Kamil Leszczyński 12.09.2013

1. Najnowsze kierunki rozwoju w zakresie budowy sieci i instalacji gazowych, w tym między innymi wprowadzenie do stosowania rur trójwarstwowych z polietylenu Kamil Leszczyński 12.09.2013

2. 1. Pojęcia podstawowe

3. Podstawowe akty prawne Rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie ( Dz. U. 2013 nr 0 poz. 640) – weszło w życie 3 miesiące po ogłoszeniu tj. 05.09.2013 Norma PN-EN 1555-1:2012 Systemy przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do przesyłania paliw gazowych -- Polietylen (PE) -- Część 1: Postanowienia ogólne Norma PN-EN 1555-2:2012 Systemy przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do przesyłania paliw gazowych -- Polietylen (PE) -- Część 2: Rury Norma PN-EN 1555-3:2012 Systemy przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do przesyłania paliw gazowych -- Polietylen (PE) -- Część 3: Kształtki Norma PN-EN 1555-4:2012 Systemy przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do przesyłania paliw gazowych -- Polietylen (PE) -- Część 4: Armatura Norma PN-EN 1555-5:2012 Systemy przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do przesyłania paliw gazowych -- Polietylen (PE) -- Część 5: Przydatność systemu do stosowania Norma PN-EN 12007-2 Systemy dostawy gazu – Gazociągi o maksymalnym ciśnieniu roboczym do 16 bar włącznie – Część 2: Szczególne zalecenia funkcjonalne dotyczące polietylenu (MOP do 10 bar włącznie) Norma zakładowa ZN-G-3150 – Gazociągi – Rury polietylenowe – Wymagania i badania

4. Jak dzielimy gazociągi? Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki gazociągi dzielą się ze względu na maksymalne ciśnienie robocze (MOP) na:- gazociągi niskiego ciśnienia do 10 kPa włącznie,- gazociągi średniego ciśnienia powyżej 10 kPa do 0,5 MPa włącznie,- gazociągi podwyższonego średniego ciśnienia powyżej 0,5 MPa do 1,6 MPa włącznie,- gazociągi wysokiego ciśnienia powyżej 1,6 MPa do 10 MPa włącznie,

5. Co to takiego POLIETYLEN? Polietylen jest tworzywem sztucznym wytwarzanym w sposób syntetyczny, otrzymywanym w drodze reakcji chemicznej zwanej polimeryzacją. Monomery polietylenu, które są prostymi związkami organicznymi pod wpływem katalizatorów i ciśnienia tworzą makrocząsteczki. Polimer otrzymany w wyniku syntezy poddawany jest następnie przetworzeniu. Dodawane są do niego pigmenty, barwniki przeciwutleniacze i różnego rodzaju napełniacze celem zmian jego wybranych właściwości.

7. Jakie są własności POLIETYLENU? Odznacza się: małą gęstością w porównaniu z innymi tworzywami sztucznymi, wysoką ciągliwością i znacznym wydłużeniem przy rozciąganiu w porównaniu ze stalami, dobrymi właściwościami dielektrycznymi, wysoką odpornością chemiczną, dobrymi właściwościami przetwórczymi.

8. Inne własności POLIETYLENU? Łańcuchowe cząsteczki wykazują skłonność do regularnego układania się względem siebie. Takie regularne struktury nazywamy krystalitami, a rozmieszczone w obszarze bezpostaciowym ( amorficznym ) silnie wpływają na własności PE, szczególnie na gęstość. Polietylen o niskiej gęstości LDPE ( lightdensity polietylen) ( 910 do 930 kg/m3) osiąga stopień krystalizacji od 40 do 50%, natomiast polietylen średniej gęstości MDPE lub o wysokiej gęstości HDPE (940 – 960 kg/m3 uzyskuje stopieni krystaliczności od 60 do 80%. Do produkcji elementów sieci gazowych stosowany jest obecnie polietylen o gęstości powyżej 930kg/m3 zgodnie z ISO 1872-1. Wzrost gęstości wpływa na poprawę wytrzymałości na rozciąganie, sprężystości, twardości, odporności chemicznej. Negatywnym skutkiem jest obniżenie udarności oraz odporności na kruche pęknięcia.

9. Parametry polietylenu

10. POLIETYLEN PE 500 (PE - HMW) Polietylen wysokomolekularny • kolor: występuje jako naturalny lub barwiony • trwała temperatura użytkowania - 90° C • gęstość - 0,95 g/cm^3 ( DIN 53479 ) • granica plastyczności - 25 MPa ( DIN EN ISO 527 ) • wytrzymałość na rozerwanie - 40 MPa ( DIN EN ISO 527 ) • wydłużenie przy zerwaniu - >50 % ( DIN EN ISO 527 ) • moduł sprężystości z próby zrywania - 1100 MPa ( DIN EN ISO 527 ) • moduł sprężystości z próby zginania : naturalny - 900 MPa • twardość kulkowa - 52 MPa ( DIN 53 456 ,ISO 2039/1 ) • udarność ( DIN EN ISO 179 ) - bez złamania

15. Co oznacza skrót SDR? Liczbowe oznaczenie określonego typu rur, które jest w przybliżeniu równe ilorazowi nominalnej średnicy zewnętrznej i nominalnej grubości ścianki

16. Jaka jest różnica miedzy PE 80 a PE 100? W zakresie rur HDPE rozróżniamy rożne materiały polietylenowe. Te grupy to: PE 63 (=MRS 6,3 MPa) PE 80 (=MRS 8,0 MPa) PE 100 (=MRS 10 MPa) Określenie MRS oznacza wymagana minimalna trwałość ( Minimum RequiredStrength). Przez PE 80 rozumiemy PEHD, który przy swojej czasowej granicy pełzania (50 lat wytrzymałości) oraz 20°C obciążeniu temperaturowym i wodzie stanowiącej element kontrolny, tworzy krzywą próby pełzania co najmniej do 8,0 N/mm². Ten punkt przecięcia w wypadku materiałów PE 63 i PE 100 wynosi odpowiednio 6,3 N/mm² względnie 10,0 N/mm². Oznacza to, iż przy jednakowych gabarytach, rury z PE 100 mogą być użytkowane przy wyższym ciśnieniu roboczym niż te z PE 80.

17. Jakie ciśnienia wytrzymują rurociągi? Zgodnie z przepisami tworzywa sztuczne mogą być wykorzystywane do budowy gazociągów niskiego i średniego ciśnienia współczynnik eksploatacji (projektowy) (C) współczynnik o wartości większej niż 1, w którym uwzględniono warunki eksploatacji.

18. Ogólny współczynnik eksploatacji (projektowy) (C) a naprężenie projektowe (S) naprężenie projektowe (S) dopuszczalne naprężenie, w MPa, w określonym zastosowaniu, Wyznacza się je, dzieląc MRS przez współczynnik C, tj. Naprężenia obwodowe gazociągu z polietylenu, w warunkach statycznych, wywoływane maksymalnym ciśnieniem roboczym (MOP), nie powinny przekraczać iloczynu wartości minimalnej żądanej wytrzymałości (MRS) i współczynnika projektowego wynoszącego 0,5.

19. Zaleca się, zgodnie z PN-EN 12007-2 wartości ciśnień występujące w gazociągu były w odpowiedniej proporcji.

20. Rozszerzalność cieplna Podczas ukladania rury należy brać pod uwagę jej rozciągliwość. Może ona być obliczona w następujący sposób: ΔL = L * Δt * εt ΔL – rozciągliwość w mm L – długości ciągu w m Δt – różnice temperatur (°C) εt – Współczynnik rozszerzalności cieplnej mm/m°C Średni współczynnik rozszerzalności cieplnej dla rozmaitych materiałów do produkcji rur: HDPE = 0,20 mm/m°C PCV = 0,08 mm/m°C PP = 0,18 mm/m°C Przykładowo: Materiał: HDPE Długość L= 60 m Różnica temperatur Δt = 15 stopni ΔL = 0,20 * 60*15 = 18 cm

21. Klasy lokalizacji 1 klasa - Tereny o zabudowie budynkami zamieszkania zbiorowego oraz obiektami użyteczności publicznej, o zabudowie jedno- lub wielorodzinnej, intensywnym ruchu kołowym, rozwiniętej infrastrukturze podziemnej, takiej jak sieci wodociągowe, kanalizacyjne, cieplne, gazowe, energetyczne i telekomunikacyjne, oraz ulice, drogi i tereny górnicze 2 klasa - Tereny o zabudowie jednorodzinnej i zagrodowej, zabudowie budynkami rekreacji indywidualnej, a także niezbędnej dla nich infrastrukturze 3 klasa - Tereny niezabudowane oraz tereny, na których mogą się znajdować tylko pojedyncze budynki jednorodzinne, gospodarcze i inwentarskie oraz niezbędna dla nich infrastruktura,

22. 2. Materiały do budowy sieci gazowych

23. Wytwarzanie rur Rury polietylenowe produkowane są w ciągłym procesie technologicznym nazywanym wytłaczaniem. Proces polega na uplastycznieniu polietylenu w wytłaczarce i przepchnięciu pod ciśnieniem przez głowicę formująca rurę.

24. Wytłaczarka rur PE Dozownik granulatu Głowica Napęd Wanna chłodząca Elementy grzewcze Kalibrator

25. Typoszereg średnic rur oraz ich ciężar

26. Czym są materiały z PE100RC? RC oznacza odporność na pękniecia od wyrażenia „ Resistance to Crack”. PE 100RC jest surowcem typu PE 100, który wykazuje najwyższy opór przeciw propagacji pęknięć. Poprzez skoncentrowane obciążenia może dojść do pęknięć naprężeniowych. W wypadku zastosowania PE 100RC można uniknąć tego typu sytuacji, dzięki ich rewelacyjnej odporności na pęknięcia naprężeniowe. ciśnienie krytyczne szybkiej propagacji pęknięć – ciśnienie w rurach z polietylenu, przy którym w temperaturze 273,15 K (0°C) następuje szybkie rozprzestrzenianie się w kierunku wzdłużnym pęknięć ścianki rury, wywołane przez czynniki zewnętrzne. Test odporności na propagację pęknięć jest przeprowadzany zgodnie z normą PN-EN ISO 13479 przez INiG w Krakowie. Deklarowane przez dostawców rur ciśnienia nominalne wynoszą PN 7 dla SDR 11; PN 6 dla SDR 17,6 (max. PN 10 dla SDR 11 przy C=2)

28. Konstrukcje rur PE 100 oraz PE100RC

29. Rury z polietylenu o zwiększonej odporności na zarysowanie i naciski punktowe (RC) klasy PE 100 służą do stosowania w systemach przewodów rurowych przeznaczonych do przesyłania paliw gazowych. Maksymalne ciśnienie robocze do 1,0MPa przy uwzględnieniu warunku, że ciśnienie robocze gazu nie powinno wywoływać naprężeń obwodowych większych niż określone dla polietylenu PE 100, przy zachowaniu współczynnika bezpieczeństwa C ≥ 2. Rury HDPE nie mogą być stosowane w instalacjach wewnętrznych budynków. Na terenach objętych szkodami górniczymi rury z polietylenu klasy PE 100 mogą być stosowane zgodnie z warunkami zawartymi w Opinii Technicznej wydanej w dniu 30.04.2009 przez Główny Instytut Górnictwa w Katowicach. Przeznaczone do montażu (układania) bez podsypki i obsypki piaskowej oraz do bezwykopowegoukładania przewodów (przewierty sterowane). Nie wymagają stosowania dodatkowej rury osłonowej. Od zewnątrz 10% grubości normatywnej jest wykonana z polietylenu pomarańczowego.Dzięki temu istnieje możliwość wizualnej kontroli poziomu ewentualnego uszkodzenia mechanicznego.

30. Co to takiego PAS-1075? Standard PE100RC nie został do tej pory objęty żadną normą polską czy europejską. Jedyną próbą usystematyzowania w tej dziedzinie jest powstały w Niemczec h PAS-1075-4 (PAS = publiclyavailablespecification): Wymagania PAS 1075-4 - „Polietylenowe rury dla alternatywnych technik układania rur – pomiary, techniczne wymagania i testy”.: 1). Test karbu (Notch Test) - wg PN EN ISO 13479. Próbka wytrzymuje bez uszkodzenia okres ≥ 8760 h. 2). Test FNCT (Full NotchCreep Test) - wg ISO 16770. Próbka wytrzymuje bez uszkodzenia okres ≥ 8760 h. 3). Test na obciążenia punktowe wg dr Hessela. Próbka wytrzymuje bez uszkodzenia okres ≥ 8760 h. " Na dowód czego należy okazać pozytywne raporty z przeprowadzonych badań WYROBÓW oraz certyfikat ich zgodności z PAS 1075 (zgodność rur z PAS 1075 może potwierdzić jedynie akredytowany Instytut na podstawie badań przeprowadzonych przez jednostkę badawczą dla każdej z trzech Grup Wymiarowych Wyrobów, po otrzymaniu którego prowadzone są permanentne badania rur potwierdzających ich cechy (patrz punkty 1, 2 , 3 powyżej). W Europie są tylko dwa akredytowane Instytuty, które mogą badać zgodność wyrobów z wytycznymi PAS 1075, tj. DIN Certcooraz TUV Sud. Wszyscy producenci rur, którzy spełniają wymagania zgodności z PAS 1075 są wymienieni na stronach internetowych tych akredytowanych Instytutów. Na podstawie tego raportu INiG na wniosek wytwórcy wydaje aprobatę techniczną potwierdzającą przydatność w technikach bezwykopowychoraz możliwość montażu bez obsypki i podsypki piaskowej, metodami tradycyjnymi i wąsko wykopowymi, jak również możliwość stosowania do bezwykopowych renowacji i wymiany rurociągów sieci wodociągowych

31. Porównanie cenowe

32. Łączenie rur W gazociągach z tworzyw sztucznych występują różnego rodzaju łączniki. Są to kształtki i złączki. W odróżnieniu od gazociągów stalowych, łączniki z tworzyw sztucznych są elementami gotowymi, montowanymi na placu budowy Typy kształtekmożna klasyfikować ze względu na funkcję (kolana, trójniki, redukcje itp.), technologię montażu (kształtki do zgrzewania elektrooporowego, doczołowego, mufowego, siodłowego)

33. Kształtki do zgrzewania doczołowego Standardowe kąty kolan wtryskiwanych to 90 i 45, redukcje obejmują od 3 do 5 średnic, trójniki redukcyjne mają odejścia o średnicy mniejszej od 3÷5 zakresów średnicy głównej.

34. Kształtki do zgrzewania elektrooporowego Siodełko Trójnik

35. Kształtki do zgrzewania elektrooporowego Cechą charakterystyczną kształtek elektrooporowych jest obecność drutu nagrzewającego na powierzchni zgrzewanej. Ze względu na funkcjonalność są one chętnie stosowane we wszelkiego typu przyłączach. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na jakość kształtek, gdyż często czynione w tym miejscu oszczędności owocują zwiększoną awaryjnością. Cenną zaletą kształtek elektrooporowych jest możliwość wykorzystania ich jako kształtek naprawczych oraz do wykonywania włączeń pod pełnym ciśnieniem gazu. Średnice produkowanych kształtek elektrooporowych wynoszą od 20 mm do około 630 mm

36. Oznaczenie rur • Każda rura musi być oznakowana w sposób trwały. Na powierzchni powinien znajdować się napis zawierający podstawowe informacje, niezbędne do identyfikacji rury. Do tych informacji można zaliczyć: • nazwę lub symbol producenta rury, • numernormy (PN-EN 1555-2), • słowo ‘GAZ’, • klasę PE, • wymiary rury (średnica x grubość ścianki), • oznaczenie szeregu wymiarowego (dla dn większych od 40 mm), • datę produkcji, • kod wyrobu (numer wytłaczarki, oznaczenie partii itp.), • znak bezpieczeństwa ‘B’. • Przykładowe oznaczenie: • XXXPN-EN 1555-2 GAZ PE100 110x10 SDR11 ddmmrrnnn xxx

37. 3. Przygotowanie i organizacja budowy

38. Wymagania dla gazociągu podczas budowy Gazociąg musi być wykonany tak, żeby wytrzymać: ciśnienie wewnętrzne, kotwienie i zasypanie gazociągu, ruch drogowy lub kolejowy, obciążenia podczas montażu, próby ciśnieniowe, obciążenia wywołane masą wody, jeśli gazociąg jest położony pod rzeką, oddziaływania połączonych odgałęzień, obciążeń wynikających z parcia wody w wyniku powodzi, oblodzenia, śniegu, osiadania gruntów, erozji gleby, naprężenia wynikające z różnicy temperatur.

39. Transport rur Rury dostarczane są w odcinkach o długości 5 m, 10 m i 12 m lub w kręgach po 100 m lub więcej. Zwijać w zwoje można rury o średnicy do ok. 160 mm, przy czym w kręgach standardowo dostarczane są rury o średnicach do 63 mm. Średnica zewnętrzna kręgu powinna być 25 razy mniejsza od średnicy nominalnej, lecz nie może wynosić mniej niż 600 mm Środki transportu służące do przewożenia rur muszą być do tego celu specjalnie przystosowane. Skrzynie ładunkowe nie mogą mieć ostrych, wystających krawędzi, a dno gwoździ, blachy oraz innych przedmiotów, mogących uszkodzić rury podczas przewożenia lub rozładunku. Długość skrzyni musi być dobrana do długości transportowanych rur, gdyż nie-dopuszczalne jest wożenie rur na dłużycach. Zawiesia nie mogą uszkadzać powierzchni rur. Zabronione jest wysuwanie rur z dolnych warstw oraz zrzucanie ich ze skrzyni ładunkowej.

40. Składowanie rur Ze względu na skłonność do pełzania, ogranicza się wysokość ułożenia rur w odcinkach do ok.1 m Rury w zwojach powinny być składowane płasko na maksymalną wysokość 1,5m. Temperatura składowania nie powinna przekroczyć 40°C Zabronione jest ustawianie zwoi pionowo opartych o ścianę na podłożu betonowym lub kamienistym, gdyż powoduje to silne odkształcenie rury i wgniatanie powierzchni. Dostarczane przez producenta rury w wiązkach i zabezpieczone drewnianymi klepkami można składować na większe wysokości, lecz podczas układania wzmocnienia powinny być ustawione na sobie. Rury nie powinny być składowane dłużej niż 2 lata. W przypadku, gdy rury narażone są na promieniowanie i opady, okres składowania wynosi nie dłużej niż 1 rok.

41. Kwalifikacje projektanta i nadzoru Prace związane z projektowaniem i nadzorowaniem budowy i odbiorem polietylenowych sieci gazowych powinny być wykonywane wyłącznie przez osoby posiadające uprawnienia budowlane lub stwierdzenie posiadania przygotowania zawodowego do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w specjalności instalacyjnej w zakresie sieci. Ponadto osoby te muszą posiadać zaświadczenie o przynależności do właściwej izby samorządu zawodowego – Izby Inżynierów Budownictwa.

42. Kwalifikacje personelu Osoby wykonujące prace połączeniowe na sieciach gazowych z PE powinny posiadać zaświadczenie kwalifikacyjne o ukończeniu kursu dla zgrzewaczy rur PE w uznanym przez przedsiębiorstwo gazownicze ośrodku szkoleniowym oraz aktualne świadectwo kwalifikacyjne E, uprawniające do obsługi sieci gazowej, wydane przez komisję kwalifikacyjną powołaną przez Urząd Regulacji Energetyki.

43. Prace przygotowawcze Po zgromadzeniu wszystkich materiałów zgodnie ze specyfikacją zawartą w projekcie oraz dopełnieniu wymogów formalnoprawnych rozpoczyna się proces realizacji zadania. Jeżeli projekt przewiduje technologie zgrzewania doczołowego i elektrooporowego, konieczne będą dwie niezależne, wyposażone w sprzęt brygady monterskie. Do montażu rur o średnicy do 63 mm wystarczą dwie osoby, dla większych średnic konieczne będą trzy lub nawet cztery osoby. Konieczne jest, aby podczas prac w wykopie obecne były co najmniej dwie osoby. Najkorzystniej jest prowadzić zgrzewanie na brzegu wykopu. Wszelkie prace prowadzone w jego wnętrzu stanowią szczególne zagrożenie dla jakości zgrzeiny, ze względu na ograniczoną ilość miejsca. W każdym jednak przypadku należy pod zgrzewarkę, agregat hydrauliczny oraz strug z płytą grzejną podłożyć podesty z desek, aby układ mocujący rury nie leżał bezpośrednio na gruncie, szczególnie trawiastym, piasku lub glinie. Zapewnienie osłony przed wiatrem jest szczególnie istotne. Nawet niewielki wiatr lub podmuchy od przejeżdżających pojazdów, w przypadku zgrzewania na poboczach jezdni, powodują szybki spadek temperatury nagrzanych powierzchni w chwili usuwania płyty grzejnej

44. Wyposażenie Podstawowe wyposażenie stanowić będą odpowiednie zgrzewarki i agregaty prądotwórcze. Jednak, mając na uwadze możliwość zgrzewania w temperaturach poniżej zera, podczas opadów lub przy wietrze, należy wyposażyć brygadę w namioty, parawany i dmuchawy gorącego powietrza. Zaleca się, aby namioty lub parawany wykonane były z przeźroczystej folii. Oprócz tego podstawowego wyposażenia konieczne będą narzędzia i urządzenia pomocnicze, do których zaliczyć należy obcinaki krążkowe, nożyce, uchwyty dwu lub czteroszczękowe, podesty, rolki, skrobaki itp. Wyposażenie to ma skrócić czas realizacji zadania, co stanowi podstawową zaletę tej technologii.

45. Prace montażowe Najlepiej, gdy wszelkie prace montażowe wykonywane są poza wykopem. W wielu przypadkach nie jest to możliwe, szczególnie w terenie zabudowanym, ze względu na uzbrojenie. Należy taką ewentualność brać pod uwagę już na etapie projektowania. W konsekwencji wymagać to będzie zamówienia dodatkowych kształtek elektrooporowych na przekroczenia pod jezdniami lub torowiskami tramwajowymi i kolejowymi. Podobnie należy rozpatrzyć sposób wykonania przyłącza od gazociągu. Najszersze możliwości stwarzają siodła do nawiercania. Ułatwiają próby szczelności i uruchamianie gazociągu, ze względu na możliwość sukcesywnego włączania odbiorców oraz przeprowadzania próby szczelności samego przyłącza. Wadą ich jest jednak przesunięcie osi przyłącza w górę oraz znaczne zmniejszenie przykrycia nad samym siodłem. Notowane są przypadki zerwania górnej części siodła przy prowadzeniu robót ziemnych. Wad tych pozbawione są trójniki redukcyjne, lecz w konsekwencji zmusza to wykonawcę do próby szczelności jednocześnie na całym gazociągu. Utrudnia to lokalizację nieszczelności i ich usuwanie, szczególnie przy znacznej liczbie przyłączy. Rury przez cały czas składowania i transportu ,powinny być zaślepione, szczególnie te, które składowane są bezpośrednio na ziemi. Jedną z podstawowych operacji na placu budowy jest przycinanie rury na odpowiednią długość. Korzystanie z odpowiednich narzędzi umożliwia cięcie prostopadle do osi, co może zaoszczędzić sporo czasu przy dalszym montażu.

46. Przygotowanie elementów do zgrzewania doczołowego • Przygotowanie polega na wykonaniu następujących czynności: • oczyścić końce rur z piasku, gliny i innych zanieczyszczeń, • jeżeli zachodzi konieczność, podłożyć pod ruchomą rurę rolki, • zaślepić ruchomy koniec rury tak, aby podczas przemieszczania się rury do środka nie wchodziły zanieczyszczenia, • zamocować w uchwytach zgrzewarki zgrzewane końcówki tak, aby napisy na rurze były widoczne po montażu gazociągu. Dobrze dokręcić zewnętrzne szczęki • zmierzyć siłę oporów przemieszczania rury i wpisać do karty zgrzein, • nastawić czas nagrzewania. W temperaturze 20 C 10 sekund na każdy milimetr grubości ścianki rury. W przypadku innej temperatury skorygować czas nagrzewania o 1% czasu podstawowego na każdy stopień różnicy od 20 C, • jeżeli jest taka potrzeba, ustawić ciśnienie strugania.

47. Przygotowanie elementów do zgrzewania elektrooporowego • Przygotować aparat i miejsce do zgrzewania (ewentualnie rozpiąć namiot lub osłony). • Oczyścić końce rur z piasku, gliny itp. • Zaznaczyć obszar cyklinowania mufy lub siodła. • Zaznaczony obszar zestrugać cykliną do całkowitego usunięcia linii znacznikowych. • Przetrzeć oba końce rur papierem niewłóknistym zwilżonym odpowiednim zmywaczem. • Przetrzeć wewnętrzną powierzchnię kształtki. • Zaznaczyć głębokość wsunięcia rury do kształtki (połowa długości kształtki) • W zależności od systemu zamocować rury z kształtką lub siodełko w uchwycie. • Połączyć przewody z aparatu do złączki. • Włączyć aparat. • W zależności od systemu ustawić i sprawdzić napięcie zasilania kształtki i czas nagrzewania oraz wpisać te dane do karty technologicznej. • Włączyć nagrzewanie kształtki i kontrolować przebieg nagrzewania. • Po zgrzaniu wyłączyć aparat. • Zdjąć przewody. • Na rurze oznaczyć numer uprawnień, numer zgrzeiny, datę i czas nagrzewania tak, aby były widoczne po montażu rurociągu. • Wypełnić kartę zgrzein. • Pozostawić kształtkę w uchwytach przez czas 1,5 min na 1 mm grubości ścianki rury. • Próbę szczelności można przeprowadzać po czasie nie krótszym niż 8 min na każdy milimetr grubości ścianki rury.

48. Kontrola Celem kontroli parametrów zgrzewania przez samego zgrzewacza, jak również przez służby kontrolne, zgrzewacz ma obowiązek zapisywania wszystkich najważniejszych parametrów wpływających na jakość zgrzeiny. Wartości te wpisywane są do karty zgrzein. Za wpisy do karty zgrzein odpowiedzialny jest zgrzewacz i zobowiązany do wypełniania jej na bieżąco, gdyż karta jest integralną częścią dokumentacji po-wykonawczej. Wszelkie sprawy sporne rozstrzygane są na podstawie dokonanych w niej wpisów. Umożliwia to bieżącą kontrolę prac montażowych przez konfrontację oznaczeń zgrzeiny na rurze.

49. Dokumentacja jakościowa • Zaświadczenia o kalibracji zgrzewarek • Aktualne uprawnienia zgrzewaczy materiały i urządzenia do zgrzewania, • kwalifikacje zgrzewaczy, • System nadzoru i kontroli zgrzein • Konieczność kontroli na wszystkich tych etapach spowodowana jest brakiem jednoznacznych nieniszczących metod określania jakości zgrzeiny.

50. Ocena wizualna zgrzein doczołowych • W ramach oceny wizualnej dokonuje się oględzin wypływki i pomiarów geometrii zgrzeiny. Ocenić należy: • kształt wałeczków (równomierność na obwodzie), • gładkość i jednorodność wypływki (brak widocznych gołym okiem rys, pęcherzy, pęknięć i smug), • brak szczelin, szczególnie w rowku między wałeczkami, • dopuszczalna odchyłka załamania osi w miejscu zgrzewania nie może być większa niż 1 mm na długości 300 mm od połączenia.