjå eige samandrag du gjorde i lekse til tirsdag veke 36. • Tema han tok opp i si dramatiske diktining er tidlause og universelle. • Verdkjend • Stykka hans oppfylte mange av ”kriteria” som Realismen hadde for den diktninga som høyrer til under epoken. • Retrospeksjon - tilbakeblikk

24. Ulike typar av drama Vi kan dele forfattarskapen til Ibsen inn i fire periodar: • DET HISTORISKE OG NASJONALROMANTISKE DRAMAET SAMTIDSDRAMA • Idèdramaet • Det borgarlege samtidsdramaet • Det borgarlege, symbolske dramaet

25. Det historiske og nasjonalromantiske dramaet • Handlar om historiske hendingar. • Norsk mellomalderhistorie, og frå romertida • Prega av nasjonalromantisk diktning. • Bunde til tid og stad • Catilina (1850)

26. SAMTIDSDRAMAET • Påvirka av ein litterær debatt som rasa i Danmark. • Ikkjeberre skrive om romantisk svermeri, men være aktive deltakarar i samfunnsdebatten 1) Idèdramaet • Få fram ein ide eller løyse eit problem. • Eks: Peer Gynt, vik unna alle problem og går lett med på kompromiss.

27. 2) Det borgarlege samtidsdramaet • Ønskte ein ”dialog” med publikum og skreiv om samfunnsproblema i si eiga samtid. • Nærma seg kvardagsproblema til folk. • Et dukkehjem høyrer til her.

28. 3) Det borgarlege, symbolske dramaet • Her er han meiroppteken av psykologi enn av samfunn. • Nyttar her ei meir symbolsk form enn før. • Vildanden (1884)

29. ”Et dukkehjem”(1879) • Vekte stort oppstyr då det kom ut. • Innlegg i kvinnesaksdebatten. Har hatt enormt å seie for kvinnesaka verden over. Truleg verdas mest spelte drama i moderne tid. • Menneskas rett til å kunne oppfylle ønska og draumane sine utan å bli fordømde. • Mange meinte det var umoralsk. Meir om dette stykket neste veke (veke 37). Då skal me sjå film, og samalikne det med «Den store dagen».