Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13

2. Hoofdstuk 1Endogene en exogene processenParagraaf 11 t/m 13

3. inhoud • De vorming en afbraak van gebergten (par. 11) • De gesteentekringloop (par. 12) • Systeem aarde (par. 13)

4. Exogene en endogene processen Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken… Van buitenaf Van binnenuit

5. Exogene en endogene processen Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken… Exogene processen Van buitenaf Welke worden exogeen genoemd en welke endogeen? Endogene processen Van binnenuit

6. Exogene en endogene processen Welke van de volgende processen zijn endogeen en welke zijn exogeen? Exogeen: - Verwering - Erosie - Sedimentatie - Verwering - Aardbevingen - Sedimentatie - Daling - Vulkanisme - Breukvorming - Plooiing van gesteente - Opheffing - Erosie Van buitenaf Endogeen: - Aardbevingen - Vulkanisme - Breukvorming - Plooiing van gesteente - Opheffing - Daling Van binnenuit

7. Exogene processen Exogene krachten worden aangedreven door… de zon ▼ processen in de atmosfeer ▼ hydrologische kringloop ▼ ▼ ▼

8. Endogene processen Endogene processen worden aangedreven door… de energie uit de aardkern ▼ beweging in de mantel ▼ platentektoniek ▼ ▼ ▼

9. De afbraak van gebergten Hooggebergten met veel reliëf veranderen in middelgebergten en heuvelland met afgeronde vormen. Dit gebeurt dankzij exogene / endogene processen. Dit gebeurt dankzij exogeneprocessen.

10. De vorming van gebergten Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten?

11. De vorming van gebergten Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1? fase 1 fase 2 • intrusies • vorming van sedimentlagen • subductie • vulkanisme • plooiing van gesteentelagen • - aanvoer van sediment

12. De vorming van gebergten Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1? fase 1 fase 2 -aanvoer van sediment -vorming van sedimentlagen

13. De vorming van gebergten fase 1 fase 2 Dankzij welk proces gaat fase 1 over in fase 2? Het breken van de aardkorstplaat waardoor het ene stuk, de oceanische korst, wegduikt onder de continentale korst.

14. Gebergtevorming op dit moment Dankzij de huidige bewegingen en botsingen van aardkorstplaten!

15. Gebergtevorming in het verleden De toen gevormde gebergten liggen als volgt… Door de andere ligging van de aardkorstplaten bewogen en botsten de platen anders.

16. Fasen van gebergtevorming Door de huidige plaatbewegingen Jonge gebergten Door plaat- bewegingen in het verleden Oude gebergten

17. Platentektoniek, een doorgaande beweging De continenten breidden zich uit door gebergtevorming. De jongste gebergten komen voor bij de actieve randen en de oude gebergten bij passieve randen. De totaal versleten gebergten vormen de kern van de continenten, dit worden de schilden genoemd. De continenten breidden zich uit door gebergtevorming. De jongste gebergten komen voor bij de actieve randen en de oude gebergten bij passieve randen. De totaal versleten gebergten vormen de kern van de continenten, dit worden de schilden genoemd. In de loop van de geologische geschiedenis bewogen de aardkorstplaten om de zoveel jaar in een andere richting. Wat waren hiervan de gevolgen voor de oceaanbodem en het continent? De oceaanbodem werd telkens gerecycled en is nergens ouder dan 200 miljoen jaar.

18. Drie groepen gesteenten zandsteen marmer graniet Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente Wat zijn de uiterlijke kenmerken van deze drie gesteentegroepen?

19. Drie groepen gesteenten Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan: De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan: Sedimentatie Magma ▼ of lava Wegzakken stolt ▼ Samenpersen -gelaagd -vaak met fossielen -de oorspronkelijke sedimentdeeltjes kunnen zichtbaar zijn -geen gelaagdheid -geen fossielen -vaak zijn mineralen zichtbaar als aparte ‘vlekjes’ ? ?

20. Metamorf gesteente steenkool marmer schist Metamorfose betekent gedaanteverandering. Metamorfose betekent ….. Metamorf gesteente ontstaat wanneer sedimentgesteente of stollingsgesteente onder hoge druk en/of temperatuur wordt omgevormd tot een ander gesteente.

21. Metamorf gesteente: van klei tot schist Wat gebeurt er als klei onder druk wordt gezet? Let op, de druk wordt steeds Groter! Schist Schalie Leisteen Klei

22. Metamorf gesteente: van schelpen tot marmer Wat gebeurt er als schelpen onder druk worden gezet? Let op, de druk wordt steeds groter! Marmer Kalksteen Schelpen

23. Metamorf gesteente: van veen tot steenkool Plantenresten Veen Bruinkool Steenkool Sedimentgesteente Metamorf gesteente Als de druk toeneemt

24. Metamorfose vindt vooral plaats in subductiezones, maar waarom? Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie? 1 Gesteente wordt de diepte in gesleurd. 2 Twee aardkorstplaten schuiven in tegengestelde richting langs elkaar. Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie?

25. klei Wat gebeurt er met sediment in een subductiezone? schalie leisteen schist Van sediment, tot sedimentgesteente, tot metamorf gesteente

26. Gesteentekringloop 1 5 Gesteenten ontstaan en verdwijnen… Wat gebeurt er bij elke pijl? 4 2 3

27. Gesteentekringloop Gesteente wordt omgesmolten en komt met intrusie omhoog Verwering, riviertransport, sedimentatie 5 Gesteenten ontstaan en verdwijnen… Wat gebeurt er bij elke pijl? Wordt nog verder de diepte ingesleurd, hogere druk en temperatuur 4 Wegzakken en samenpersen 2 3 Wordt meegesleurd de diepte in, steeds grotere druk

28. Gesteentekringloop 1 Hydrologische kringloop 2 Subductie 3 Vorming en omhoog komen van magma Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop. Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop. Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.

29. Systeem aarde aardkorst De ‘sferen’ waar de mens direct mee te maken heeft beïnvloeden elkaar over en weer en worden beïnvloed door diepere ‘sferen’. De aardkorst is niet zomaar de buitenste schil van de aarde…

30. Systeem aarde De aarde wordt verwarmd De aarde probeert moet zijn warmte kwijt te raken Een natuurlijke kerncentrale Op welk deelsysteem van de aarde slaan de volgende omschrijvingen? De aarde probeert moet zijn warmte kwijt te raken De aarde wordt verwarmd Een natuurlijke kerncentrale

31. Systeem aarde Er zijn verschillende kringlopen op aarde zoals de waterkringloop en de gesteentekringloop. Deze lijken allemaal ‘doelloos’ in een kringetje te draaien. Maar hoe zit dat met de koolstofkringloop?

32. De koolstofkringloop Het element koolstof zit in alle ‘sferen’ om ons heen, maar steeds in een andere vorm… CO2 Organisch materiaal In water opgeloste CO2 Steenkool, kalksteen, bruinkool, veen, marmer bestaan allemaal uit chemische verbindingen met koolstof

33. Welke processen dragen bij aan de koolstofkringloop? Bij welk cijfer horen de volgende processen? CO2 wordt opgenomen en afgegeven door de oceaan verwering vulkanisme fotosynthese Sedimentatie van kalkskeletjes en schelpen > kalksteen Van organisch materiaal, via veen en bruinkool tot steenkool Kalksteen duikt weg in de aardkorst

34. Welke processen dragen bij aan de koolstofkringloop? CO2 wordt opgenomen en afgegeven door de oceaan verwering fotosynthese vulkanisme Van organisch materiaal, via veen en bruinkool tot steenkool Sedimentatie van kalkskeletjes en schelpen > kalksteen Kalksteen duikt weg in de aardkorst

35. De thermostaat van de aarde ‘So what keeps the planet stable and cool? Trilions of tiny marine organisms that most of us have never heard of capture atmospheric carbon…’ (Bill Bryson) ‘So what keeps the planet stable and cool?

36. De thermostaat van de aarde 0,035% CO2 De concentratie CO2 in de atmosfeer is in de loop van de geologische geschiedenis sterk gestegen / gedaald. De concentratie CO2 in de atmosfeer is in de loop van de geologische geschiedenis sterk gedaald. Conclusie: het broeikaseffect is in de geologische geschiedenis sterk toegenomen / afgenomen. Conclusie: het broeikaseffect is in de geologische geschiedenis sterk afgenomen. Waar is alle koolstof uit de verdwenen CO2 gebleven? >90% CO2 Bij de vorming van kalksteen en steenkool zijn grote hoeveelheden koolstof opgeslagen in lithosfeer

37. De thermostaat van de aarde 0,035% CO2 In de afgelopen vier miljard jaar is de zonne-intensiteit met 25% toegenomen en het broeikaseffect is sterk afgenomen. ‘Is dit een toevallige samenloop van omstandigheden?’ Toename zonne- intensiteit 25% >90% CO2

38. De thermostaat van de aarde 0,035% CO2 De koolstofkringloop beïnvloedt de CO2-concentratie van de atmosfeer. - Welke processen sturen de koolstofkringloop aan? Toename zonne- intensiteit 25% exogeen► -verwering en sedimentatie -fotosynthese -platentektoniek en gebergtevorming leven► endogeen► >90% CO2

39. De thermostaat van de aarde ‘So what keeps the planet stable and cool? ‘So what keeps the planet stable and cool? Trilions of tiny marine organisms that most of us have never heard of capture atmospheric carbon…’ (Bill Bryson) Het is alleen de vraag in hoeverre de menselijke invloed op de CO2 concentratie de koolstofkringloop verstoort.

40. De thermostaat van de aarde 0,035% CO2 De koolstofkringloop beinvloedt de CO2-concentratie van de atmosfeer. -Welke processen sturen de koolstofkringloop aan? exogeen► -verwering en sedimentatie -fotosynthese -platentektoniek en gebergtevorming leven► endogeen► >90% CO2