NİTEL ve NİCEL ARAŞTIRMA TASARIMLARI

1. NİTEL ve NİCEL ARAŞTIRMA TASARIMLARI DOÇ. DR. SERDAR ÖZTÜRK

2. Nitel Tasarım • Nitel araştırmacılar örnek olayların ve bağlamların dilini kullanırlar. Biraz sonra belirteceğimiz brikolaj (yaptakçılık) uygularlar. Toplumsal süreçler ve örnek olayları kendi sosyal bağlamında incelerler. Belirli ortamlarda anlam yaratımına veya yorumlarına bakarlar. • Toplumsal yaşama birçok bakış açısından bakar ve insanların kimliklerini nasıl inşa ettiğini açıklarlar. • Değişkenleri seyrek kullanırlar. Hipotez kullanmazlar. Toplumsal yaşamı sayıya çevirmekten kaçınırlar. • Değişkenler yerine temaları, ayrımları ve fikirleri incelerler. • Nitel veriler gerçek olayları belgelemeyi, insanların kelimelerle, jestlerle ve tonlamayla söylediklerini kaydetmeyi, belirli davranışları gözlemlemeyi, yazılı belgeleri araştırmayı veya görsel imgeleri incelemeyi gerektirir.

3. Nitel Tasarım • Bunlar, dünyanın somut yönleridir. Bir nitel araştırmacı örneğin insanların veya toplumsal olayların fotoğraflarını veya video kasetlerini yakından dikkatle inceler. • Nitel bir araştırmacı veri toplama süreci sırasında kuram geliştirir. Çoğu araştırmacı temellendirilmiş kuram kullanır. • Nitel araştırmayı esnek hale getirir ve verilerle kuramın etkileşimde bulunmasına izin verir. • Nitel araştırmacılar beklenmedik olana açıktır. Araştırma sırasında dahi araştırma projesinin yönünü veya odağını değiştirmeye isteklidir.

4. Nitel tasarım • Nitel araştırmacılar toplumsal dünyayı anlamak için toplumsal bağlama vurgu yaparlar. Bir toplumsal eylemin veya bildirimin anlamının, ortaya çıktığı bağlama bağlı olduğunu savunurlar. Bir araştırmacı bir olayı, toplumsal eylemi, bir sorunun yanıtını veya bir konuşmayı, onun ortaya çıktığı toplumsal bağlamdan ayırdığında toplumsal anlam ve önem çarpıtılır. • Brikoloj (Yaptakçılık): Pek çok şeyi yapmada usta olmak, çeşitli kaynaklardan yararlanmak ve elde ne varsa ondan yararlanmaktır. Çevremizde dağınık halde bulunan çeşitli malzemelerden yararlanarak doğaçlama yapmak ve onları pragmatik bir görevi yerine getirmek üzere yaratıcı biçimlerde kullanmaktır. Nitel araştırmacılar yaptakçıdırlar.

5. Süreç ve yorumlama • Nitel araştırmacılar, değişkenleri değil, olayları merkeze koyan yaklaşım benimserler. Bir veya birkaç olayın çok değişik yönlerini incelerler. Açıklamalar veya yorumlar karmaşıktır. • Zengin ayrıntı ve örnek olayları zekice kavrayış öne çıkar. • Yorumlama, önem veya tutarlı anlam atfetme demektir. Nitel araştırmada yorum öne geçer. • Nitel yorumlamada ilk adım, bir şeyin incelenen insanlar için anlamını bulmaktır. İnsanlar davranış gerçekleştirdiklerinde kişisel gerekçeleri veya güdüleri vardır. Bu, birinci düzeyde yorumlamadır. Önce bu bulunur. • Bir araştırmacının bu birinci düzeyde yorumlamayı keşfetmesi ve yeniden inşa etmesi, ikinci düzeyde yorumlamadır. Çünkü araştırmacı neyin gerçekleştiğini keşfetmek için dışarıdan içeriye girer.

6. Süreç ve yorumlama • İkinci düzeyde yorumlamada, araştırmacı verilerde altta yatan bir tutarlılık veya anlam ortaya çıkarır. Anlam boşlukta oluşmaz. Bir dizi diğer anlamlar ve koşullar içinde gelişir. Böylece insan eylemleri bağlama yerleştirilir. • Bazı nitel araştırmacılar ileriye yönelik üçüncü düzeyde yorumlamaya geçerler. Yerleştirdikleri bağlamı kuramla ilişkilendirirler, çalışma genellenir.

7. Örnek Uygulama • Bazılarınız evde, bazılarınız yurtta televizyon seyretme, sohbet etme veya kitap okuma eylemi içinde bulunmakta. Siz, bu eylemlerin evde ve yurtta icra edilişi üzerine bir araştırma tasarlıyorsunuz. Nitel bir araştırmacı olarak bir araştırma sorusu dizayn ederek araştırmayı nasıl bir bağlama ve yorumlama düzeyine oturtacağınız üzerine düşününüz.

8. Nicel Tasarım • Değişkenler ve Hipotezler: Değişken, değişiklik gösteren kavramlardır. Değişkenler iki veya daha fazla değer alır. Örneğin cinsiyet bir değişkendir ve iki değer alır (bazılarına göre daha fazla). Medeni durum değişkendir ve evlenmemiş bekar, evli, dul veya boşanmış gibi değerler alabilir. Takip edilen medya bir değişkendir ve televizyon, radyo, internet, gazete v.s. pek değeri içerir. Aile geliri bir değişkendir sıfırdan milyarlarca liraya kadar değer alabilir. Yaş, sınıf, gelir durumu, meslek gibi değişkenler de çeşitli değerler alır.

9. Değişkenler • Dolayısıyla değişken, birden çok değer alabilen bir kavram veya onun ampirik ölçümüdür. • Bir değişkenin değerleri veya kategorileri onun özelliklerini oluşturur. Değişkenleri özellikleriyle karıştırmamak gerekir. • Erkek bir değişken değildir. Cinsiyet değişkendir. Erkek, cinsiyeti tanımlayan özelliklerden birisidir. Ancak erkeklik tipi değişken olabilir: maço, kibar, meteroseksüel v.s. gibi özellikler belirleyebiliriz. • Nicel araştırmacılar değişkenlerin diliyle konuşurlar ve değişken olmayan kavramları değişken bir kavrama dönüştürürler. Örneğin demokrasi bir kavramdır. • Demokrasi kavramı değişken hale getirilebilmek için onun özellikleriyle işlevselleştirilir: insanların seçime katılma oranı, partilerin olup olmaması, medyaya yönelik sansür, gelir dağılım v.s. gibi özelliklerle demokrasi kavramı ölçülebilir bir değişken haline getirilebilir.

10. Demokrasi üzerine çok farklı yaklaşımlar vardır. Siz, araştırmacı olarak benimsediğiniz yaklaşıma uygun olarak bu kavramı ölçülebilir bir değişken haline sokarsanız

11. Demokrasi!

12. Demokrasi

13. Değişken Türleri • Değişkenler nedensel ilişkiye göre sınıflandırılır. Neden değişkeni ya da başka bir şey üzerinde etki eden değişkene bağımsız değişken denir. Başka bir değişkenin etkisi veya sonucu veya neticesi olan değişken ise bağımlı değişkendir. • Örneğin gelir durumu hırsızlığa yol açan etmenlerin başında gelir gibi bir hipotez ortaya atmışsak, gelir durumu bağımsız, hırsızlık bağımlı değişken olur. Hırsızlığı, gelir durumunun bir sonucu olarak görürüz bu durumda. • Ancak yukarıdaki örnekte de olduğu gibi bir değişkenin bağımlı mı bağımsız mı olduğunu belirlemek her zaman kolay değildir. Bu nedenle iki soru sorarak bağımsız değişkeni bulmaya çalışırız. İlk soru: “zamanda diğer değişkenlerden önce mi geliyor”dur. İkincisi, “eğer değişkenler aynı zamanda gerçekleşiyorsa, yazar bir değişkenin başka bir değişken üzerinde etkisi olduğunu ileri sürüyor mu?” sorusudur. • Açıklanacak olgu bağımlı değişkenler olduğu için araştırma konuları bağımlı değişkenler açısından ifade edilir. • Üçüncü değişken ara değişkendir. Daha karmaşık nedensel ilişkilerde olur.

14. Değişken türleri • Örneğin bir araştırmada insanların yaz mevsimlerinde daha çok intihar ettiği saptanıyor. Bu durumda “mevsimsel değişiklikler (bağımlı değişken) insanların mevcut sorunlarının artmasına (ara değişken) ve o da intiharı tetiklemektedir (bağımsız değişken)” tarzında bir hipotez oluşturulabilir. Ya da evli aileler arasında intihar azsa, “medeni durum (bağımsız) toplumsal bütünleşme derecesine neden olabilir (ara değişken) ve bu da intiharı etkileyebilir (bağımlı)” denebilir. • Karmaşık bir kuramsal açıklama, birden çok ara değişkenin bulunduğu bir dizi içerir. Örneğin bir ailenin dağılması çocuklarda özgüven azalmasına bu depresyona neden olur, bu okulda düşük notlara, bu iyi bir iş bulma olasılığının azalmasına ve bu da düşük yetişkin gelirine neden olur. Değişkenler zinciri, ailenin dağılması (bağımsız), çocuklukta özgüven (ara), depresyon (ara), okuldaki notlar (ara), iş olasılıkları (ara), yetişkin geliri (bağımlı) biçiminde kurulur.

15. Uygulama • Değişik konularda değişkenlerin bulunduğu hipotezler oluşturun. Değişkenleri belirleyin.

16. Nedensel Kuram ve Hipotezler • Bir nedensel hipotez, iki değişken arasındaki bir ilişkiye dair geçici bir bildirim veya test edilecek bir önermedir. Hipotezler, toplumsal dünyanın nasıl işlediğiyle ilgili tahminlerdir. • Nedensel hipotezde en az bir bağımsız ve bir bağımlı değişken bulunur. Bu hipotez ampirik olarak test edilebilecek olan bir nedensel açıklamayı ve önermeyi içerir. • Nedensel ilişkileri ifade etme biçimlerine örnek. • Şiddet içerikli çizgi filmleri izlemek çocuklarda şiddet içerikli davranışlara neden olur. • Çocukların şiddet içerikli çizgi filmleri izlemeleri şiddet içerikli sonuçlar doğurur. • Çocukların şiddet içerikli davranışları sergilemeleri izledikleri çizgi filmlerle ilgilidir. • Çocukların şiddet içerikli çizgi filmleri izlemeleri şiddet yönelimli davranışları sergilemelerini etkiler. • Çocukların şiddet içerikli çizgi filmleri izlemeleri şiddet yönelimli davranış sergilemeleri ihtimalini artıracaktır.

17. Uygulama: Siz de bir nedensel hipotez üretip bunu değişik şekillerde yazın • Nicel araştırmacılar hipotezleri test ederken ispatlanmış kavramını kullanmazlar. Bir televizyon reklamında “çamaşır deterjanının en kirli lekeleri yok ettiği noter huzurunda ispat edilmiştir” lafını duyabilirsiniz. Ancak bilimsel çalışmalarda bu dil kullanılmaz. • Kanıtlar hipotezi destekler veya doğrular, ama ispatlamaz. Yüzlerce çalışma aynı sonuçları gösterdikten sonra bile, böyle denemez.

18. Nedensel Açıklamada Potansiyel Hatalar • Totoloji: Bağımsız değişkenin ve bağımlı değişkenin aslında aynı olduğu veya birinin ötekinin yeniden ifade edilmesi olduğu açıklama hatasıdır. Bu, tanımı gereği doğru olan görünüşte nedensel bir ilişki oluşturmaktadır. • Örneğin günümüzde medyanın etkilerini azaltmayla ilgili medya okuryazarlığıyla ilgili tartışmalarda bu tür totolojiler görebilirsiniz. Medya çocuklarda şiddet içerikli davranışlara neden oluyorsa burada bağımlı değişken şiddet içerikli davranışlar, bağımsız değişken medyadır. Ancak bu durumda sorumluyu medyayı işletenler ve medyayla ilgili mevzuatın gerisindeki devlet yerine izleyiciyi koyacak biçimde bir hipotez yaratmak ilginç bir mantık hatasıdır. • Bu durumda şöyle denecek: Çocukların şiddet içerikli iletilerden kaçınması şiddet yönelimli davranışlar sergilemesini önleyecektir. Sorunun kaynağı çocukların televizyon seyretmesi mi yoksa televizyondan gözümüzün önünde şiddet içerikli davranışlar sergilenmesi midir?

19. Totolojik hata örnekleri • Çocukların yanlış davranışlarını önlemek için onlara verilen cezalar artırılmalıdır diyen bir insan önlemi ceza ile eşitlemiş demektir. Mesele çocukların davranışlarını önlemek midir? Yoksa onlara ceza vermek midir? Eğer önlemekse cezanın dışında başka yol yok mudur? Ağır cezalandırma önlem olabilir mi? Önlemle eşitlenebilir mi? • Bu derste öğretmenin disipliner ve otoriter tavrı öğrencilerin dersi öğrenmesini sağlamaktadır dediğimde de aynı şey olur? Acaba öğrencilerin öğretmeni sevmesi mi öğretmenin derste başarılı ve sempatik anlatım sergilemesi mi yoksa otoriter tavır mı? Otoriter tavır ile öğrenmenin gerçekleşmesi eşitlenebilir mi?

20. Teleoloji • Nedensel etken zamanda sonuçtan önce gelmediği için veya nedensel etken ampirik olarak ölçülemeyen belirsiz, genel bir güç olduğu için nedensel ilişkinin ampirik olarak test edilemez olduğu açıklama hatasıdır. • Teleoloji, nihai bir amaç veya hedef yönlendirilen bir şeydir ve iki biçim alır. İlki, “Tanrının takdiri” olduğu için gerçekleşen olaylarla ilintili olabilir. Tanrı bir olayı önceden gerçekleşmesini belirlediği için olur dediğimizde bu yaklaşımı benimseriz. Bir şey kadiri mutlaktır deriz. O zaman kaçınılmaz kadere doğru yolculuk yaparız. • Bu tür teleolojik söylemleri hayatımızda sık sergileriz. Örneğin ahlakı düşük anne babanın çocuğu da ahlaksız hayat sürer diyebiliriz. Ya da insan doğası gereği hırslı olduğu için ezelden ebediyete kadar rekabet olacaktır. Bunu söylediğimizde ölçmek de zaten mümkün değildir.

21. Teleoloji • Teleolojinin aldığı ikinci biçim, nedensel zaman sırasının ihlal edilmesidir. Nedensel etken bu durumda aşırı belirsizdir. • “Türkiye doğu ve batı arasında köprü olduğu ve gelecekte büyük bir güç olacağı için Orta Asya’dan göçler almıştır” dediğimizde teleolojik söylemde bulunuruz. • Geleneksel toplumlarda geniş aile hakim aile biçimidir çünkü toplumun ayakta kalması için işlevseldir dediğimizde toplumun ayakta kalmasının aile biçiminin gelişmesine neden olduğu söylenir. Ancak toplumun ayakta kalıp kalmadığını görmek için önce onun bir aile biçimine sahip olup olmadığını gözlemek gerekir.