„Problem określania własności drogi i pasa drogowego.”

1. „Problem określania własności drogi i pasa drogowego.” (Drogi publiczne i wewnętrzne)

2. Droga • Drogi publiczne i drogi wewnętrzne należą do zbiorczej kategorii dróg, tj. budowli, wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami stanowiącymi całości techniczno-użytkowe przeznaczone do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowane w pasach drogowych (art. 4 pkt. 2 u.d.p.). • Zakwalifikowanie drogi jako budowli wynika przy tym wprost z przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.), gdzie budowla definiowana jest jako każdy obiekt budowlany niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury8 , jak: obiekty liniowe, lotniska, mosty, wiadukty, estakady, tunele, przepusty, sieci techniczne, wolno stojące maszty antenowe, wolno stojące trwale związane z gruntem urządzenia reklamowe, budowle ziemne, obronne (fortyfikacje), ochronne, hydrotechniczne, zbiorniki, wolno stojące instalacje przemysłowe lub urządzenia techniczne, oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów, stacje uzdatniania wody, konstrukcje oporowe, nadziemne i podziemne przejścia dla pieszych, sieci uzbrojenia terenu, budowle sportowe, cmentarze, pomniki, a także części budowlane urządzeń technicznych (kotłów, pieców przemysłowych, elektrowni wiatrowych, elektrowni jądrowych i innych urządzeń) oraz fundamenty pod maszyny i urządzenia jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się na całość użytkową (art. 3 pkt 3 pr. bud.). • Warto przy tym zwrócić uwagę, że o ile droga jest budowlą w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo budowlane, o tyle droga wraz ze zjazdami kwalifikowana jest w świetle tych przepisów również i przede wszystkim jako obiekt liniowy, tj. obiekt budowlany, którego charakterystycznym parametrem jest długość (zob. art. 3 pkt 3a pr. bud.).

3. Publiczne Zgodnie z art. 1 u.d.p. drogą publiczną jest droga zaliczana na podstawie niniejszej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych. Przepis art. 2 ust. 1 u.d.p. precyzuje z kolei, że drogi publiczne ze względu na funkcje w sieci drogowej dzielą się na następujące kategorie: • 1) drogi krajowe; • 2) drogi wojewódzkie; • 3) drogi powiatowe; • 4) drogi gminne. Dodatkowo ze względów funkcjonalno-technicznych drogi publiczne dzielą się na klasy (rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 02.03 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie, a mianowicie: • 1) autostrady ("A"); • 2) drogi ekspresowe ("S"); • 3) drogi główne ruchu przyspieszonego ("GP"); • 4) drogi główne ("G"); • 5) drogi zbiorcze ("Z"); • 6) drogi lokalne ("L"); • 7) drogi dojazdowe ("D") - zob. § 4 ust. 1 r.w.t.d. w zw. z art. 2 ust. 3 u.d.p. Wewnętrzne Od dróg publicznych należy odróżnić drogi wewnętrzne, tj. drogi, parkingi oraz place przeznaczone do ruchu pojazdów, niezaliczone do żadnej z kategorii dróg publicznych i niezlokalizowane w pasie drogowym tych dróg (art. 8 u.d.p.), gdzie przez pas drogowy rozumie się wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, na którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą (art. 4 pkt 1 u.d.p.). Jak wskazał SN w wyroku z dnia 30 maja 2003 r., III CKN 1165/00, LEX nr 109442, "Decydujące o tym, czy dana droga jest wewnętrzną, czy publiczną - jest jej zaliczenie do jednej z kategorii dróg publicznych. Istota zaliczenia sprowadza się do tego, iż według art. 1 ustawy o drogach publicznych - z drogi takiej może korzystać każdy zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych".

4. Drogi publicznesposób nabycia własności istniejące planowane brak zamierzenia inwestycyjnego ustawa o gospodarce nieruchomościami art.98 odszkodowanie zamierzenie inwestycyjne Ustawa o gospodarce nieruchomościami art. 112 (wywłaszczenie sensu stricto) ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych / w latach 25.05.2003 -31.12.2020 odszkodowanie Stan do dnia 31.12.1998 • gdy nieruchomości stanowiły własność Skarbu Państwa ich nabycie przez jst następuje nieodpłatnie w drodze odpowiednich przepisów komunalizacyjnych • gdy stanowiły własność innych niż SP i jst osób fizycznych i prawnych regulacja następuje na podstawie ustawy z 13.10.1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną Odszkodowanie (ograniczone terminem złożenia wniosku 2001-2005) Stan po 31.12.1998 - nabycie w drodze czynności cywilnoprawnej

5. ustawaPrzepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publicznąart.73 Szczególnym trybem pozbawienia własności nieruchomości uregulowanym w ustawie z 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną jest art. 73 ust. 1tej ustawy, zgodnie z którym: „Nieruchomości pozostające 31.12.1998 r. we władaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, niestanowiące ich własności, a zajęte pod drogi publiczne, z 1.01.1999 r. stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub właściwych jednostek samorządu terytorialnego za odszkodowaniem." Przepis ten reguluje zatem kwestię ustawowego wywłaszczenia prywatnych nieruchomości, które wcześniej z mocy prawa zostały już zajęte pod drogi publiczne. Zastosowanie regulacji przewidzianej w art. 73 ust. 1 p.w.r.a.p. zostało obwarowane łącznym spełnieniem trzech przesłanektj. • nieruchomość miała pozostawać 31.12.1998 r. we władaniu Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Pojęcie władania powinno być utożsamiane z zarządzaniem drogą w sposób określony w ustawie z 21.03.1985 r. o drogach publicznych, tj. utrzymywanie drogi czy organizowanie na niej ruchu (ustawianie znaków drogowych); • nieruchomość pozostaje własnością podmiotów prywatnych (innych niż Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego); • na nieruchomości znajduje się droga publiczna, przy czym jest istotne jej formalne zaliczenie do kategorii dróg publicznych, a nie faktyczne spełnianie funkcji drogi publicznej (droga niesklasyfikowana jako droga publiczna, nawet jeśli jest ogólnodostępna, nie podlega wywłaszczeniu na podstawie art. 73 ust. 1 p.w.r.a.p.)

6. ustawa o gospodarce nieruchomościamiart.98 Zgodnie z art. 98 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami: „Działki gruntu wydzielone pod drogi publiczne: gminne, powiatowe, wojewódzkie, krajowe - z nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek właściciela, przechodzą, z mocy prawa, odpowiednio na własność gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale prawomocne. Przepis ten stosuje się także do nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek użytkownika wieczystego, z tym że prawo użytkowania wieczystego działek gruntu wydzielonych pod drogi publiczne wygasa z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale prawomocne. Przepis stosuje się odpowiednio przy wydzielaniu działek gruntu pod poszerzenie istniejących dróg publicznych.” Przepis art. 98 u.g.n. dotyczy wyłącznie wydzielania działek pod drogi publiczne i wprowadza istotne skutki dokonania podziału ewidencyjnego nieruchomości w postaci odebrania własności lub prawa użytkowania wieczystego do działek wydzielonych pod drogi publiczne lub ich poszerzenie z chwilą, gdy decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości stała się ostateczna albo orzeczenie sądu o podziale stało się prawomocne. Przesłanki:- podział dokonywanych na wniosek właściciela nieruchomości lub na wniosek użytkownika wieczystego nieruchomości. - warunkiem wydzielenie działki pod drogę publiczną w omawianym przypadku jest przeznaczenie działki pod taką drogę w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego Nie chodzi przy tym o wybudowanie drogi (może zostać wybudowana dużo później), ani o nadanie drodze określonej kategorii drogi publicznej, lecz o samo przeznaczenie gruntu pod drogę publiczną.

7. ustawa o gospodarce nieruchomościami art. 112 Wywłaszczenie, w szerokim znaczeniu tego słowa, oznacza wszelkie formy ingerencji państwa w prawa własności przysługujące innym podmiotom. Przedmiotem wywłaszczenia jest prawo rzeczowe, a skutkiem przejście prawa na rzecz Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego albo wygaśnięcie prawa (co nie może dotyczyć własności) bądź ograniczenie wykonywania prawa. Zgodnie z art. 21 ust. 2 Konstytucji RP „Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem”. Nie jest dopuszczalne wychodzenie poza te określone Konstytucją RP ramy ani stosowanie rozszerzającej interpretacji przepisów dopuszczających wywłaszczenie. Wywłaszczenie dokonywane na podstawie komentowanej ustawy: • przeprowadzane jest w postępowaniu administracyjnym, w indywidualnej sprawie z zakresu administracji publicznej, przez wydanie decyzji (art. 112 ust. 2 u.g.n.), • może dotyczyć tylko nieruchomości przeznaczonych w planach miejscowych na cele publiczne lub nieruchomości, dla których wydana została ostateczna decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (art. 112 ust. 1 u.g.n.)/cele publ.- art. 6. m.in. wydzielanie gruntów pod drogi publiczne i drogi wodne, budowa, utrzymywanie oraz wykonywanie robót budowlanych tych dróg, obiektów i urządzeń transportu publicznego, a także łączności publicznej i sygnalizacji; • może nastąpić, tylko jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy (art. 112 ust. 3 u.g.n.), • następuje w celu realizacji celu publicznego – jednego z celów wymienionych w art. 6 u.g.n. lub celu publicznego określonego w innej ustawie, • polega na pozbawieniu własności, użytkowania wieczystego lub innego ograniczonego prawa rzeczowego albo na ograniczeniu tych praw, • następuje tylko na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (nie może nastąpić na rzecz państwowych ani samorządowych osób prawnych, ani innych osób), z tym że ograniczenie wykonywania prawa może nastąpić także na rzecz innych podmiotów realizujących cel publiczny. Wywłaszczenie nie może być stosowane, gdy cel publiczny już został na nieruchomości zrealizowany.

8. ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych • Przepis art. 1 ust. 1specustawy drogowej precyzuje jej zakres przedmiotowy, wskazując, że określa ona zasady i warunki przygotowania inwestycji w zakresie dróg publicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.) Na tle komentowanego art. 1 ust. 1 specustawy drogowej ukształtowała się jednolita linia orzecznicza sądów administracyjnych, zgodnie z którą przepisy tej ustawy mają zastosowanie do inwestycji mających na celu budowę (rozbudowę) dróg innych niż drogi wewnętrzne w rozumieniu przepisów ustawy o drogach publicznych. Art. 12 specustawy drogowej stanowi, że decyzja o zezwoleniu na inwestycję wywołuje skutki w postaci: • zatwierdzenia podziału nieruchomości, której linie podziału stanowią linię rozgraniczające teren ustalony w zezwoleniu (art. 12 ust. 1 i 2 specustawy drogowej); • prawa wpisu do księgi wieczystej i w katastrze nieruchomości (art. 12 ust. 3 specustawy drogowej), z zastrzeżeniem, że funkcje katastru nieruchomości obecnie nadal pełni ewidencja gruntów i budynków73 ; • przeniesienia własności nieruchomości (art. 12 ust. 4 specustawy drogowej); • prawa do odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość (art. 12 ust. 4a, 4b, 4f i 5 specustawy drogowej); • wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych na wywłaszczonej nieruchomości (art. 12 ust. 4c-4especustawy drogowej).

9. Drogi wewnętrzne Od dróg publicznych należy odróżnić drogi wewnętrzne, tj. drogi, parkingi oraz place przeznaczone do ruchu pojazdów, niezaliczone do żadnej z kategorii dróg publicznych i niezlokalizowane w pasie drogowym tych dróg (art. 8 u.d.p.), gdzie przez pas drogowy rozumie się wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą (art. 4 pkt 1 u.d.p.). Jak wskazał SN w wyroku z dnia 30 maja 2003 r., III CKN 1165/00, LEX nr 109442, "Decydujące o tym, czy dana droga jest wewnętrzną, czy publiczną - jest jej zaliczenie do jednej z kategorii dróg publicznych. Istota zaliczenia sprowadza się do tego, iż według art. 1 ustawy o drogach publicznych - z drogi takiej może korzystać każdy zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych".

10. Drogi wewnętrzne są własność Skarbu Państwa nie są własnością Skarbu Państwa W takim przypadku jednostki samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa mogą uzyskać własność tych działek w drodze czynności cywilnoprawnej -ustawa z 10. 05.1990 Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych. Art. 5 Gminy nabyły własność i inne prawa majątkowe przysługujące przed dniem 27.05.1990 r. Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym w zakresie, w jakim były one wykonywane przez jednostki wymienione w art. 5 ust. 1 przepisów wprowadzających ustawę samorządową - ustawa z 10.05.1990 Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych art. 5 ust. 4 -ustawa z 21.08.1997 o gospodarce nieruchomościami czynność cywilno-prawna (darowizna) art. 13